Between sacrilegium and ἀνδρομανία. Justinian’s Law in the Testimonies of Byzantine Historians

Ewa Gajda

Abstract


The Roman legislator regulated various sexual attitudes, according to him, morally reprehensible: fornication, adultery, prostitution, pedophilia, sodomy and homosexuality. Republican leges, and later imperial leges, concerned the problems connected with these phenomena. The Christian Roman emperors and Byzantine emperors paid particular attention to those problems. A significant extension of sources, necessary in the analysis of the problem, are the literal sources, and among them the Byzantine historiography of the 6th–12th centuries. The author focused on the issue of homosexuality in Justinian’s law. The analysis of the problem includes Byzantine historiography (Procopius of Caesarea, John Malalas, Theophane the Confessor, Simone Logoteta, Michael the Syrian, George Kedrenos, George Hamartolos, John Zonaras).


Keywords


homosexuality; historiographical sources; classical and post-classical Roman law; Justinian’s codification

Full Text:

PDF

References


I. Fonti

Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2014.

Chronique de Michel le Syrien Patriarche Jacobite D’Antioche (1166–1199), ed. J.B. Chabot, Vol. 1, Paris 1899.

Chronique de Michel le Syrien Patriarche Jacobite D’Antioche (1166–1199), ed. J.B. Chabot, Vol. 2, Paris 1901.

Χρονικόν σύντομον ἐκ διαφόρων χρονογράφων τέ καὶ εξηγητών συλλεγέν καὶ συντεθέν υπό Γεωργίου Mοναχού τοῦ επίκλην Ἁμαρτωλού (Chronicon breve quod ex variis chronographis et expositionibus decerpsit concinnavitque Gregorius Monachus cognome Homartolus), [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 110, Parisiis 1863, coll. 41–1286.

Compendium historiarum a mundo condito usque ad Isaacium Comnenum imperatorem a Dn. Georgio Cedreno ex diversis libris collectum (Σύνοψις ἱστοριῶν αρχοµένη απὸ κτίσεως κόσµου καὶ µέχρι τῆς βασιλείας Ἰσαακίου τοῦ Κοµνηνού συλλεγείσα παρά κυροῦ Γεωργίου τοῦ Κεδρηνού ἐκ διαφόρων βιβλίων), eds. I. Bekkerus, G. Xylandro, Vol. 1–2, [in:] Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Bonnae 1828–1897, Vol. 13–14 [Vol. 46–47?], Bonnae 1838–1839.

Corpus iuris civilis, Vol. 1: Novellae Institutiones. Iustiniani Institutiones, ed. P. Krüger, Berlin 1963 (reprint: Hildesheim 2000).

Corpus iuris civilis, Vol. 2: Codex Iustinianus, ed. P. Krüger, Berlin 1954 (reprint: Hildesheim 1997).

Corpus iuris civilis, Vol. 3: Novellae, eds. R. Schoell, G. Kroll, Berlin 1954 (reprint: Hildesheim 2005).

Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Bonnae 1828–1897.

Georgii Monachi Chronicon. Textum genuinum usque ad Vespasiani imperium continens (Χρονικόν σύντομον ἐκ διαφόρων χρονογράφων τέ καὶ εξηγητών συλλεγέν καὶ συντεθέν υπό Γεωργίου Mοναχού τοῦ επίκλην Ἁμαρτωλού), ed. C. de Boor, Vol. 2, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1904.

Γεωργίου τοῦ Κεδρηνού Σύνοψις ἱστοριῶν (Georgii Cedreni Compendium historiarum). Σύνοψις ἱστοριῶν αρχοµένη απὸ κτίσεως κόσµου καὶ µέχρι τῆς βασιλείας Ἰσαακίου τοῦ Κοµνηνού συλλε¬γείσα παρά κυροῦ Γεωργίου τοῦ Κεδρηνού ἐκ διαφόρων βιβλίων (Compendium historiarum a mundo condito usque ad Isaacium Comnenum imperatorem a Dn. Georgio Cedreno ex diversis libris collectum), τοµ. α’, [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 121, Parisiis 1894, coll. 23–1166.

Γεωργίου τοῦ Κεδρηνού Σύνοψις ἱστοριῶν (Georgii Cedreni Compendium historiarum). Σύνοψις ἱστοριῶν αρχοµένη απὸ κτίσεως κόσµου καὶ µέχρι τῆς βασιλείας Ἰσαακίου τοῦ Κοµνηνού συλλε¬γείσα παρά κυροῦ Γεωργίου τοῦ Κεδρηνού ἐκ διαφόρων βιβλίων (Compendium historiarum a mundo condito usque ad Isaacium Comnenum imperatorem a Dn. Georgio Cedreno ex diversis libris collectum), τοµ. β’, [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 122, Parisiis 1889, coll. 9–367.

Ioannis Malalae Chronographia (Ιωάννου Μαλάλα Χρονογραφία), ed. L.A. Dindorfius, [in:] Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Bonnae 1828–1897, Vol. 28 [Vol. 32?], Bonnae 1831.

Ιωάννου Μαλάλα Χρονογραφία (Ioannis Malalae Chronographia), [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 97, Parisiis 1865, coll. 65–718.

Ioannis Zonarae Annales (Ιωάννου τοῦ Ζωναρά Χρονικόν), Pars 1, ed. M. Pinder, [in:] Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Bonnae 1828–1897, Accademia Litterarum Regnae Borussicae, Vol. 29 [Vol. 47?], Bonnae 1841.

Ιωάννη τοῦ Ζωναρά Επιτομή τοῦ ἱστοριῶν (Ioannis Zonarae Epitome historiarum), eds. C. Du Cange [Du Fresne], L.A. Dindorfius, Vol. 1 (v. I–II), Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1868.

Ιωάννη τοῦ Ζωναρά Επιτομή τοῦ ἱστοριῶν (Ioannis Zonarae Epitome historiarum), eds. C. Du Cange [Du Fresne], L.A. Dindorfius, Vol. 2 (v. III–IV), Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1870.

Ιωάννη τοῦ Ζωναρά Επιτομή τοῦ ἱστοριῶν (Ioannis Zonarae Epitome historiarum), eds. C. Du Cange [Du Fresne], L.A. Dindorfius, Vol. 3 (v. V–VI), Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1874.

Ιωάννου τοῦ Ζωναρά τά Eυρισκόμενα πάντα: ἱστορικά, κανονικά, δογματικά. Ιωάννου τοῦ Ζωναρά Χρονικόν (Ioannis Zonarae Opera omnia: historica, canonica, liturgica. Ioannis Zonarae Annales), μέρος α’ (Pars I), [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 134, Parisiis 1864, coll. 39–1414.

Ιωάννου τοῦ Ζωναρά τά Eυρισκόμενα πάντα: ἱστορικά, κανονικά, δογματικά. Ιωάννου τοῦ Ζωναρά Χρονικόν (Ioannis Zonarae Opera omnia: historica, canonica, liturgica. Ioannis Zonarae Annales), μέρος β’ (Pars II), [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 135, Parisiis 1887, coll. 9–326.

Leonnis Grammatici Chronografia (Λέωντιου Γραµµατικού Χρονογραφία). Accedit Eustahii de capita Thessalonica Liber, ed. I. Bekkerus, [in:] Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Accademia Litterarum Regnae Borussicae, Bonnae 1828–1897, Vol. 34 [Vol. 31?]: Leo Grammaticus. Eustachius, Bonnae 1842.

Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 1–161, Parisiis 1857–1886.

Procopii Caesarensis Opera omnia, ed. J. Haury, Vol. 3, Pars 1: Historia quae dicitur arcana, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1906.

Προκοπίου Καισαρέως Ανέκδοτα, [in:] Procopius, ed. L.A. Dindorfius, Pars 2, Vol. 3, [in:] Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Bonnae 1828–1897, Vol. 45 [Vol. 42?], Accademia Litterarum Regnae Borussicae, Bonnae 1838.

Scritti apocrifi di Giustiniano. Nuovi testi epigrafici e altri. Addenda et corrigenda ai Sussidia I–III, eds. A.M. Demicheli, L. Migliardi Zingale, Legum Iustiniani imperatoris vocabolarium. Subsidia, Vol. 4, Torino 1994.

Scritti teologici ed ecclesiastici di Giustiniano, eds. M. Amelotti, L. Migliardi Zingale, Legum Iustiniani imperatoris vocabularium. Subsidia, Vol. 3, Milano 1977.

Θεοφάνης Χρονογραφία απὸ ∆ιοκλητιανοῦ έως Μιχαηα καὶ Θεοφυλάκτου τῶν Βασιλέων (Chronographia a Diocletiano ad Michaelem et Theophylactum eius filium impp.), [in:] Patrologie cursus completus. Series Graeca et Orientalis, ed. J.P. Migne, Vol. 108, Parisiis 1863, coll. 63–1010.

The Chronicle of John Malalas, transl. E. Jeffreys, M. Jeffreys, R. Scott, B. Croke, J. Ferber, S. Franklin, A. James, D. Kelly, A. Moffatt, A. Nixon, Australian Association for Byzantine Studies. Byzantina Australiensia, Vol. 4, Melbourne 1986.

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, eds. Th. Mommsen, P.M. Meyer, Dublin–Zürich 1971.

Theophanis Chronographia (Θεοφάνης Χρονογραφία), ed. C. de Boor, Vol. 1: Textum Graecum continens. Opus ab Academia Regia Bavarica praemio zographico ornatum, Lipsiae 1883.

Theophanis Chronographia annorum DXXVIII (Θεοφάνους Χρονογραφία ετών φκη’), ed. I. Classenus, Vol. 1, [in:] Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Editio emendatior et copiosior concilio B.G. Niebuhrii instituta, Bonnae 1828–1897, Vol. 46 [Vol. 43?], Accademia Litterarum Regnae Borussicae, Bonnae 1839.

II. Letteratura

Bailey D.S., Homosexuality and the Western Christian Tradition, London 1955.

Baldwin B., s.v. Malalas John, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 2, New York–Oxford 1991.

Baldwin B., s.v. Prokopios of Caesarea, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 3, New York–Oxford 1991.

Berger A., Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Vol. 43, Part 2, Philadelphia 1953.

Borrillo D., Droit et homosexualités. Une réconciliation fragile, « Droit et cultures » 2008, n° 56/2.

Boswell J., Christianity, Social Tolerance, and Homosexuality. Gay People in Western Europe from the Beginning of the Christian Era to the Fourteenth Century. Introduction M.D. Jordan, Chicago–London 1980.

Bravo B., Wipszycka E., Historiografia antyczna, [in:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, red. B. Bravo, A. Krzyżanowska, A. Kunisz, J. Trynkowski, E. Wipszycka, Warszawa 1983.

Brundage J.A., Sex and the Canon Law, [in:] Handbook of Medieval Sexuality, eds. W.L. Bullough J.A. Brundage, New York 1996.

Burczak K., Sacrilegium w Dekrecie Gracjana, Lublin 2010.

Cannon J.R., The Bible, Christianity, and Homosexuality, CreateSpace Independent Publishing Platform 2008.

Cantarella E., Etica sessuale e diritto. L’omosessualità maschile a Roma, “Rechtshistorisches Journal” 1987, Nr. 6.

Cantarella E., Secondo natura. La bisessualità nel mondo antico, Roma 1988.

Casavola F., Sessualitá e matrimonio nelle novelle giustinianee, [in:] Mondo classico e cristianesimo, ed. Istituto della enciclopedia italiana, Roma 1982.

Ceccarelli-Morolli D., s.v. Zonaras, Giovanni, [in:] Dizionario enciclopedico dell´oriente cristiano, ed. E.G. Farrugia, Roma 2000.

Chamocho Cantudo M.A., Sodomia. El crimen y pecado contra natura o historia de una intolerancia, Madrid 2012.

Constructing Medieval Sexuality, eds. K. Lochrie, P. McCracken, J.A. Schultz, Minnesota 1997.

Cutler A., Kazhdan A.P., s.v. George Homartolos, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 2, New York–Oxford 1991.

D’Avack P.A., L’omosessualità nel diritto canonico, « Ulisse » 1963, n° 3/18.

Dalla D., “Ubi Venus mutatur”: omosessualita e diritto nel mondo romano, Milano 1987.

Dębiński A., Sacrilegium w pawie rzymskim, Lublin 1995.

Dover K., Greek Homosexuality, Cambridge 1989.

Dyjakowska M., Crimen laese maiestatis. Studium nad wpływami prawa rzymskiego w dawnej Polsce, Lublin 2010.

Gajda E., Justyniańskie źródła prawne i pozaprawne w papirusach i inskrypcjach VI–VII w. oraz w apokryfach według źródeł VI–XVI w., Toruń 2013.

Griffith S.H., s.v. Michael I the Syrian, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 2, New York–Oxford 1991.

Halperin D., One Hundred Years of Homosexuality and Other Essays on Greek Love, New York 1990.

Hamm U., Meier M., s.v. Johannes Malalas, [in:] Lexikon der Antiken christlichen Literatur, Hrsg. S. Döpp, W. Geerlings, P. Bruns, G. Röwekamp, M. Skeb, Freiburg–Basel–Wien 1998.

Herrin J., Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego Imperium, Poznań 2009.

Herrin J., s.v. Homosexuality, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 2, New York–Oxford 1991.

Kazhdan A.P., s.v. Kedrenos George, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 2, New York–Oxford 1991.

Kazhdan A.P., s.v. Theophanes the Confessor, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 3, New York–Oxford 1991.

Kazhdan A.P., s.v. Zonaras John, [in:] The Oxford Dictionary of Byzantium, eds. A.P. Kazhadan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Ševčenko, Vol. 3, New York–Oxford 1991.

Leroy-Forgeot F., Histoire juridique de l’homosexualité en Europe, Paris 1997.

Manfredini A.D., Qui commutant cum feminis vestem, « Revue Internationale des droits de l’antiquité » 1985, Vol. 32.

Mazo Karras R., Sexuality in Medieval Europe. Doing Unto Others, London–New York 2017.

McGinn T.A., Prostitution, Sexuality, and the Law in Ancient Rome, Oxford 1998.

Rizzelli G., Adulterium. Imagini, etica, diritto, “Rivista di diritto romano” 2008, n. 8, www.ledonline.it/rivistadirittoromano/allegati/dirittoromano08rizzelli.pdf [accesso: 10.11.2019].

Rotondi G., Leges publicae populi Romani. Elenco cronologico con una introduzione sull’attivita legislativa dei comizi romani, Milano 1912 (reprint: Hildesheim 1962).

Santangelo Cordani A., Venere contro natura. Il crimen sodomiae tra diritto canonico e legislazioni civili, “Historia et ius. Rivista di storia giuridica dell’età medievale e moderna” 2012, n. 2, www.historiaetius.eu/uploads/5/9/4/8/5948821/santangelo.pdf [accesso: 10.11.2019].

Scroggs R., The New Testament and Homosexuality. Contextual Background for Contemporary Debate, Philadelphia 1983.

Sexual Practices and the Medieval Church, eds. W.L. Bullough J.A. Brundage, Buffalo 1982.

Sexualités occidentales. Contribution à l'histoire et à la sociologie de la sexualité, eds. Ph. Ariès, A. Béjin, « Communicationes » 1982, n° 35.

Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, t. 1–4, Warszawa 1958–1965.

Sokala A., Lenocinium w prawie rzymskim, Toruń 1992.

Sokala A., Meretrix i jej pozycja w prawie rzymskim, Toruń 1998.

Spencer C., Histoire de l’homosexualité. De l’antiquité à nos jours, París 1998.

Veyne P., L’homosexualité à Rome, « Communicationes » 1982, n° 35.

Vocabolario della lingua greca. Greco-italiano, eds. D. Manetti, E. Bona, S. de Leo, M. Neri, F. Montanari, Torino 2004.

Williams C.A., Roman Homosexuality, Oxford 2010.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sil.2019.28.4.21-43
Date of publication: 2019-12-30 00:00:00
Date of submission: 2019-11-24 22:23:41


Statistics


Total abstract view - 842
Downloads (from 2020-06-17) - PDF - 0

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2020 Ewa Gajda

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.