Konceptualizacja podmiotowości prawnej w zakresie praw podstawowych

Fruzsina Gárdos-Orosz, Bernadette Somody

Streszczenie w języku polskim


O ile podmiotowość do posiadania praw jest zagadnieniem istniejącym, od kiedy człowiek zaczął tworzyć państwo i prawo, o tyle posiadanie podmiotowości do korzystania z praw podstawowych jest współczesną kwestią prawną. W artykule skoncentrowano się na podmiotowości prawnej do praw podstawowych i przedstawiono innowacyjną propozycję prawno-doktrynalną związaną z pojęciem normatywnego ukształtowania praw podstawowych. Autorzy twierdzą, że ochrona praw podstawowych jest niepełna, jeżeli istnieją nieścisłości dotyczące podmiotów tych praw. Ze względu na złożoność problemu i znaczenie „prawa tworzonego przez sędziów” proponują nowe narzędzie metodologiczne – zamiast budowania uprzednio określonego, abstrakcyjnie zdefiniowanego całościowego pojęcia zaleca się mapowanie pojęć celem konceptualizacji podmiotowości prawnej do praw podstawowych. Mapa pojęciowa jest organicznym i pożytecznym sposobem gromadzenia i strukturyzowania wzajemnie powiązanych czynników wpływających na podmiotowość prawną. Może ona stanowić narzędzie wspierające proces orzekania dla sędziów w sprawach dotyczących praw podstawowych, zapewniając dobrze uzasadnione orzeczenia. Autorzy wychodzą od twierdzenia, że autonomiczna teoria dogmatyczna podmiotowości prawnej do praw podstawowych ma istotne znaczenie dla skutecznej ochrony praw podmiotowych. Dla poparcia tego twierdzenia analizie poddano skomplikowane tło teoretyczne (pojęcia osoby, osobowości, prawa i praw podstawowych). Autorzy wskazują, że dotychczasowe podejścia nie udzielają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to, jaki podmiot może być podmiotem jakiego prawa podstawowego i w jakim zakresie. Artykuł wieńczy propozycja metodologiczna konceptualizacji poprzez mapowanie celem maksymalizacji efektu wiedzy na czynniki wpływające na decyzje orzecznicze w tym zakresie.


Słowa kluczowe


osobowość; podmiotowość prawna; prawa podstawowe; mapowanie pojęć

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Barak A., Proportionality: Constitutional Rights and Their Limitations, Cambridge 2012, DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139035293.

Bottlik-Granyák L., A szervezetek alapjogi jogalanyisága, PhD thesis, 2022.

Brożek B., The Troublesome ‘Person’, [in:] Legal Personhood: Animals, Artificial Intelligence and the Unborn, eds. V.A.J. Kurki, T. Pietrzykowski, Cham 2017, DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-53462-6.

Clapham A., Human Rights in the Private Sphere, Oxford 1996.

Cruft R., Rights: Beyond Interest Theory and Will Theory?, “Law and Philosophy” 2004, vol. 23.

Cruft R., Liao S.M., Renzo M., The Philosophical Foundations of Human Rights: An Overview, [in:] Philosophical Foundations of Human Rights, eds. R. Cruft, S.M. Liao, M. Renzo, Oxford 2015, DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199688623.001.0001.

Filó M., Személy és személyiség mint jogi tárgy, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.

Frivaldszky J., Az emberi személy és annak méltósága jogfilozófiai perspektívában – különös tekintettel a jogalanyisághoz és az élethez való jog aktuális kérdéseire, “Acta Humana” 2014, no. 1.

Frydrych D., The Theories of Rights Debate, “Jurisprudence” 2018, vol. 9(3), DOI: https://doi.org/10.1080/20403313.2018.1451028.

Gardbaum S., Limiting Constitutional Rights, “UCLA Law Review” 2007, vol. 54.

Girgis S., George R.P., Civil Rights and Liberties, [in:] The Cambridge Companion to the Philosophy of Law, ed. J. Tasioulas, Cambridge 2020, DOI: https://doi.org/10.1017/9781316104439.001.

Granyák L., Do Human Rights Belong Exclusively to Humans? The Concept of the Organisation from a Human Rights Perspective, “ELTE Law Journal” 2019, vol. 7(2).

Győrfi T., A jogosultságok önállósága és a jogalanyiság kérdése, [in:] Jogosultságok – elmélet és gyakorlat, eds. K. Ficsor, T. Győrfi, M. Szabó, Miskolc 2009.

Hegyi Sz., A személy alkotmányjogi fogalma és felfogásai, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.

Ivic S., Dynamic Nature of Human Rights: Rawls’s Critique of Moral Universalism, “Trans/Form/Ação” 2010, vol. 33(2), DOI: https://doi.org/10.1590/S0101-31732010000200013.

Lápossy A., Pásztor E., Somody B., Stánicz P., Az ember alapjoggyakorlási képességének dogmatikája, “MTA Law Working Papers” 2022, no. 1.

Menyhárd A., Forgalomképes személyiség?, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.

Menyhárd A., Gárdos-Orosz F. (eds.), Személy és személyiség a jogban, Budapest 2016.

Moór Gy., A jogi személyek elmélete, Budapest 1931.

Ohlin J.D., Is the Concept of the Person Necessary for Human Rights?, “Columbia Law Review” 2005, vol. 105(1).

Petrik F., Az ember, mint jogalany, [in:] Az új Ptk. magyarázata, ed. Gy. Wellmann, Budapest 2013.

Renzo M., Human Needs, Human Rights, [in:] Philosophical Foundations of Human Rights, eds. R. Cruft, S.M. Liao, M. Renzo, Oxford 2015.

Sajó A., Jogosultságok, Budapest 1996.

Sárközy T., Személy és személyiségvédelem, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.

Sólyom L., A személyiségi jogok elmélete, Budapest 1983.

Spector H., Value Pluralism and the Two Concepts of Rights, [in:] Perspectives in Moral Science: Contribution from Philosophy, Economics and Politics in Honour of Hartmut Kliemt, eds. M. Baurmann, B. Lahno, Frankfurt am Main 2009.

Szerletics A., Jogok, jogosultságok, emberi jogok. A jogosultságfogalom és az emberi jogok igazolásának lehetséges kapcsolódási pontjairól, [in:] Annak, hogy tud-e valaki, a tanítani tudás a jele. Tanítványok írásai a 65 éves Takács Péter tiszteletére, eds. P. Cserne, A. Jakab, M. Paksy, A. Szerletics, Sz. Tattay, Budapest 2020.

Szigeti P., Takács P., A jogállamiság jogelmélete, Budapest 2004.

Szomora Zs., A becsület mint jogi tárgy – büntetőjog-dogmatikai és alkotmányjogi fejtegetések, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.

Takács P., Emberi jogok, [in:] Jogbölcseleti előadások, ed. M. Szabó, Miskolc 1998.

Tattay Sz., Az emberi személy mint „önmaga tulajdonosa”: a dominium sui fogalmától a self-ownership eszméjéig, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.

Wenar L., The Nature of Rights, “Philosophy and Public Affairs” 2005, vol. 33(3), DOI: https://doi.org/10.1111/j.1088-4963.2005.00032.x.

Windscheid B., Lehrbuch des Pandektenrechts, Frankfurt am Main 1906.

Zakariás K., Az emberi méltósághoz való jog, Budapest 2019.

Zakariás K., Személy és személyiség az orvosi jogban, [in:] Személy és személyiség a jogban, eds. A. Menyhárd, F. Gárdos-Orosz, Budapest 2016.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sil.2023.32.5.385-405
Data publikacji: 2023-12-31 14:29:47
Data złożenia artykułu: 2023-08-13 06:10:15


Statystyki


Widoczność abstraktów - 903
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Fruzsina Gárdos-Orosz, Bernadette Somody

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.