Miejsce faszyzmu w polityce zagranicznej i wewnętrznej Republiki Turcji w dwudziestoleciu międzywojennym

Daniel Broccato

Streszczenie w języku polskim


Proklamacja Republiki Turcji w październiku 1923 roku zbiegła się w czasie z pierwszą rocznicą dojścia faszystów do władzy we Włoszech. Pomimo znaczących różnic w podejściu do kwestii kolonializmu oraz rewizjonizmu politycznego, Turcję kemalistowską i Włochy faszystowskie zbliżyły wspólne ambicje dotyczące stworzenia nowego porządku w stosunkach międzynarodowych. W latach dwudziestych Włochy były głównym partnerem handlowym Turcji, a oficjalne wizyty ministra spraw zagranicznych Tevfika Rüştü oraz premiera İsmeta Paszy na Półwyspie Apenińskim świadczyły o bliskich relacjach dyplomatycznych między państwami. To zbliżenie bezpośrednio przełożyło się na zainteresowanie faszyzmem wśród kręgów politycznych Republikańskiej Partii Ludowej (CHP). W niniejszym artykule dokonano analizy miejsca faszyzmu w polityce zagranicznej oraz wewnętrznej Republiki Turcji w latach 1923–1939. Tekst oparto na jakościowej analizie literatury wspomnieniowej, prasy codziennej, dokumentów udostępnionych w tureckich archiwach państwowych oraz opracowań tureckojęzycznych. Z przeprowadzonej kwerendy wynika, że Recep Peker, Falih Rıfkı Atay oraz Yunus Nadi Abalıoğlu wyrażali pochwałę dla Włoch faszystowskich w zakresie kultu jednostki, modernizacji miast, zdrowia publicznego, rozwoju przemysłowego oraz edukacji młodego społeczeństwa. Poczynione przez polityków CHP obserwacje na temat faszyzmu były w dużej mierze motywowane chęcią skonkretyzowania postulatów kemalizmu.


Słowa kluczowe


polityka zagraniczna Republiki Turcji; dwudziestolecie międzywojenne; stosunki międzynarodowe; faszyzm; Republikańska Partia Ludowa

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Źródła archiwalne

Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato, Roma

Documenti Diplomatici Italiani.

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri, Ankara

Cumhuriyet Halk Partisi,

Kararlar Daire Baskanligi,

Muamelat Genel Müdürlüğü.

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Ankara

Türk Diplomatik Arşivi.

Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı Arşivi, Ankara

Askeri Tarih Arşivi

Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Ankara

Zabıt Ceridesi.

Literatura wspomnieniowa i autobiografia

Aras T.R., Görüşlerim, cilt I, İstanbul 1945.

Aras T.R., Görüşlerim, cilt II, İstanbul 1968.

Atay F.R., Çankaya, İstanbul 2022.

Atay F.R., Faşist Roma, Kemalist Tiran ve Kaybolmuş Makedonya, Ankara 1931.

Atay F.R., Moskova-Roma, Ankara 1932.

Aydemir Ş. S., Tek Adam. Mustafa Kemal (1922–1938), cilt III, İstanbul 2007.

İnönü İ., İsmet İnönü: Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler, 1933–1938, Ankara 2003.

İpekçi A., İnönü Atatürk’ü Anlatıyor, İstanbul 1968.

Karaosmanoğlu Y. K., Zoraki Diplomat, Ankara 1967.

Soyak H.R., Atatürk’ten Hatıralar, cilt I İstanbul 1973.

Soyak H.R., Atatürk’ten Hatıralar, cilt II, İstanbul 1973.

Toker M., Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul 1970.

Topuz H., Bana Atatürk’ü Anlattılar, İstanbul 2022.

Yalman A.E., Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1922–1971, cilt II, İstanbul 1997.

Prasa codzienna i periodyki

„Cumhuriyet”, İstanbul 1929, 1933, 1935.

„Hâkimiyet-i Milliye”, Ankara 1928, 1932.

„Kurun”, İstanbul 1935.

„La Stampa Della Sera”, Torino 1935.

„Milliyet”, İstanbul 1935.

„Revista hispano-africana”, Madrid 1931.

„Son Posta”, İstanbul 1932.

„The New York Times”, New York 1936.

„Ulus”, Ankara 1935.

„Vakit”, İstanbul 1932.

Opracowania

Adanır F., Kemalist Authoritarianism and Fascist Trends in Turkey During the Inter-War Period, [w:] Fascism Outside Europe: The European Impulse Against Domestic Conditions in the Diffusion of Global Fascism, red. S. Larsen, New York 2001.

Ahıska M., Occidentalism in Turkey. Questions of Modernity and National Identity in Turkish Radio Broadcasting, New York 2010.

Ahmad F., Bir kimlik peşinde Türkiye, przeł. S. C. Karadeli, İstanbul 2022.

Ahmad F., Modern Türkiye’nin Oluşumu, przeł. Y. Alogan, İstanbul 1994.

Akkoyunlu K., One Hundred Years of Kemalisms, [w:] A Companion to Modern Turkey’s Centennial: Political, Sociological, Economic and Institutional Transformations since 1923, red. A. Özerdem. A. Erdi Öztürk, Edinburgh 2023.

Alaranta T., Turkey’s Transformed State Identity, [w:] A Companion to Modern Turkey’s Centennial: Political, Sociological, Economic and Institutional Transformations since 1923, red. A. Özerdem. A. Erdi Öztürk, Edinburgh 2023.

Alkan M. Ö., Cumhuriyet’in Siyasal Dönemeçleri, [w:] Cumhuriyet: Asırlık bir Muhasebe, red. M.Ö. Alkan, İstanbul 2023.

Alkan M.Ö., En Doğru Bildiğimizden Kuşkulanmak – 2: Mustafa’dan Kamâl’a Atatürk’ün İsimleri, “Toplumsal Tarih” 2010, sayı 204.

Athanassopoulou E., Strategic Relations Between the US and Turkey 1979-2000, New York 2014.

Aytürk İ., Post-Post-Kemalism, One More Time: Criticisms, Responses, Reflections, “European Journal of Turkish Studies” 2022, przeł. N. Cohen, A. Şenses, vol. 35.

Balcı A., “Paşam, Sizi memnun edecek havadislerim var!”: Tevfik Rüştü Aras’ın 1929 Yurt Dışı Ziyaret(ler)i, “Toplumsal Tarih” 2025, sayı 374.

Bayçifci B.C., Gifting books, bribing elites, reaching the masses: Italian fascist propaganda in Turkey, 1923–38, “Middle Eastern Studies” 23 October 2024.

Berkes N., Propaganda Nedir?, Ankara 1942.

Bertucelli F., Lo sguardo turco sull’Italia fascista dalla penna di un editorialista di Stato: Falih Rıfkı Atay, [w:] Riflessi e ombre nel Mar Bianco, red. M. Kappler, Venezia 2024.

Broccato D., Wizyta dyplomatyczna İsmeta Paszy we Włoszech w dniach 10 i 15 października 1931 roku w świetle tureckich archiwów państwowych oraz zagranicznej prasy, Kraków 2024 (tekst niepublikowany).

Bulut P., 1923-1933 Yılları Arasında Türk-İtalyan İlişkileri, İstanbul 2007.

Çelebi M., Atatürk Dönemi ve sonrasında Türkiye-İtalya İlişkilerini Etkileyen Faktörler, “Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi” 2015, cilt XXXI, sayı 91.

Çelebi M., Başvekil İsmet Paşa’nın İtalya Seyahati ve Yankıları, İzmir 2009.

Clayer N., Giomi F., Szurek E., Introduction. Transationalizing Kemalism: a Refractive Relationship, [w:] Kemalism. Transnational Politics in the Post Ottoman World, red. N. Clayer, F. Giomi, E. Szurek, London & New York 2018.

Corthorn P., In the Shadows of the Dictators: The British Left in the 1930s, London/New York 2006.

Deringil S., Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, İstanbul 1994.

di Casola M. A., Tra fascismo e kemalismo: per una verifica delle relazioni italo-turche dal 1928 al 1934, “Il Politico” 1990, vol. 55, no. 4 (156).

Dobrzycki W., Historia stosunków międzynarodowych 1815-1945, Warszawa 2008.

Doğar M., The place of Italy in Turkish foreign policy in the 1930s, “Middle Eastern Studies” 2022, vol. 58, no. 1.

Esen B., Nation-Building, Party-Strength, and Regime Consolidation: Kemalism in Comparative Perspective, “Turkish Studies” 2014, vol. 15, no. 4.

Fidan G., 1938 Çin Kolera Salgınında Türkiye’den Gönderilen Aşılar ve Çin Basınındaki Yansımaları, “Toplumsal Tarih” 2020, sayı 318.

Fidan G., Maden Kalkan Ç., Ankara in Chinese Imagination: Turkish Capital and Its Influence on ‘Temporary Capital’ Chongqing, “The International History Review” 2024, vol. 46, no. 5.

Gelberg L., Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, t. II, Warszawa 1954.

Göl A., A Pragmatic Approach to Turkish Foreing Policy (1923-48), [w:] A Companion to Modern Turkey’s Centennial: Political, Sociological, Economic and Institutional Transformations since 1923, red. A. Özerdem. A. Erdi Öztürk, Edinburgh 2023.

Goloğlu M., Tek Partili Cumhuriyet. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II (1931–1938), İstanbul 2021.

Gönlübol M., Sar C., Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919–1938), Ankara 1997.

Griffin R., “Sempre Presente?”. The Relevance of the Concept “Fascism” to Understanding Contemporary Socio-Political Realities, [w:] Rethinking Fascism, red. A. di Michele, F. Focardi, Berlin/Boston 2022.

Griffin R., General Introduction, [w:] Fascism, red. R. Griffin, Oxford/New York 1995.

Hanioğlu M. Ş., Atatürk- Entelektüel Biyografi, İstanbul 2023.

Huntington S., Democracy’s Third Wave, “Journal of Democracy” Jan. 1970, vol. 2, no. 2.

İldan L., Recep Peker’in Siyasal Sosyal ve Ekonomik Görüşleri, Ankara 1989.

İleri T., Lozan Konferansı Öncesinde TBMM’nin Ankara Dışına Taşınmasına İlişkin Meclis’te Yapılan Tartışmalar, “Atatürk Yolu Dergisi” 2021, sayı 69.

Koopman C., Genealogy as Critique: Foucault and the Problems of Modernity, Bloomington 2013.

Liebisch-Gümüş C., Verflochtene Nationsbildung. Die Neue Türkei und der Völkerbund 1918–38, Berlin/Boston 2020.

Ortaylı İ., Gazi Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul 2021.

Ozankaya Ö., Dünya Düşünürleri Gözüyle Atatürk ve Cumhuriyeti, İstanbul 2023.

Parla T., Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İstanbul 1993.

Şahingiray Ö., Atatürk’ün Nöbet Defteri 1931–1938, Ankara 1955.

Schoenbach L., Pragmatic Modernism, New York 2012.

Sencer A. N., Tevfik Rüştü Aras Dönemi Olaylarla Türk Dış Politikası, İstanbul 2006.

Tosun U. U., Akdeniz’in Güvenliği İçin Kararlı Bir Adım: Nyon Konferansı (1937), “Turcology Research” 2022, sayı 75.

Tunçay M., Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, İstanbul 2015.

Turan M., Bir Tarih Anlatısının Dönüşümü: Recep Peker’in Raporları, “Toplumsal Tarih” 2021, sayı 326.

Turan M., Tek Parti döneminde Türkiye Parlamentosu’nun Süreklilik İlkesi: 10 Kasım 1938 Örneği, “Tarih ve Günce” 2018, sayı 3.

Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Yeni Türkiye: Türkiye Cumhuriyeti, cilt II, red. A. Satan, N. Özden, M. Hacisalïhoğlu i in., Ankara 2023.

Veiga F., El turco. Diez siglos a las puertas de Europa, Barcelona 2006.

Zürcher E. J., Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, przeł. Y. Saner, İstanbul 2022.

Zürcher E. J., Turcja. Od sułtanatu do współczesności, przeł. A. Gąsior-Niemiec, Kraków 2013.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/bc.2025.10.67-99
Data publikacji: 2025-12-22 15:07:41
Data złożenia artykułu: 2025-12-22 14:37:52


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Daniel Broccato

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.