Obraz służb mundurowych w kinie PRL (1968–1990)

Radosław Domke

Streszczenie w języku polskim


W artykule omówiono motywy filmowe skoncentrowane wokół wizerunku milicjanta, agenta Służby Bezpieczeństwa, strażnika więziennego, żołnierza, wopisty oraz strażaka w polskim filmie telewizyjnym i kinowym. Aby jak najszerzej uchwycić wizerunek służb mundurowych PRL, przeanalizowano wszelkie tego typu motywy dostępne polskiemu widzowi, nie wydzielono jednak gatunków filmowych jako osobnego kryterium. W sensie chronologicznym autor koncentruje się na filmach nakręconych po Marcu ’68, wcześniejsze jedynie sygnalizuje. Cezura ta wydaje się o tyle istotna, że po brutalnych działaniach Milicji Obywatelskiej skierowanych przeciwko polskim intelektualistom na fali marca 1968 roku oraz interwencji Sił Zbrojnych PRL w Czechosłowacji w sierpniu tego roku władzom partyjno-państwowym zależało, aby wpłynąć na pozytywny obraz służb mundurowych wśród polskiego społeczeństwa. Ramy chronologiczne zamykają się na 1990 roku – ostatnim, jeżeli chodzi o wejście na ekrany kin dzieł nakręconych jeszcze w Polsce Ludowej. Obraz służb mundurowych, który wyłania się z analizy, jest wielobarwny i wieloaspektowy. Z pewnością cechą wspólną jest ukazanie Polaków noszących mundury jako jednostek karnych, zdyscyplinowanych i pokornych względem władzy. Różnic jest znacznie więcej. Podstawowe jest rozróżnienie szeregowych funkcjonariuszy czy żołnierzy i oficerów. Ci pierwsi często nie grzeszą zbytnio inteligencją i zazwyczaj są ośmieszani, zwłaszcza milicjanci. Oficerowie zaś ukazywani są niejednokrotnie wzorowo, jako inteligentni mężczyźni z wysokim poziomem kultury osobistej. Jednym i drugim nie brakuje odwagi. Najpełniej przedstawiony został wizerunek milicjanta, a najsłabiej – celnika, wopisty i strażaka.


Słowa kluczowe


motywy filmowe; kino PRL; służby mundurowe; Milicja Obywatelska; Siły Zbrojne PRL

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


LITERATURA

Dojwa K., Instytucje bezpieczeństwa w percepcji społecznej – wybrane aspekty, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu” 2012, nr 26.

Domke R., Miejsce żołnierza w społeczeństwie PRL. Analiza polskiego kina współczesnego w latach 1968–1991, [w:] Społeczeństwo w wojsku, wojsko w społeczeństwie w XIX i XX wieku. Relacje i procesy w ujęciu interdyscyplinarnym, red. M. Kruszyński, T. Osiński, M. Kornat, Dęblin 2020.

Domke R., Obraz prominentów w filmie PRL po Marcu ’68, [w:] Historia wizualna w działaniu. Studia i szkice z badań nad filmem historycznym, red. D. Skotarczak, J. Szczutkowska, P. Kurpiewski, Poznań 2020.

Domke R., Science-fiction Plots as an Allegory of Totalitarian Society and State in Cinematography of the Late Communist Poland, “Journal of Modern Education Review” 2019, vol. 9, no. 1.

Dudziński R., Produkcje sensacyjno-kryminalne Telewizji Polskiej 1965–1989. Konwencje – motywy – konteksty, Gdańsk 2017.

Dudziński R., Wobec nierozwiązywalnej sprzeczności. Film milicyjnych procedur w systemie gatunkowym lat 60., „Kultura Popularna” 2014, nr 2.

Gwóźdź A., Wach M. (red.), W poszukiwaniu polskiej nowej fali, Warszawa–Kraków 2017.

Jachymek K., Film – ciało – historia. Kino polskie lat 60., Gdańsk 2016.

Jaworska J., „Piękne widoki, Panowie, stąd macie”. O kinie polskiego sockonsumpcjonizmu, Kraków 2019.

Kurpiewski P., Historia na ekranie Polski Ludowej, Gdańsk 2017.

Lubelski T., Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2009.

Luter A., Kino wiecznie młode, Warszawa 2015.

Łuczak M., Krótki kurs PRL według Barei, Warszawa 2016.

Łysiak W., Dobry, Warszawa 1996.

Pokorna-Ignatowicz K., Telewizja w systemie politycznym PRL. Między polityką a widzem, Kraków 2003.

Prasek C., Film i jego obraz w PRL, Warszawa 2013.

Replewicz M., Oczko się odlepiło temu misiu… Biografia Stanisława Barei, Warszawa 2015.

Replewicz M., Stanisław Bareja. Król krzywego zwierciadła, Poznań 2009.

Skotarczak D., Obraz społeczeństwa PRL w komedii filmowej, Poznań 2004.

Skotarczak D., Stanisław Bareja. Jego czasy i filmy, Łódź 2022.

Słojewski J.Z., Celnicy na kazalnicy, „Perspektywy” 1973, nr 15.

Surmiak-Domańska K., Kieślowski. Zbliżenia, Warszawa 2018.

Szczepańska A., Do granic negocjacji. Historia Zespołu Filmowego „X” Andrzeja Wajdy (1972–1983), Kraków 2017.

Szymala J., Film – historia – turystyka, Kraków 2016.

Talarczyk-Gubała M., PRL się śmieje! Polska komedia filmowa lat 1945–1989, Warszawa 2007.

Wieczorkiewicz P., Błażejowska J., Przez Polskę Ludową na przełaj i na przekór, Poznań 2011.

Witek P., Andrzej Wajda jako historyk, Lublin 2016.

Zwierzchowski P., Filmowe reprezentacje PZPR, Bydgoszcz 2022.

ŹRÓDŁA INTERNETOWE

Dudziński P., Dudziński R., Zabić tysiąc kobiet na tysiąclecie państwa polskiego. Władza (ludowa) i śmierć w filmie Janusza Kidawy „Anna” i wampir, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/6537/Zabic_tysiac_kobiet_na_tysiaclecie_panstwa_polskiego_Wladza_ludowa_i_smierc_w_filmie_Janusza_Kidawy_Anna_i_wampir.pdf;sequence=1 (dostęp: 11.10.2023).

Łobocka A., Tajemnice serialu „Alternatywy 4”. Płoński: Czy to nie dziwne, że lubimy tego tyrana?, 22.08.2018, https://haloursynow.pl/pl/11_wiadomosci/10283_tajemnice-serialu-alternatywy-4-plonski-czy-to-nie-dziwne-ze-lubimy-tego-tyrana.html (dostęp: 2.11.2023).

FILMOGRAFIA

zgłoś się, serial, reż. K. Szmagier, 1976–1987.

Alternatywy 4, reż. S. Bareja, 1983 (1986).

Aniele Boże, stróżu mój, reż. J. Bromski, 1977.

„Anna” i wampir, reż. J. Kidawa, 1981.

Brunet wieczorową porą, reż. S. Bareja, 1976.

Brylanty pani Zuzy, reż. P. Komorowski, 1971.

C.K. Dezerterzy, reż. J. Majewski, 1988.

Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz, reż. S. Bareja, 1978.

Constans, reż. K. Zanussi, 1980.

Czerwone Berety, reż. P. Komorowski, 1962.

Człowiek z marmuru, reż. A. Wajda, 1976.

Człowiek z żelaza, reż. A. Wajda, 1981.

Czterdziestolatek, serial, reż. J. Gruza, 1974–1977.

Daleko od szosy, serial, reż. Z. Chmielewski, 1976.

Dzieci śmieci, reż. M. Dejczer, 1986.

Dzięcioł, reż. J. Gruza, 1970.

Hasło Korn, reż. W. Podgórski, 1968.

Hydrozagadka, reż. A. Kondratiuk, 1970.

Iluminacja, reż. K. Zanussi, 1971.

Jeśli się odnajdziemy, reż. R. Załuski, 1983.

Kapitan Sowa na tropie, serial, reż. S. Bareja, 1965.

Kłopotliwy gość, reż. J. Ziarnik, 1971.

Kochankowie mojej mamy, R. Piwowarski, 1986.

Kocie ślady, reż. P. Komorowski, 1971.

Konsul, reż. M. Bork, 1988.

Kroll, reż. W. Pasikowski, 1991.

Krótki film o zabijaniu, reż. K. Kieślowski, 1987.

Marcowe migdały, reż. R. Piwowarski, 1989.

Miliona za Laurę, reż. H. Przybył, 1971.

Miś, reż. S. Bareja, 1980.

Mokry szmal, reż. G. Zalewski, 1985.

Na całość, reż. F. Trzeciak, 1986.

Na niebie i na ziemi, reż. J. Dziedzina, 1973.

Nadzór, reż. W. Saniewski, 1984.

Nie zaznasz spokoju, reż. M. Waśkowski, 1977.

Niespotykanie spokojny człowiek, reż. S. Bareja, 1975.

Nowy Jork, czwarta rano, reż. K. Krauze, 1988.

Obywatel Piszczyk, reż. A. Kotkowski, 1988.

Odlot, serial, reż. J. Dymek, 1982.

Orzeł i reszka, reż. R. Filipski, 1974.

Ostatni po Bogu, reż. P. Komorowski, 1968.

Ostatni prom, reż. W. Krzystek, 1989.

Pantarej, reż. K. Sowiński, 1987.

Prawo jest prawem, reż. K. Wojciechowski, 1982.

Prognoza pogody, reż. A. Krauze, 1982.

Próba ognia i wody, reż. W. Olszewski, 1978.

Prywatne śledztwo, reż. W. Wójcik, 1987.

Przejście podziemne, dokument, reż. K. Kieślowski, 1973.

Przepraszam, czy tu biją, reż. M. Piwowski, 1976.

Przesłuchanie, reż. R. Bugajski, 1982.

Przygody psa Cywila, reż. K. Szmagier, 1970.

Rozmowy kontrolowane, reż. S. Chęciński 1991.

Rykowisko, reż. G. Skurski, 1986.

Rzeczpospolita babska, reż. H. Przybył, 1969.

Samowolka, reż. F. Falk, 1993.

Siedem życzeń, reż. J. Dymek, 1984.

Skarb trzech łotrów, reż. J. Rutkiewicz, 1972.

Stan strachu, reż. J. Kijowski, 1989.

Top Gun, reż. T. Scott, 1986.

Trzy dni bez wyroku, reż. W. Wójcik, 1991.

Tulipan, reż. J. Dymek, 1986.

Tylko umarły odpowie, reż. S. Chęciński, 1969.

Wiosna panie sierżancie, reż. T. Chmielewski, 1974.

Wściekły, reż. R. Załuski, 1979.

Z punktu widzenia nocnego portiera, dokument, reż. K. Kieślowski, 1979.

Zabij mnie glino, reż. J. Bromski, 1987.

Zakład, reż. T. Kotlarczyk, 1990.

Zamknąć za sobą drzwi, reż. K. Szmagier, 1987.

Zanim nadejdzie dzień, reż. R. Rydzewski, 1976.

Zapalniczka, reż. K. Szmagier, 1970.

Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię, reż. J. Majewski, 1969.

Zezowate szczęście, reż. A. Munk, 1960.

Zmiennicy, serial, reż. S. Bareja, 1986–1988.

Znaki na drodze, reż. A. Piotrowski, 1969.

Znaki szczególne, serial, reż. R. Załuski, 1976.

Życie na gorąco, reż. A. Konic, 1978.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2023.78.229-265
Data publikacji: 2023-12-22 10:44:33
Data złożenia artykułu: 2023-08-31 20:30:57


Statystyki


Widoczność abstraktów - 423
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 236

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Radosław Domke

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.