Użyteczny wróg. Konflikty wojenne w filmie dokumentalnym na wybranych przykładach

Jadwiga Hučkova

Streszczenie w języku polskim


Filmy dokumentalne poświęcone konfliktom postrzegane są jako filmy nie tyle historyczne, co propagandowe. Często dzieje się tak nawet wbrew intencjom ich autorów. Bardzo trudno oderwać się od głęboko zakorzenionych schematów myślowych – sposób prowadzenia narracji i gotowe wzorce przedstawieniowe włączone są w relacje o rzeczywistości. Odwołujemy się do kategorii walki, posługujemy się przeciwieństwami, aby określić własne stanowisko. Wybitnym przykładem tej strategii jest seria Dlaczego walczymy Franka Capry i Anatole’a Litvaka, przeciwstawiająca narody wolne (alianci) narodom niewolników (Niemcy, Japonia). W powojennym dokumencie negatywnym punktem odniesienia jest przede wszystkim faszyzm. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku (wojna w Jugosławii) filmy opisujące konflikty znów przeciwstawiają sobie narody. W ciągu ostatniego stulecia kino dokumentalne opowiadające o wojnach udoskonaliło przede wszystkim swoją technikę. Narracja i sposoby argumentowania własnych racji nie wzbogaciły się w szczególny sposób. Jednocześnie coraz szerzej dostępne są archiwa filmowe, w których twórcy znajdują przesłanki do swoich konstrukcji myślowych. Niebezpieczeństwo nadużyć materiałów archiwalnych i budowania czarno-białego obrazu rzeczywistości zauważono tuż po II wojnie światowej. W najnowszych produkcjach filmowych znajdziemy jednak przykłady zarówno świadomego i odpowiedzialnego wykorzystania archiwów, jak i unikania łatwych przeciwstawień.


Słowa kluczowe


film dokumentalny; archiwa; wojna; naród; faszyzm

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, przeł. A. Szostkiewicz, Kraków 1987.

Bazin A., Na marginesie. Dlaczego walczymy, [w:] Film i rzeczywistość. Wybór tekstów, przeł. i posłowie B. Michałek, Warszawa 1963.

Bazin A., Cardullo B., On “Why We Fight”: History, Documentation, and the Newsreel (1946), “Film and History: An Interdisciplinary Journal of Film and Television Studies” 2001, vol. 31, no. 1. DOI: 10.1353/flm.2001.a400679

Bossak J., Sprawy filmu dokumentalnego, „Kwartalnik Filmowy” 1956, nr 1.

Bossak J., Z ankiety „Rola i specyfika filmu dokumentalnego”. Wypowiedź Jerzego Bossaka, „Kwartalnik Filmowy” 1965, nr 2.

Brun W., O „Oczach i uszach świata”, „Kino” 1930, nr 4.

Burke P., Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne, Kraków 2012.

Culbert D., ‘Why We Fight’: Social Engineering for a Democratic Society at War, [w:] Readings in Propaganda and Persuasion: New and Classic Essays, eds. G.S. Jowett, V. O’Donnell, Thousand Oaks 2006.

Dąbrowska M., Dzienniki powojenne, t. 2: 1950–1954, Warszawa 1996.

Eco U., Temat na pierwszą stronę, przeł. K. Żaboklicki, Warszawa 2015.

Fredericksen D., Polskie liminalne filmy dokumentalne epoki postkomunistycznej, „Studia Filmoznawcze” 2003, nr 24.

Hendrykowski M., Film jako źródło wiedzy historycznej, Poznań 2000.

Hendrykowska M., Kronika kinematografii polskiej 1896–2011, Poznań 2012.

Hlebowicz B., Predappio. Uczniowie nie dostaną pieniędzy na podróż do Auschwitz, bo nie uczy ona o zbrodniach komunizmu, 10.11.2019, https://wyborcza.pl/7,75399,25394750,predappio-uczniowie-nie-dostana-pieniedzy-na-podroz-do-auschwitz.html (dostęp: 6.06.2023).

Jazdon M., A ziemia była pustkowiem i chaosem… O dokumentach wojennych Johna Forda i Johna Hustona, „Kwartalnik Filmowy” 1998, nr 23.

Jazdon M., Wiadomości z przesłaniem. „The March of Time” jako nowy typ amerykańskiej kroniki filmowej lat 30., „Przegląd Humanistyczny” 2016, vol. 60, nr 1.

Kaczmarski J., Limeryki o narodach, https://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze/limeryki-o-narodach (dostęp: 25.06.2023).

Kracauer S., Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, przeł. W. Wertenstein, Gdańsk 2008.

Liebman S., Obraz obozu w pierwszych filmach dokumentalnych, przeł. A. Zawrzykraj, „Dialog” 2010, nr 1.

Łesiów M., Melnyk M., O Ukrainie. Prawie wszystko…?, Olsztyn 2011.

Melnyk M., Kanoniczne terytorium rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Współczesność i historia, [w:] Kontekst kulturowo-moralny współczesnej działalności misyjnej i ewangelizacyjnej, red. A. Jucewicz, Pieniężno 2012.

Ostatnie listy, „Magazyn Filmowy” 1968, nr 39.

Podemski P., Spór o Muzeum Faszyzmu w Predappio. Public history in situ po włosku, „Edukacja, Kultura, Społeczeństwo” 2022.

Radmann H., „Neue Zeit”, 3.07.1966.

Rich R.R., Leni Riefenstahl: The Deceptive Myth, [w:] Sexual Stratagems: The World of Women in Film, ed. P. Erens, New York 1979.

Schiefelbein H., „Neues Deutschland”, 28.06.1966.

Schneider F., Gullans C., Last Letters from Stalingrad, “The Hudson Review” 1961, vol. 14, no. 3. DOI: 10.2307/3848433

Sondel-Cedarmas J., Giorgio Pisanò: u źródeł neofaszystowskiego rewizjonizmu, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2021, vol. 43, nr 2. DOI: 10.19195/2300-7249.43.2.7

Sondel-Cedarmas J., Kłopotliwe dziedzictwo Predappio. Konflikt pamięci a konstruowanie narracji europejskiego miasta, „Politeja” 2021, vol. 18, nr 5(74). DOI: 10.12797/Politeja.18.2021.74.04

Swender R., Claiming the Found: Archive Footage and Documentary Practice, “Velvet Light Trap” 2009, no. 64. DOI: 10.1353/vlt.0.0037

Szczepański J.J., Dziennik, t. 3: 1964–1972, Kraków 2014.

Tamasulo F.P., The Mass Psychology of Fascist Cinema: Leni Riefenstahl’s “Triumph of the Will”, [w:] Documenting the Documentary: Close Readings of Documentary Film and Video, eds. B.K. Grant, J. Sloniowski, Detroit 2014.

TVN24, „Pociąg pamięci” już nie pojedzie do Auschwitz. Inicjatywa „stronnicza”, 9.11.2019, https://tvn24.pl/swiat/miasto-benito-mussoliniego-nie-pojedzie-do-auschwitz-powod-brak-pelnego-naswietlenia-historii-ra984113-2287786 (dostęp: 6.06.2023).

Willa R., Dezinformacja, propaganda i walka psychologiczna podczas konfliktu w Zatoce Perskiej 1990–1991, „Dialogi Polityczne” 2005, nr 5–6. DOI: 10.12775/DP.2005.007

Zweig S., Świat wczorajszy. Wspomnienia pewnego Europejczyka, przeł. M. Wisłowska, Warszawa 1958.

Письма с фронта, Воспоминания немецких солдат выживших в Сталинграде, https://www.youtube.com/watch?v=cugQUBwUn7g (dostęp: 6.06.2023).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2023.78.189-211
Data publikacji: 2023-12-22 10:44:30
Data złożenia artykułu: 2023-09-10 17:40:28


Statystyki


Widoczność abstraktów - 267
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 257

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Jadwiga Hučkova

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.