Wpływ wierzeń grobowych na ewolucję sarkofagów w Egipcie faraonów

Streszczenie w języku polskim

Egipski system wierzeń funeralnych był jednym z najbardziej rozwiniętych wśród ludów starożytnego Wschodu. Dodatkowo, oprócz złożonej mitologii i rytuałów, tworzył go szereg elementów kultury materialnej dopełniających całość. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują grobowce i sarkofagi. Możemy wyznaczyć szereg przedmiotów wchodzących na stałe do wyposażenia grobowego Egipcjan. Są to m.in. zabezpieczone w procesie mumifikacji szczątki ludzkie, sarkofagi, księgi religijne oraz drobne przedmioty codziennego użytku (biżuteria, ceramika, rzeźby, meble itp.). Oprócz formy grobu jednym z najlepszych wyznaczników chronologicznych danego pochówku jest kształt i zdobienie trumny, w jakiej została zdeponowana mumia. Możemy podzielić sarkofagi na dwie zasadnicze grupy: skrzynkowe i antropoidalne. W zależności od czasu powstania zmienia się ich forma.

Artykuł jest krótką syntezą złożonego i zasługującego na szersze omówienie problemu, który został potraktowany interdyscyplinarnie, z podkreśleniem metod badawczych archeologii i historii. Literatura egiptologiczna wielokrotnie podejmowała temat przemian zachodzących we wszystkich aspektach egipskiej wiary w życie pozagrobowe. Opracowanie zawiera charakterystykę zmian formy sarkofagu w konkretnych okresach rozwoju państwa egipskiego pod panowaniem rodzimych dynastii – od okresu predynastycznego aż do czasów XXX dynastii. Ukazuje też proces przemian, jakim podlegała egipska teologia w tym przedziale czasowym. Rozważania są oparte o konkretne przykłady zachowanych zabytków archeologicznych, datowanych na poszczególne odcinki wyznaczonej chronologii. Całość wywodu jest podparta zarówno analizą zachowanych tekstów religijnych, jak i źródeł obcych, w tym Herodota. Ta krótka próba wykazania, iż zmiany religijne wpływały na sposób dekoracji sarkofagów i lokowane na nich teksty religijne dała zadowalające efekty. Możliwe stało się wyznaczenie pewnych trendów w sposobie zdobienia trumien w zależności od dominującej tendencji teologicznej. Dość proste kształty sarkofagów okresu predynastycznego przechodzą do rozbudowanych, w niektórych przypadkach zwielokrotnionych trumien, aby w ostatecznym kontekście powrócić do prostej pojedynczej formy. Wyznaczono również tendencje stylistyczne dekoracji sarkofagów. Od początkowej formy pozbawionej malowideł, przez dość oszczędnie zdobione przykłady staro- i średnioegipskie, do „wybuchu ornamentyki” w Nowym Państwie, aby pod koniec panowania rodzimych dynastii powrócić do prostej formy z silnie zaakcentowanym jednym elementem – głową zmarłego. Co więcej, udało się wykazać, jakie czynniki zewnętrzne wpływały na te przemiany. Wymienić należy przede wszystkim sytuację polityczną Egiptu, stopień zamożności społeczeństwa, dostęp do surowców niezbędnych do produkcji i w końcu talent oraz zaangażowanie w pracę rzemieślnika ją wykonującego.