Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Lokacja Lublina na prawie magdeburskim i jego droga ku świetności w XIV w.
Streszczenie w języku polskim
W początkach XIV stulecia ruch lokacyjny wsi i miast na prawie niemieckim dotarł do ziemi lubelskiej. Pierwszym miastem tego terytorium, które zostało zmodernizowane według modelu lokacyjnego, był Lublin. Podstawę prawną tej inwestycji, prowadzonej przez Macieja, wielkorządcę krakowskiego i sandomierskiego, a zarazem wójta dziedzicznego w mieście Opatowiec (ziemia sandomierska), był przywilej lokacyjny księcia Władysława Łokietka, wystawiony „pod Krakowem” 15 sierpnia 1317 r.
Do tego czasu Lublin był zespołem osadniczym, złożonym z kilku osad zlokalizowanych na wzgórzach: Zamkowym (gród), Staromiejskim (osada protomiejska), Czwartek, Żmigród. Inwestycja miejska była prowadzona na Wzgórzu Staromiejskim o obszarze 7 ha, gdzie przeprowadzono rozplanowanie według układu szachownicowego, znakomicie wkomponowane w kształt tego wzgórza. Powstała też gmina miejska, która miała się rządzić prawem magdeburskim, na czele której stał wójt dziedziczny Maciej. Obywatele miasta otrzymali liczne przywileje, m.in. zwolnienie na 20 lat od podatków na rzecz księcia i wolność od opłaty cła na terenie jego państwa.
Proces lokacyjny trwał także za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Wówczas powstały liczne budowle murowane, zbudowano też mury obronne. Lublin był wtedy nadgranicznym ośrodkiem etapowym wielkiego handlu oraz bazą dla wypraw króla na Ruś. Jego rola szybko rosła po unii polsko-litewskiej z lat 1385–1386, gdy znalazł się w centrum monarchii Władysława Jagiełły, między Polską, Litwą a Rusią, pełniąc funkcje centrum wymiany handlowej oraz zjazdów elit politycznych obydwu państw, polskiego i litewskiego. W ciągu XV w. awansował do grupy najważniejszych miast monarchii Jagiellonów.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (Deutsch)Bibliografia
Quellen
Bullarium Poloniae, Vol. 1: (1000–1342), ed. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś, Romae 1982.
J. Długossii Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, liber X, 1370–1405, red. D. Turkowska, M. Kowalczyk, commentarii Z. Perzanowski, Varsoviae 1985.
Katalog dokumentów miasta Lublina 1317–1792, red. M. Trojanowska, Lublin 1996.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, red. F. Piekosiński, t. 2–3, Kraków 1886–1887.
Lublin w dokumencie 1317–1967, red. F. Cieślak, H. Gawarecki, M. Stankowa, Lublin 1976.
Lustracja województwa lubelskiego 1565, red. A. Wyczański, Wrocław 1959.
Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938.
Szymański J., Dokument lokacyjny Władysława Łokietka dla Lublina z 1317 roku, [in:] Lublin 1317–1967, red. H. Zins, Lublin 1967.
Literatur
Bartlett R., The Making of Europe. Conquest, Colonization and Cultural Change 950–1350, London 1994.
Berdecka A., Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Warszawa 1982.
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
Braudel F., Civilisation matérielle, économie et capitalisme, XVe – XVIIIe siècle, Vol. I: Les structures du quotidien: le possible et l’impossible, Paris 1979.
Chachaj J., Lublin – miasto Rychezy? Lubelskie szkice historyczne XI–XIV wieku, Lublin 2014.
Dzieje Lublina – próba syntezy, red. J. Mazurkiewicz, t. 1, Lublin 1965.
Encyklopedia Krakowa, Kraków 2000.
Ennen E., Die europäische Stadt des Mittelalters, 3. Aufl., Göttingen 1979.
Froehlichowa Z., Z dziejów organizacji władz miejskich Lublina do końca XVII w., „Pamiętnik Lubelski” 1930, t. 1.
Gawlas S., O kształt zjednoczonego królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Warszawa 2000.
Gawlas S., Polska Kazimierza Wielkiego a inne monarchie Europy Środkowej – możliwości i granice modernizacji władzy, [in:] Modernizacja struktur władzy w warunkach opóźnienia. Europa Środkowa i Wschodnia na przełomie średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, red. M. Dygo u.a., Warszawa 1999.
Gawlas S., Przełom lokacyjny w dziejach miast środkowoeuropejskich, [in:] Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Poznań 2005.
Heers J., La ville au Moyen Âge en Occident. Paysages, pouvoirs et contiflicts, Paris 1990.
Kamińska K., Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 r., Toruń 1990.
Kiryk F., Lokacje miejskie nieudane, translokacje miast i miasta zanikłe w Małopolsce do połowy XVII stulecia, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1990, t. 28.
Kiryk F., Rozwój urbanizacji Małopolski XIII–XVI wieku. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków 1985.
Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII–XVI wiek, Kielce 1994.
Kiryk F., Z badań nad urbanizacją Lubelszczyzny w dobie jagiellońskiej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Historyczne” 1972, t. 6.
Koczy L., Handel Poznania do połowy XVI wieku, Poznań 1930.
Kuraś S., Przywileje prawa niemieckiego miast i wsi małopolskich XIV–XV wieku, Wrocław 1971.
Kurtyka J., Odrodzone Królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowych badań, Kraków 2001.
Liszewski S., Rozwój terytorialny a integracja przestrzeni miasta na przykładzie Łodzi, [in:] Wielkie miasto. Czynniki integrujące i dezintegrujące, red. D. Bieńkowska, Łódź 1995.
Małowist M., Wschód a Zachód Europy w XIII–XVI wieku, Warszawa 1975.
Marczewski J.R., Duszpasterska działalność kościoła w średniowiecznym Lublinie, Lublin 2002.
Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Kraków 2006.
Mączak A., Samsonowicz H., Z zagadnień genezy rynku europejskiego: strefa bałtycka, „Przegląd Historyczny” 1964, t. 55.
Michalczuk S., O początkach Lublina, czyli geneza układu urbanistycznego Starego Miasta, „Biuletyn Historii Sztuki” 1970, nr 2.
Michalski W., Tradycje historyczne o tatarskim najeździe na Polskę i oblężeniu zamku lubelskiego zimą 1340/1341 roku oraz ich miejsce w dawnej popularnej historii Lublina, „Bibliotekarz Lubelski” 2014, R. LVII.
Młynarska-Kaletynowa M. Rozwój sieci miejskiej na Śląsku na przełomie XII/XIII i w XIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
Morris A.E.J., A History of Urban Form. Belfore the Industrial Revolutions, New York 1994.
Müller W., Data lokacji Lublina, „Roczniki Humanistyczne” 1960, t. 9, z. 4 (Druck – 1961).
Myśliński K., Lublin na dawnych szlakach handlowych, [in:] Lublin w dziejach i kulturze polskiej, red. T. Radzik, A.A. Witusik, Lublin 1997.
Myśliński K., Lublin w życiu gospodarczym i politycznym Polski przedrozbiorowej, [in:] Lublin 1317–1967, red. H. Zins, Lublin 1967.
Myśliński K., Najstarszy Lublin – proces tworzenia się średniowiecznego miasta, „Rocznik Lubelski” 1966, t. 9 (Druck – 1961), S. 180–181.
Myśliński K., Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317–1504, Lublin 1962.
Obara-Pawłowska A., Polityka gospodarcza Władysława Łokietka, Lublin 2014.
Pietras T., „Krwawy wilk z pastorałem”. Biskup krakowski Jan zwany Muskatą, Warszawa 2001.
Rajman J., Kraków, zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Kraków 2004.
Rosłanowski T., Z zagadnień lokacji miejskich w Europie Zachodniej i Środkowo-Wschodniej w średniowieczu, [in:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, red. G. Labuda, S. Tabaczyński, t. 2, Wrocław 1988.
Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., Lublin wczesnośredniowieczny, Warszawa 2006.
Samsonowicz H., Cechy rzemieślnicze w średniowiecznej Polsce. Mity i rzeczywistość, „Przegląd Historyczny” 1984, t. 75.
Samsonowicz H., Handel Lublina na przełomie XV i XVI w., „Przegląd Historyczny” 1968, t. 59.
Samsonowicz H., Miejsce Polski w Europie, Warszawa 1996.
Samsonowicz H., Struktura zawodowa mieszczaństwa w dawnej Polsce, [in:] Historia i archiwistyka. Księga pamiątkowa ku czci profesora Andrzeja Tomczaka, red. J. Dygdała, B. Woszczyński, Toruń 1992.
Samsonowicz H., Tendencje rozwoju sieci miejskiej w Polsce późnośredniowiecznej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
Stankowa M., Kancelaria miasta Lublina XIV–XVIII w., Warszawa 1968.
Szczygieł R., Kiedy Lublin otrzymał pierwszy przywilej lokacyjny na prawie niemieckim?, [in:] Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej, red. D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz, Wrocław 2017.
Szczygieł R., Wokół lokacji Lublina na prawie niemieckim, [in:] Hereditas praeteriti. Additamenta archaeologi/ca et historica dedicata Joanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi, red. H. Taras, A. Zakościelna, Lublin 2009.
Szczygieł R., Gmiterek H., Dymmel P., Lublin. Dzieje miasta, t. 1: Od VI do końca XVIII wieku, Lublin 2008.
Wędzki A., Początki reformy miejskiej w Europie Środkowej do połowy XIII w., Warszawa–Poznań 1974.
Wiesiołowski J., Sieć miejska Wielkopolski w XIII–XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
Wróblewska G., Rozplanowanie nowożytnych miast w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII w., Warszawa 1977.
Wyrozumski J., Czy późnośredniowieczny kryzys feudalizmu dotknął Polskę, [in:] Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane A. Gąsiorowskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. T. Jasiński, T. Jurek, J.M. Piskorski, Poznań 1997.
Wyrozumski J., Dzieje Krakowa, t. 1, Kraków 1992.
Wyrozumski J., Maciej (XIII/XIV w.) wielkorządca krakowski i sandomierski, wójt Opatowca in wójt zasadźca Lublina, [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. 19, Wrocław 1974.
Wyrozumski J., Rozwój sieci miejskiej w Małopolsce w średniowieczu i u progu czasów nowożytnych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
Zieliński W.K., Monografia Lublina, Lublin 1878.
Zientara B., Przełom w rozwoju miast środkowoeuropejskich w pierwszej połowie XIII w., „Przegląd Historyczny” 1976, t. 67.
Zientara B., Przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne miast w dobie lokacji, [in:] Miasta doby feudalnej w Europie Środkowo-Wschodniej. Przemiany społeczne a układy przestrzenne, red. A. Gieysztor, T. Rosłanowski, Warszawa 1976.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2017.72.179-203
Data publikacji: 2018-07-03 08:47:29
Data złożenia artykułu: 2018-02-19 14:29:31
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2018 Ryszard Szczygieł
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.