Hide
Show all
Email this article 
The Concept of Recreation in Polish Printed Sources Up to 1795
Abstract
Recreation, alongside physical education, sport and physical rehabilitation, is one of the forms of participation in physical culture. The analysis of works from the times of the First Republic of Poland has shown that this term was used in its Latin version as early as at the beginning of the 16th century. In the early period of its dissemination in the Polish lands, it was translated as ochłoda, which in the Polish language of the time meant enjoyment. Based on the analysis, it was found that the Polonized version of the word recreation was used for the first time in 1584, while the dynamic development of the dissemination of the concept of recreation and the meaning context occurred in the first half of the 17th century. As a result of the analysis, several meanings of the term recreation can be distinguished: as an enjoyment, entertainment, fun, as a rest from studies and a holiday break, which was called school recreation in education and religious recreation in a church institution, and even as an element of the general educational process.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
ŹRÓDŁA
Bursa Garvasciana Albo Fvndacya Na Trzydziestu Studentow Szlacheckiey Krwi, Przy Zacney Akademii Krakowskiey, Przez (…) X. Stanisława Garwaskiego, Dziekana Płockiego (…) Vczyniona, Kraków 1637 [właściwie po 6.02.1751].
Cajetanus L., Początki Życia Zakonnego Dla Nowicyuszów i Młodych Professów Zakonu S.O. Franciszka Kapucynów Zawieraiące w sobie wszystkie Zwyczaie codzienne duchowne ćwiczenia, z potrzebnym do należytego ich wykonania objaśnieniem, Warszawa 1787.
Calepinus A., Dictionarium undecim linguarium: Latina, Hebraica, Graeca, Gallica, Italica, Germanica, Belgica, Hispanica, Polonica, Ungarica, Anglica, Bazylea 1590.
Cepari V., Żywot błogosławionego Aloyzego albo Ludwika Gonzagi, Kraków 1609.
Chmielowski B., Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey scyencyi pełna, na różne tytuły iak na classes podzielona, mądrym dla memoryału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erigowana. Część pierwsza, Lwów 1745.
Chmielowski B., Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey scyencyi pełna, na różne tytuły iak na classes podzielona, mądrym dla memoryału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erygowana. Część wtóra, Lwów 1746.
Chmielowski B., Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey sciencyi pełna, na różne tytuły iak na classes podzielona, mądrym dla memoryału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erigowana, część trzecia albo supplement, Lwów 1754.
Chmielowski B., Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey sciencyi pełna, na różne tytuły iak na classes podzielona, mądrym dla memoryału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erigowana, część czwarta a drugi supplement, Lwów 1756.
Danet P., Kola F., Nowy Wielki Dykcyonarz JMći: X. Daneta Opata francuski, łaciński y polski, t. 2, Warszawa 1745.
Danysz A., Elżbiety, królowej Polskiej, Małżonki Kazimierza Jagiellończyka traktat pedagogiczny „O wychowaniu królewicza”, [w:] Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Lwowskiego Gimnazyum im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1902, Lwów 1902.
Dasypodius P., Dasypodius Catholicus: Hoc est, Dictionarium Latino-Germanico-Polonicum, Germanico-Latinum Et Polono-Latino-Germanicum, Gdańsk 1642.
Dziewulski M., Rekreacya Przy Piątku bez Smutku: z Najsłodszego Serca Iezusowego, Kraków 1718.
Gloger Z., Ułamek starożytnego kazania o małżeństwie, Warszawa 1873.
Haur J.K., Oekonomika ziemiańska generalna punktami partykularnemi, (…) modelluszami abo tabułami arithmetycznemi obiaśniona, panom dziedzicznym (…) pożyteczna y potrzebna (…), Kraków 1675.
Haur J.K., Skład albo skarbiec znakomity sekretów oekonomiej ziemianskiey, Kraków 1693.
Hińcza M., Dziecię Pan Jezus, Kraków 1636 [Poznań 1877].
Iwanicki J., Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione, Berdyczów 1777.
Jankowiak L., Kędelska E., Łuczak A., Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 6: Strach – Żyzny, Warszawa 2019.
Jezierski F., Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane i stosownemi do rzeczy uwagami objaśnione, Warszawa 1791.
Kędelska E., Kwilecka I., Łuczak A., Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 1: A–G, Warszawa 1999.
Kędelska E., Kwilecka I., Łuczak A., Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 3: N–Pleć, Warszawa 2005.
Knapski G., Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae, Kraków 1621.
Krasicki I., Zbiór potrzebnieyszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych, t. 1, Warszawa–Lwów 1781.
Krasicki I., Zbiór potrzebnieyszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych, t. 2, Warszawa–Lwów 1781.
Ładowski R., Historia naturalna Królestwa Polskiego, czyli zbiór krótki przez alfabet ułożony zwierząt, roślin i minerałów, znajdujących się w Polszcze, Litwie i prowincjach odpadłych. Zebrana z pisarzów godnych wiary, rękopismów i świadków oczywistych, Kraków 1783.
Mączyński J., Lexicon Latino Polonicum ex optimis Latinae linguae Scriptoribus concinnatum, Ioanne Maczinsky Equite Polono interprete, Królewiec 1564.
Mikołaj z Mościsk, Elementarzyk Ćwiczenia Duchownego, Częstochowa 1722.
Murmeli J., Dictionarius Ioannis Murmellii variarum rerum tum pueris tum adultis utilissimus, cum Germanica atquae Polonica interpretatione, adiecto etiam vocabulorum et capitulorum indice, Kraków 1528.
Mymer F., Dictionarius trium linguarum: Latine, Teutonice, et Polonice, potiora vocabula continens, nunc denuo pluribus in locis auctus, in titulis per seriem alphabeti concinnatus, cum peregrinantibus tum domi desidentibus et quibuslibet tribus loqui linguis cupientibus maxime necessarius, et utilissimus, Kraków 1541.
Oleszewski J., Abrys domowey nieszczęsliwosci y Wnętrznej Niesnaski, Woyny, Korony Polskiey y Wielkiego Xięstwa Litewskiego Pro Informatione Potomnym następującym czasom Przez iedną Zakonną Osobę światu pokazany y z Załością wyrażony Anno 1721, wyd. F. Kulczycki, Kraków 1899.
Paprocki B., Herby Rycerztwa Polskiego. Na pięcioro Xiąg rozdzielone, Kraków 1584.
Protasowicz J., Inventores rerum, albo krótkie opisanie kto co wynalazł i do używania ludziom podał, Wilno 1608.
Rodriguez A., O Postępowaniu w Doskonałości Y Cnotach Zakonnych, część wtóra, przeł. B. Dankwart, Wilno 1715.
Seller J., Uwagi Na Regułę SS. Oyca Naszego Benedykta / z Autora X. Joachima Opata Fischigańskiego, Zakonu S. Oyca y Patryarchy Benedykta w Helwecyi; Dla Wygody Osob Zakonnych na Polski Język Przetłomaczone Przez X. Karola Andrzeiowskiego, Benedyktyna Lubinskiego Spowiednika Ordynayrusza WW. Panien Wileńskich tegoż Zakonu przy S. Katarzynie, Wilno 1765.
Seweryn T., Czym się człowiek doma zabawiać ma i rekreować rzecz z traktatu XIII znakomitych sekretów Jakuba K. Haura, Kraków 1948.
Skarga P., Żywoty świętych Starego y Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok wybrane z poważnych pisarzów y doktorów kościelnych. Część wtóra, Wilno 1579.
Skarga P., Żywoty świętych Starego y Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok wybrane z poważnych pisarzów y doktorów kościelnych. Część wtóra, Kraków 1598.
Skarga P., Żywoty świętych Starego y Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok wybrane z poważnych pisarzów y doktorów kościelnych. Część wtóra, Kraków 1605.
Skarga P., Żywoty świętych Starego y Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok wybrane z poważnych pisarzów y doktorów kościelnych. Część wtóra, Kraków 1615.
Skarga P., Żywoty świętych Starego y Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok wybrane z poważnych pisarzów y doktorów kościelnych. Część wtóra, Wilno 1780.
Sołtyk M., Encyklopedya Wiadomości Elementarnych Czyli Pierwsze Rysy i Wyobrażenia Nauk i Kunsztów: Dla Użytku Młodzieży, Kraków 1798.
Starowolski S., Dwór cesarza tureckiego i rezydencya jego w Konstantynopolu, Kraków 1695 [Wilno 1844].
Stokowski S., Encyclopædia Natvralis Entis: In genere & specie Doctrina Peripatetica, ad mentem Doctoris Angelici expressa, Kraków 1637.
Trotz M.A., Nouveau dictionnaire françois, allemand et polonois, enrichi de plusieurs exemples de l'histoire polonoise, des termes ordinaires des arts et des remarques de grammaire les plus nécessaires avec une liste alphabétique des poetes, et de meilleurs, livres polonois, Lipsk 1747.
Trotz M.A., Nowy dykcyjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłów potocznych, przestróg gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglarskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazów, Lipsk 1764.
Volckmar M., Dictionarium trilinguae ad discendam linguam latinam, polonicam et germanicam accomodatum, Gdańsk 1596.
Wydra W., Rzepka W.R., Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1984.
Zeissberg H.R. von, Kleinere Geschichtsquellen Polens im Mittelalter, Wien 1877.
LITERATURA
Anusik Z., Garwascy herbu Grzymała w XV–XVII wieku. Przyczynek do dziejów i genealogii rodu, „Przegląd Nauk Historycznych” 2015, vol. 14, nr 2. DOI: 10.18778/1644-857X.14.02.02.
Bronikowska M., Od sobótki do piłki nożnej polskiej… Polskie tradycyjne zabawy i gry w koncepcji wychowania fizycznego Eugeniusza Piaseckiego, Poznań 2008.
Dudek D., Pojęcie rekreacji w polskiej tradycji terminologicznej, „Folia Turistica” 2006, nr 17.
Dudek D., Polska myśl o kulturze fizycznej od czasów dawnych do 1939 roku, Kraków 2018.
Gloger Z., Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. 2, Warszawa 1901.
Iłowiecki M., Dzieje nauki polskiej, Warszawa 1981.
Iwanowska A., Michał Abraham Troc w kulturze naukowej lat czterdziestych XVIII wieku, „Kwartalnik Historii, Nauki i Techniki” 1993, vol. 38, nr 3.
Iwanowska A., Michał Abraham Troc (ok. 1703–1769). Edytor, leksykograf, tłumacz, 1994 (praca doktorska).
Klemensiewicz Z., Historia języka polskiego, Warszawa 1976.
Kunicki B.J., Rekreacja fizyczna, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Kultura fizyczna. Sport, red. Z. Krawczyk, Warszawa 1997.
Lenartowicz-Zagrodna A., O pewnych i domniemanych edycjach dykcjonarza Mikołaja Volckmara, „Prace Językoznawcze” 2022, vol. 24, nr 2. DOI: 10.31648/pj.7735
Lipoński W., Rochwist i palant. Studium etnologiczne dawnych polskich sportów i gier ruchowych na tle tradycji europejskiej, Poznań 2004.
Lipoński W., Historia sportu na tle rozwoju kultury fizycznej, Warszawa 2012.
Łabaj M., Zarys historii rekreacji fizycznej w Polsce do 1939 roku, Kraków 1987.
Mączyński R., Jak pijarzy dykcjonarz Daneta wydawali (czyli o pożytku sięgania do źródeł), „Hereditas Monasteriorum” 2013, vol. 2.
Mejor M., Czy Rzymianie wynaleźli druk? Z nowożytnych interpretacji Cycerona „De natura deorum” II,37,93, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2006, vol. 37–38.
Ogrodziński W., Chmielowski Joachim Benedykt, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 3, Kraków 1937.
Partyka J., Skład abo skarbiec… Jakuba Kazimierza Haura: sylwa czy encyklopedia?, „Napis” 1998, Seria 4. DOI: 10.18318/napis.1998.1.4
Paszyński W., Czarna legenda „Nowych Aten” Benedykta Chmielowskiego i próby jej przezwyciężenia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2014, vol. 141, nr 1.
Paszyński W., Ksiądz Benedykt Chmielowski – życie i dzieło Diogenesa firlejowskiego, „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 2015, vol. 124, nr 2. DOI: 10.52204/np.2015.124.105-136
Piasecki E., Dzieje wychowania fizycznego, Lwów 1925.
Przywara A., Jedenastojęzyczny słownik Calepinusa z 1598 roku przechowywany w bibliotece Instytutu Teologiczno-Pastoralnego i Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej” 2017, vol. 24.
Puzynina J., „Thesaurus” Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
Rzadkowska E., Encyklopedia i Diderot w polskim oświeceniu, Wrocław 1955.
Skoczylas-Stawska H., W sprawie autorstwa tekstu polskiego w „Dykcjonarzu” Murmeliusza, [w:] Język polski – historia i współczesność. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej dla uczczenia 75. rocznicy powstania Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (Poznań, 4–5 maja 1994), red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań 1995.
Urbańczyk S., Wokabularz trydencki, „Język Polski” 1962, vol. 42.
Walczak B., Słownik Murmeliusza na tle leksykografii polskiej XVI wieku, „Rocznik Wieluński” 2001, nr 1.
Wichowa M., „Nowe Ateny” ks. Benedykta Chmielowskiego – kompendium wiedzy barokowej, Łódź 2022. DOI: 10.18778/8220-850-4
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2023.78.53-77
Date of publication: 2023-12-22 10:44:19
Date of submission: 2023-03-02 12:52:15
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2023 Arkadiusz Włodarczyk
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.