Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Księgi nauk puszkarskich Jana Radziwiłła. Unikatowy przykład włoskiego importu na polski grunt zabytków wojskowego piśmiennictwa technicznego
Streszczenie w języku polskim
Podczas pobytu na dworze książęcym w Ferrarze w latach 40. XVI w. Jan Radziwiłł otrzymał w darze od Herkulesa II d’Este anonimowy rękopis włoskiego dziełka poruszającego zagadnienia z dziedziny sztuki puszkarskiej. Z myślą o wzbudzeniu w wykształconej części braci szlacheckiej większego zainteresowania wojskową literaturą techniczną i tym samym zainaugurowania na gruncie polskim polemiki wokół nauk puszkarskich, najprawdopodobniej już po powrocie do kraju manuskrypt ten został przez niego przetłumaczony na język polski, przeredagowany i zatytułowany O tajemnicach puszkarskich, każdemu rycerskiemu człowiekowi potrzebnych (Wilno 1547 [?]). Zamierzeniem tego artykułu jest prezentacja historii pierwowzoru staropolskiego podręcznika technicznego na marginesie dyskusji prowadzonej w polskich i europejskich kręgach piśmienniczych na temat sprawy puszkarskiej.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła
Agrippa Venceslaus [Wacław Agryppa], Oratio funebris de illustrissimi principis et domini I ohannisRadzivili Oliciae et Nesnisi ducis, vita et morte, scripta a VVenceslao Agrippa Lithuano, [b.m.w.] 1553, starodruk w Bibliotece ks. Czartoryskich w Krakowie, sygn. 1489 I Cim, k. A-B1-8.
Baliński M., Pamiętniki o królowej Barbarze, żonie Zygmunta Augusta, cz. 1–2, [w:] Pisma historyczne, t. I–II, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 1843.
[Jan Radziwiłł], O tajemnicach puszkarskich, każdemu rycerskiemu człowiekowi potrzebnych, [w:] Stanisława Łaskiego wojewody sieradzkiego prace naukowe i dyplomatyczne, wyd. M. Malinowski, A. Zawadzki, Wilno 1864, s. 139–160.
Melanchthonus Philippus [Filip Melanchton], Epicedion de morte illustrissimi principis ducis I ohannis Radzivili scriptum a Philippo Melan[ch]thone 1553. Addita est narratio scripta a fide digno de Valachorum tyrannis, quae ostendit, Turcicos tyrannos non solum erudelitate, sed etia[m] astutia magna et fraudibus grassori, [b.m.w.] 1553, starodruk w Bibliotece ks. Czartoryskich w Krakowie, sygn. 1489 I Cim, k. C1-4.
Pamiętniki Komisji Archeologicznej Wileńskiej, red. M. Baliński, L. Kondratowicz, cz. 1, Wilno 1856.
Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, z. 8b: Polskie wojskowe piśmiennictwo techniczne do roku 1764, oprac. T. Nowak, Warszawa 1961, s. 19–27.
Opracowania
b.a., Agrippa Venceslaus, [w:] K. Estreicher, Bibliografia polska, t. I, Kraków 1891, s. 78.
b.a., Radziwiłł Jan, [w:] K. Estreicher, Bibliografia polska, t. XXVI, Kraków 1915, s. 69.
Badecki K., Ludwisarstwo lwowskie za Zygmunta I , Lwów 1921.
Badecki K., Średniowieczne ludwisarstwo lwowskie, Lwów 1921.
Baliński M., Historia miasta Wilna, t. II: Dzieje miasta Wilna od początku rządów Świdrygiełły do śmierci Stefana Batorego, czyli od 1430 do 1568 roku, Wilno 1837.
Błaszczyk G., Radziwiłł Jerzy h. Trąby (ok. 1480–1541), kasztelan wileński, hetman w. lit., [w:] Polski słownik biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław 1987, s. 225–229.
Bodniak S., Polska a Bałtyk za ostatniego Jagiellona, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1939–1946, z. 3, s. 42–276.
Bogucka M., Bona Sforza, wyd. 3, Wrocław 2004.
Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.
Brensztejn M., Zarys dziejów ludwisarstwa na ziemiach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1924.
Brinton S.J.L., The Gonzaga, Lords of Mantua, London 1927.
Brosio V., La rosa e la spada. I sabella d’Este e Francesco Gonzaga, Torino 1980.
Burckhardt J., Kultura Odrodzenia we Włoszech. Próba ujęcia, przeł. M. Kreczowska, wyd. 2, Warszawa 1965.
Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początków XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
Cynarski S., Zygmunt August, Wrocław 1988.
Ferenc M., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
Gładysz A., Wojskowi ulubieńcy Zygmunta Augusta, czyli o królewskich puszkarzach, ich jadłospisie i tajemniczej „skrzynce”, [w:] Servitium et amicitia. Studia z dziejów kariery i awansu w Polsce Jagiellonów, red. A. Januszek-Sieradzka, Sandomierz 2011, s. 122.
Górski K., Historia artylerii polskiej, Warszawa 1902.
Januszek-Sieradzka A., „Potrzeba moskiewska” na sejmach koronnych w latach 60. XVI stulecia, „Teka Komisji Historycznej – O.L. PAN” 2012, t. IX, s. 7–31.
Jasnowski J., Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515–1565). Kanclerz i marszałek ziemski Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński, Warszawa 1939.
Jasnowski J., Radziwiłł Mikołaj zwany Czarnym h. Trąby (1515–1565), marszałek ziemski, kanclerz lit. i wojewoda wileński, [w:] Polski słownik biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław 1987, s. 335–346.
Jähns M., Geschichte der Kriegswissenschaften, vornehmlich in Deutschland, I–III Abteilungs, München-Leipzig 1889–1891.
Kiersnowski A., Historia rozwoju artylerii, Toruń 1925.
Kolankowski L., Polska Jagiellonów. Dzieje polityczne, wyd. 3 popr. i uzup., Olsztyn 1991.
Kolankowski L., Zygmunt August. Wielki Książę Litwy do roku 1548, Lwów 1913.
Kotłubaj E., Galeria Nieświeżska portretów radziwiłłowskich opisana historycznie przez Edwarda Kotłubaja, z drzeworytami Michała Starkmana, Wilno 1857, s. 231–233.
Kuchowicz Z., Barbara Radziwiłłówna, Łódź 1976.
Lulewicz H., Jerzy Radziwiłł herbu Trąby (ok. 1480–1541) hetman najwyższy, [w:] Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. M. Nagielski, Warszawa 1995, s. 395–403.
Lulewicz H., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” herbu Trąby (1512–1584) hetman najwyższy, [w:] Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. M. Nagielski, Warszawa 1995, s. 405–418.
Lulewicz H., Radziwiłł Mikołaj zwany Rudym h. Trąby (1512–1584), [w:] Polski słownik biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław 1987, s. 321–335.
Łaszczyńska O., Herburt Fryderyk (Frydrusz, Fredrusz) h. Pawęża albo Herburtowa (zm. 1519), dworzanin królewski, chorąży lwowski, [w:] Polski słownik biograficzny, red. K. Lepszy, t. IX, Wrocław 1960–1961, s. 439.
Łaszczyńska O., Ród Herburtów w wiekach średnich, Poznań 1948.
Łowmiański H., Polityka Jagiellonów, Poznań 1999.
Malinowski M., Wstęp, [w:] Stanisława Łaskiego wojewody sieradzkiego prace naukowe i dyplomatyczne, wyd. M. Malinowski, A. Zawadzki, Wilno 1864, s. CLVII–CLIX.
Michalewiczowa M., Radziwiłł Jan h. Trąby (1516–1551) krajczy lit., [w:] Polski słownik biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław 1987, s. 195–197.
Michalewiczowa M., Radziwiłł Wojciech (Albrycht) h. Trąby (ok. 1476–1519), biskup łucki, potem wileński, [w:] Polski słownik biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław 1987, s. 377–379.
Nowak T., O początkach polskiego piśmiennictwa technicznego, „Przegląd Techniczny” 1957, t. LXXVIII, s. 606–609.
Nowak T., Polska sztuka wojenna w czasach Odrodzenia, Warszawa 1955.
Nowak T., Polska technika wojenna XVI–XVIII w., Warszawa 1970.
Nowak T., Polska technika wojskowa XVI–XVII wieku. Teoria i praktyka artylerii i inżynierii, [w:] Technika a wojna X–XX w., red. P. Matusak, J. Piłatowicz, Siedlce 2000, s. 52–89.
Nowak T., Problematyka dziejów i główne etapy rozwoju dawnej artylerii polskiej, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1984, t. XXVII, s. 222–254.
Nowak T., Przegląd polskiego piśmiennictwa z dziedziny artylerii do połowy XVII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1958, t. IV, s. 247–250.
Nowak T., Przegląd polskiego piśmiennictwa z dziedziny fortyfikacji i inżynierii wojskowej w XVI–XVIII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1965, t. XI, cz. 2, s. 122–141.
Nowak T., Recepcja europejskiej literatury wojskowej w Polsce XVI–XVIII . Część I . Tłumaczenia i publikacje dwujęzyczne, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1990, t. XXXII, s. 111–135.
Nowak T., Z dziejów techniki wojennej w dawnej Polsce, Warszawa 1965.
Pieri P., Guerra e politica negli scrittori italiani, Milano 1955.
Pietkiewicz K., Radziwiłł Jan h. Trąby (ok. 1474–1522), starosta słonimski, marszałek ziemski litewski, potem kasztelan trocki, [w:] Polski słownik biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław 1987, s. 191–192.
Plewczyński M., Wkład Radziwiłłów w rozwój staropolskiej sztuki wojennej XVI w., „Miscellanea Historico-Archivistica” 1997, t. VII, s. 27–36.
Plewczyński M., Włosi w służbie koronnej za ostatnich Jagiellonów (1506–1572), „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1993, t. XXXV, s. 301–309.
Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. I–IV, Poznań 1948–1958.
Ragauskiene R., Barbora Radvilaite, Vilnius 1999.
Sucheni-Grabowska A., Zygmunt August. Król polski i wielki książę litewski 1520–1562, Warszawa 1996.
Szymczak J., Początki broni palnej w Polsce (1383–1533), Łódź 2004.
Technika a wojna X–XX w., red. P. Matusak, J. Piłatowicz, Siedlce 2000.
Wojciechowski Z., Zygmunt Stary (1506–1548), Warszawa 1946.
Wolff J., Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386–1795, Kraków 1885.
Wyczański A., Zygmunt Stary, Warszawa 1985.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2014.69.7
Data publikacji: 2016-10-25 08:05:25
Data złożenia artykułu: 2016-10-21 10:07:34
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2016 Michał Furman
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.