Głupota w polskich i bułgarskich związkach frazeologicznych z komponentem ‘głowa’ / ‘глава’

Joanna Mleczko

Streszczenie w języku polskim


Przedmiotem analizy są polskie i bułgarskie frazeologizmy z somatyzmem ‘głowa’ opisujące niedostatki intelektu. Większość badanych formacji opiera się na metaforze głowy jako pojemniku. Można wśród nich wyróżnić związki, których treść znaczeniowa wynika z: a) usterek w funkcjonowaniu mieszczącego się w głowie aparatu myślowego; b) braku mózgu lub jego zamiany na nisko wartościowane substytuty. Osobne miejsce wśród wyekscerpowanych jednostek zajmują struktury o charakterze metonimicznym, w których głowa zastępuje człowieka (komponentowi nominalnemu towarzyszą w nich deprecjonujące określenia). Porównanie dwujęzycznego materiału pozwoliło na wskazanie podobieństw i różnic w planie formalnym, treści i sposobie obrazowania, które charakteryzują polskie i bułgarskie związki omawianej grupy.

Słowa kluczowe


językoznawstwo porównawcze, frazeologizmy somatyczne, metafory językowe

Pełny tekst:

PDF (Polish) (English)

Bibliografia


Andreychin & al. 2002: Andreychin, Lyubomir & al. Bulgarian Dictionary. Sofia: Nauka i izkustvo, 2002. [In Bulgarian: Андрейчин, Любомир & др. Български тълковен речник. София: Наука и изкуство, 2002.]

Bartminski & Kaczan 2017: Bartminski, Jerzy & Kaczan, Anna. “Cereal.” In Bartminski, Jerzy, ed. The Dictionary of Stereotypes and Folk Symbols. Vol. 2: Plants: Cereals: 77–114. Lublin: UMCS Press, 2017. [In Polish: Bartmiński, Jerzy & Kaczan, Anna. „Zboże.“ W: Bartmiński, Jerzy, red. Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 2: Rośliny: zboża: 77–114. Lublin: UMCS, 2017.]

Borys 2008: Borys, Wieslaw. Etymological Dictionary of the Polish Language. Krakow: Wydawnictwo Literackie, 2008. [In Polish: Boryś, Wiesław. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.]

Brzozowska & Prokop 2012: Brzozowska, Małgorzata & Prokop, Katarzyna. “Iron.” In Bartminski, Jerzy, ed. The Dictionary of Stereotypes and Folk Symbols. Vol. 1: Space: World, Light, Metals: 333–387. Lublin: UMCS Press, 2012. [In Polish: Brzozowska, Małgorzata & Prokop, Katarzyna. „Żelazo.“ W: Bartmiński, Jerzy, red. Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1: Kosmos: świat, światło, metale: 333–387. Lublin: UMCS, 2012.]

Bulgarian Language Dictionary. [In Bulgarian: Речник на българския език. https://ibl.bas.bg/rbe/]

Doroszewski 1967: Doroszewski, Witold. The Polish Language Dictionary. Vol. 9: T–Wyf. Warsaw: Wiedza Powszechna, 1967. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/sjp. [In Polish: Doroszewski, Witold. Słownik języka polskiego. T. 9: T–Wyf. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967.]

Drabik & Sobol 2007: Drabik, Lidia & Sobol, Elzbieta. The Polish Language Dictionary of PWN. Vol. 1: A– Ó; vol. 2: P– Ż. Warsaw: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. [In Polish: Drabik, Lidia & Sobol, Elżbieta. Słownik języka polskiego PWN. T. 1: A–Ó; t. 2: P–Ż. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.]

Encyclopedia of PWN. [In Polish: Encyklopedia PWN. https://encyklopedia.pwn]

Galanova 2016: Galanova, Mariya. “Head.” In Georgiev, Mincho, ed. Mythology of the Human Body. Anthropological Dictionary: 33–38. Sofia: Prof. Marin Drinov BAS Press & Sofia University Press, 2016. [In Bulgarian: Галанова, Мария. „Глава.“ В: Георгиев, Минчо, ред. Митология на човешкото тяло: aнтропологичен речник: 33–38. София: АИ Проф. Марин Дринов & УИ Св. Климент Охридски, 2016.]

Great Dictionary of the Polish Language. [In Polish: Wielki słownik języka polskiego. https://wsjp.pl]

Gura 2004: Gura, Aleksandr V. “Fly.” In Tolstoy, Nikita I., ed. Slavic Antiquities: The Ethnolinguistic Dictionary. Vol. 3: K–P: 340–343. Moscow: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 1995. [In Russian: Гура, Александр В. „Муха.“ В: Толстой, Никита И., ред. Славянские древности: этнолингвистический словарь. Т. 3: К–П: 340–343. Москва: Международные отношения, 2004.]

Kempf 1985: Kempf, Zdzislaw. “Inferior Words to Describe Animals.” Język Polski, vol. 75, b. 2–3 (1985): 125–144. [In Polish: Kempf, Zdzisław. „Wyrazy gorsze dotyczące zwierząt.” Język Polski, r. 75, z. 2–3 (1985): 125–144.]

Klosinska & Sobol & Stankiewicz 2005: Klosinska, Anna & Sobol, Elzbieta & Stankiewicz, Anna. The PWN Great Phraseological Dictionary with Proverbs. Warsaw: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. [In Polish: Kłosińska, Anna & Sobol, Elżbieta & Stankiewicz, Anna. Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.]

Kopalinski 1990: Kopalinski, Wladyslaw. Dictionary of Symbols. Warsaw: Wiedza Powszechna, 1990. [In Polish: Kopaliński, Władysław. Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990.]

Krawczyk-Tyrpa 1987: Krawczyk-Tyrpa, Anna. Somatic Phraseology in Polish Dialects: Phraseological Relationships with Meanings Motivated by the Characteristics of Body Parts. Wroclaw: Ossolineum, 1987. [In Polish: Krawczyk-Tyrpa, Anna. Frazeologia somatyczna w gwarach polskich: związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała. Wrocław: Ossolineum, 1987.]

Lakoff & Johnson 2020: Lakoff, George & Johnson Mark. Metaphors We Live By. Warsaw: Aletheia, 2020. [In Polish: Lakoff, George & Johnson Mark. Metafory w naszym życiu. Warszawa: Aletheia, 2020.]

Mackiewicz 2006: Mackiewicz, Jolanta. Linguistic Image of the Body: Sketches on the Topic. Gdansk University Press, 2006. [In Polish: Maćkiewicz, Jolanta. Językowy obraz ciała: szkice do tematu. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006.]

Marczewska 2002: Marczewska, Marzena. The Trees in Language and Culture. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2002. [In Polish: Marczewska, Marzena. Drzewa w języku i kulturze. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2002.]

Michow 2013: Michow, Elzbieta. Studies on the Somatic Phraseology of Polish and Bulgarian. Kielce: GlobalTranslator CUiT, 2013. [In Polish: Michow, Elżbieta. Studia nad frazeologią somatyczną języka polskiego i bułgarskiego. Kielce: GlobalTranslator CUiT, 2013.]

Mosiolek-Klosinska 1997: Mosiolek-Klosinska, Katarzyna. “Anthropocentrism of the Animal Vocabulary.” In Grzegorczykowa, Renata & Zaron, Zofia, eds. Semantic Structure of Vocabulary and Utterances: 71–78. Warsaw University Press, 1997. [In Polish: Mosiołek-Kłosińska, Katarzyna. „Antropocentryzm leksyki zwierzęcej.” W: Grzegorczykowa, Renata & Zaron, red. Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi: 71–78. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1997.]

Nanova 2005: Nanova, Ani. Phraseological Dictionary of Synonyms in the Bulgarian Language. Sofia: Heyzal, 2005. [In Bulgarian: Нинова, Ани. Фразеологичен синонимен речник на българския език. София: Издателство Хейзъл, 2005]

Nicheva & Spasova-Mihaylova & Cholakova 1974: Nicheva, Keti & Spasova-Mihaylova, Siyka & Cholakova, Kristalina. Phraseological Dictionary of the Bulgarian Language. Vol. 1: А–N. Sofia: BAS Press, 1974. [In Bulgarian: Ничева, Кети & Спасова-Михайлова, Сийка & Чолакова, Кристалина. Фразеологичен речник на българския език. Т. 2: О–Н. София: БАН, 1974.]

Nicheva & Spasova-Mihaylova & Cholakova 1975: Nicheva, Keti & Spasova-Mihaylova, Siyka & Cholakova, Kristalina. Phraseological Dictionary of the Bulgarian Language. Vol. 2: O–YA. Sofia: BAS Press, 1975. [In Bulgarian: Ничева, Кети & Спасова-Михайлова, Сийка & Чолакова, Кристалина. Фразеологичен речник на българския език. Т. 2: О–Я. София: БАН, 1975.]

Nowakowska 2005: Nowakowska, Alicja. The World of Plants in Polish Phraseology. Wroclaw University Press, 2005. [In Polish: Nowakowska, Alicja. Świat roślin w polskiej frazeologii. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.]

Phrases, Abbreviationis, Niknames. Bulgarian Online Directory. [In Bulgarian: Фрази, съкращения и прякори. Български онлайн справочник, https://frazite.com]

Prokop 2018: Prokop, Katarzyna. “Cabbage.” “Pumpkin.” In Bartminski, Jerzy, ed. The Dictionary of Stereotypes and Folk Symbols. Vol. 2: Plants: Vegetables, Spices, Industrial Plants: 80–121, 130–138. Lublin: UMCS Press, 2018. [In Polish: Prokop, Katarzyna. „Kapusta.“ „Dynia”. W: Bartmiński, Jerzy, red. Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 2: Rośliny: warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe: 80–121, 130–138. Lublin: UMCS, 2018.]

Siekierska 1976: Siekierska, Katarzyna. “Phraseology Related to the Noun Head: A Historical Outline.” Prace Filologiczne, vol. 26 (1976): 181–199. [In Polish: Siekierska, Katarzyna. „Frazeologia związana z rzeczownikiem głowa: rys historyczny.” Prace Filologiczne, t. 26 (1976): 181–199.]

Skorupka 1985: Skorupka, Stanislaw. Phraseological Dictionary of the Polish Language. Vol. 1: A–P. Warsaw: Wiedza Powszechna, 1985. [In Polish: Skorupka, Stanisław. Słownik frazeologiczny języka polskiego. T. 1: A–P. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1985.]

Slawski 1987: Slawski Franciszek. A Short Bulgarian-Polish Dictionary. Vol. 1. Warsaw: Wiedza Powszechna, 1987. [In Polish: Sławski, Franciszek. Podręczny słownik bułgarsko-polski. T. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1987.]

Slaveykov 1982: Slaveykov, Petko Rachev. Bulgarian Proverbs and Characteristic Words. Sofia: BAS Press, 1982. [In Bulgarian: Славейков, Петко Рачев. Български притчи или пословици и характерни думи. София: БАН, 1982.]

Spaginska-Pruszak 2003: Spaginska-Pruszak, Agnieszka. Intellect in the Polish, Russian, and Croatian Phraseology: Among the Problems of the Linguistic Image of the World. Gdansk University Press, 2003. [In Polish: Spagińska-Pruszak, Agnieszka. Intelekt we frazeologii polskiej, rosyjskiej i chorwackiej: z problemów językowego obrazu świata. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2003.]

Sredkova 2016: Sredkova, Sonya. “Beard.” In Georgiev, Mincho, ed. Mythology of the Human Body: An Anthropological Dictionary: 5–11. Sofia: Prof. Marin Drinov BAS Press & Sofia University Press, 2016. [In Bulgarian: Средкова, Соня. „Брада.“ В: Георгиев, Минчо, ред. Митология на човешкото тяло: aнтропологичен речник: 5–11. София: АИ Проф. Марин Дринов & УИ Св. Климент Охридски, 2016.]

Stachowiak & Romaniuk 1982: Stachowiak, Lech & Romaniuk, Kazimierz, eds. “The Book of Genesis.” In Millennium Bible. The Holy Scripture of the Old and the New Testament. Poznan: Pallottinum, 1982. [In Polish: Stachowiak, Lech & Romaniuk, Kazimierz, red. „Księga Rodzaju.” W: Biblia Tysiąclecia: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Poznań: Pallottinum, 1982.]

Stoykova 2007: Stoykova, Stefana. Bulgarian Proverbs and Sayings. Sofia: Colibri, 2007. [In Bulgarian: Стойкова, Стефана, Български пословици и поговорки. София: Издателство Колибри, 2007.]

Tokarski 1991: Tokarski, Ryszard. “Human Valuation in Linguistic Metaphors.” Pamiętnik Literacki, vol. 82, b. 1 (1991): 144–157. [In Polish: Tokarski, Ryszard. „Wartościowanie człowieka w metaforach językowych.” Pamiętnik Literacki, r. 82, z. 1 (1991): 144–157.]

Wierzbicka 1975: Wierzbicka, Anna. “Reflections on Body Parts.” In Janus, Elzbieta, ed. Dictionary and Semantics: Semantic Definitions: 91–103. Wroclaw: Ossolineum, 1975. [In Polish: Wierzbicka, Anna. „Rozważania o częściach ciała.” W: Janus, Elżbieta, red. Słownik i semantyka: definicje semantyczne: 91–103. Wrocław: Ossolineum, 1975.]

Wyzkiewicz-Maksimow 2012: Wyzkiewicz-Maksimow, Regina. The Linguistic Image of a Human: The Character and Personality in Polish, Serbian, and Croatian Paremiology. Gdansk University Press, 2012. [In Polish: Wyżkiewicz-Maksimow, Regina. Językowy obraz człowieka. Charakter i osobowość w paremiologii polskiej, serbskiej i chorwackiej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012.]

|CMP|

Article submitted / Zgłoszony do druku: 31.10.2024 | Reviews completed / Proces recenzyjny zakończony: 30.11.2024 | Accepted for publication / Przyjęty do druku: 03.12.2024 | Screened with iThenticate




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/zcm.2024.13.241-254
Data publikacji: 2024-12-19 15:19:17
Data złożenia artykułu: 2024-10-30 12:09:26


Statystyki


Widoczność abstraktów - 9
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (Polish) (English) - 3

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Joanna Mleczko

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.