Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Tradycja i pamięć językowa uśpiona, pielęgnowana i ożywiana. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej
Streszczenie w języku polskim
Autor przyjmuje kulturowe rozumienie tradycji (zgodne z definicją Kazimierza Dobrowolskiego) jako „wszelkiej spuścizny, którą ustępujące generacje przekazują pokoleniom wchodzącym w życie”, niezależnie od tego, w jakim stopniu jest to dziedziczenie świadome, w jakim nieświadome. Konfrontując dane dotyczące współczesnego języka polskiego z opracowaniami historyczno-językowymi (LehraSpławińskiego, Gamkrelidzego i Iwanowa, Gołąba, Rzetelskiej-Feleszko i innych), autor wyróżnia kręgi językowokulturowe, z których to dziedzictwo się wywodzi i z którymi wciąż system leksykalnopojęciowy współczesnych Polaków pozostaje w bliższych lub dalszych związkach. Omawia kręgi następujące: krąg słowiański i najsłabiej pamiętany, starszy indoeuropejski; krąg antyczny (greckorzymski) i judeochrześcijański; krąg zachodnioeuropejski, który zmodyfikował i wzbogacił tradycję antyczną i chrześcijańską; a jeśli idzie o XX-wieczny język ogólnopolski – dziedzictwo szlacheckie i ludowe (w tym chłopskie). Przynależność do poszczególnych kręgów jest dokumentowana wybranymi przykładami leksykalnymi, czerpanymi zarówno z pola nazw pospolitych, jak własnych (imiona, nazwiska Polaków). Takie podejście (określone jako „stratygraficzne”) pozwala mówić o wielowarstwowości współczesnej polszczyzny i polistadialności polskiej kultury narodowej.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Awdiejew Aleksy, 2012, Świadomość i nieświadomość w komunikacji, [w:] Świadomość językowa w komunikowaniu, red. Magdalena Steciąg i Marian Bugajski, Zielona Góra.
Bartmiński Jerzy, 2000, Pasywne i aktywne paneuropeizmy we współczesnym języku polskim, [w:] Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. Jan Mazur, Lublin, s. 109–116.
Bartmiński Jerzy, 2014, Jak zmienia się semantyka frazeologizmów biblijnych w polszczyźnie, [w:] Sprachliche Säkularisierung. Semantik und Pragmatik, red. Alicja Nagórko, Hildesheim–Zurich–New York, s. 279–298.
Bartmiński Jerzy, 2015, Tradycja uśpiona w języku. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej, [w:] Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 8, Wartości w języku i kulturze, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin, s. 11–33.
Bartmiński Jerzy, NiebrzegowskaBartmińska Stanisława, 2011, Profanacja sacrum - sakralizacja profanum w polszczyźnie potocznej i publicznej, [w:] Sprachliche Sakularisierung (Westslawisch - Deutsch), red. Alicja Nagórko, Hildesheim-Zurich-New York, s. 15--39.
Bednarczuk Leszek (red.), 1986, Języki indoeuropejskie, t. 1 i 2, Warszawa.
Benveniste Émile, 1969/1993, Indoeuropäische Institutionen. Wortschatz, Geschichte, Funktionen, Frankfurt am Main, Campus Verlag. (Oryginał: Le vocabulaire des institutions indoeuropéennes, Paris 1969).
Bernecker Erich, 1924, Slaviches etymologisches Wörterbuch, t. 1, Heidelberg.
Brückner Aleksander, 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Chlebda Wojciech, 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Dobrowolski Kazimierz, 1966, Studia nad życiem społecznym i kulturą, Ossolineum.
Ètimologiceskij slovar' slavjanskich jazykov : praslavjanskij leksiceskij fond, Moskva, t. 1–28, 1974–2002, red. Oleg Trubacev, t. 29–39 (otьtęti-ožva), 2002–2014, red. Anatol Žuravlev.
Etymologický slovník jazyka staroslověnského. Seš. 1–6, red. E. Havlová, Praha 1989–1996; Seš. 7–12, red. A. Erhart; Seš. 13–19, red. I. Janyšková, Brno, 2004–2018.
Gamkrelidze Tamaz, Ivanov Vjačeslav, 1984, Indoevropejskij jazyk i indoevropejcy. Rekonstrukcija i istoriko-tipologičeskij analiz prajazyka i protokul’tury, Tbilisi.
Gołąb Zbigniew, 2004, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Kraków.
Fortson Benjamin W., 2004, Indo-European Language and Culture. An Introduction, Blackwell Publishing.
Jakobson Roman, 1989, Lingwistyczne spojrzenie na problem świadomości i nieświadomego, [w tegoż:] W poszukiwaniu istoty języka, t. 1, Warszawa, s. 176–192.
Jakubowicz Mariola, 2014, Historia i dalsze losy Słownika prasłowiańskiego, [w:] Studia Borysiana. Etymologica-Diachronica-Slavica, red. Mariola Jakubowicz, Beata Raszewska-Żurek, Warszawa.
Jankowiak Lucyna Agnieszka, 1997, Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne we współczesnej polszczyźnie ogólnej, Warszawa.
Kaleta Zofia, 1998a, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa.
Kaleta Zofia, 1998b, Kierunki i metodologia badań. Terminologia, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. Ewa Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków, s. 45–81.
Klemensiewicz Zenon, 1961, Historia języka polskiego, cz. I, Warszawa.
Klich Edward, 1927, Polska terminologia chrześcijańska, Poznań.
Kołakowski Leszek, 2000, Czy już w po-chrześcijańskim czasie żyjemy?, [w:] Sacrum i kultura. Chrześcijańskie korzenie przyszłości, red. Ryszard Rubinkiewicz, ks. Stanisław Zięba, Lublin, s. 43–58.
Kosyl Czesław, 2001, Nazwy osobowe, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 431–445.
Kopečný František, 1981, Základní všeslovanská slovní zásoba, Praha.
Kreja Bogusław (red.), 1999, Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, Gdańsk.
Kurcz Ida, Lewicki Andrzej, Sambor Jadwiga, Szafran Krzysztof, Woronczak Jerzy, Słownictwo współczesnego języka polskiego. Listy frekwencyjne, t. 1–5, Warszawa 1974–1977.
Kwapień Ewelina, 2015, Słownik prasłowiański, [hasło w Wikipedii, dostęp: 5.02.2015].
Lehr-Spławiński Tadeusz, 1935/1954, Język jako zwierciadło kultury narodu, Poznań 1935; przedruki w tomie: Szkice z dziejów rozwoju i kultury języka polskiego, Lwów–Warszawa 1938, s. 5–45; jako szkic pt. Element prasłowiański w dzisiejszym słownictwie polskim w Studiach historycznych ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków 1938, s. 469–481; w kolejności także w autorskim tomie pt. Rozprawy i szkice z dziejów kultury Słowian, Warszawa 1954, s. 138–148. Sam autor zreferował wyniki swoich badań w tomie Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa 1947 (wyd. 2., 1951, s. 92–94).
Lehr-Spławiński Tadeusz, 1951, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, wyd. 2., Warszawa.
Lehr-Spławiński Tadeusz, Kuraszkiewicz Władysław, Sławski Franciszek, 1954, Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Warszawa.
Lewicki Andrzej, Pajdzińska Anna, 2001, Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 315–333.
Maćkiewicz Jolanta, 2001, Wyrazy międzynarodowe (internacjonalizmy) we współczesnym języku polskim, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 555–562.
Miklosich Franz, 1886, Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen, Wien.
Milewski Tadeusz, 1959/1993, O pochodzeniu słowiańskich imion złożonych, [w tegoż:] Teoria, typologia i historia języka, Kraków, s. 226–237. [Pierwodruk w roku 1959].
NiebrzegowskaBartmińska Stanisława, 2018, Solidarność z życiem w kulturze tradycyjnej, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 13, t. 1, red. Bogusław Zieliński, Poznań, s. 195-204.
Pastuchowa Magdalena, 2008, Ukryte dziedzictwo. Ślady dawnej leksyki w słownictwie współczesnej polszczyzny, Katowice.
Pokorny Julius, 1959, Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern.
Rieger Janusz, Siatkowski Janusz, 2001, Kontakty polszczyzny z językami słowiańskimi, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 541–553.
Rospond Stanisław, 1969, Stratygrafia polskich nazw osobowych, „Rozprawy Komisji Językowej” WTN 7, s. 53–130.
Rospond Stanisław, 1974–1976, Stratygrafia słowiańskich nazw miejscowych (Próbny atlas toponomastyczny), t. 1. Formacje na -itjo, t. 2. Formacje na *-ьsk. Formacja na *-ьn-, Wrocław.
Rymut Kazimierz, 1995, Słownik imion współcześnie w Polsce używanych, Kraków.
Rzepka Wojciech, Walczak Bogusław, 1992, Stratyfikacja prasłowiańskiego dziedzictwa leksykalnego w polszczyźnie (Uwagi po lekturze Słownika prasłowiańskiego), „Z polskich studiów slawistycznych” seria 8, s. 217–223.
Rzetelska-Feleszko Ewa, 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków.
Skowronek Katarzyna, 2001, Współczesne nazwisko polskie. Studium statystycznokognitywne, Kraków.
Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita Tolstoj i Svetlana Tolstaja, t. 1--5, Moskva 1995–2012.
Thomas William, Znaniecki Florian, 1976, Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1, Warszawa.
Walczak Bogdan, 2001, Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 527–539.
Wandruszka Mario, 1990, Die europäische Sprachengemeinschaft. Deutsch – Französisch – Englisch – Italienisch – Spanisch im Vergleich, Tubingen.
Wojtyła-Świerzowska Maria, 1999, Czytanie, pisanie, liczenie, a także nauka – prasłowiańskie dziedzictwo w polszczyźnie?, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. Anna Pajdzińska, Piotr Krzyżanowski, Lublin, s. 129–136.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2019.31.7
Data publikacji: 2019-10-11 20:09:39
Data złożenia artykułu: 2019-02-18 11:57:29
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Jerzy Bartmiński
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.