Dialectal phraseology sub specie ethnography: zdrowy jak pieniądz ‘healthy as money’

Maciej Rak

Abstract


The article deals with the motivation of the comparison zdrowy jak pieniądz ‘healthy as money’, present in the Silesian dialect and in the dialects of Polish highlanders. This study alludes and refers to Nikita Tolstoy’s article Slavyanskaya frazeologiya sub specie etnografii. The comparison in question comes from the ritual formula that accompanies ablution in which money is dipped into water. The motivation for the comparison zdrowy jak pieniądz comes from the symbolism of water and silver.


Keywords


dialectal phraseology; ethnography; highlander dialects; Silesian dialect; Slavdom; symbolism of water; symbolism of silver

Full Text:

PDF (Język Polski)

References


Literatura

Berezovič Elena L., 2003, Sadi’tsja ne v svoi sani: ètnolingvističeskij kommentarij k frazeologizmu, [w:] Slavica Svetlanica. Jazyk i kartina mira. K jubileju Svetlany Mihajlovny Tolstoj, red. Aleksandr V. Gura, Olga V. Belova, Elena L. Berezovič, Moskva: Indrik, s. 169–178.

Duličenko Aleksandr D. (red.), 1998, Jazyki malye i bolshie… In memoriam acad. Nikita I. Tolstoi, Tartu: Universitas Tartuensis.

Gura Aleksandr V., Belova Olga V., Berezovič Elena L. (red.), 2013, Slavica Svetlanica. Jazyk i kartina mira. K jubileju Svetlany Mihajlovny Tolstoj, Moskva: Indrik.

Ignatowicz-Skowrońska Jolanta, 2020, Założenia słownika etymologicznego polskich frazeologizmów, „Język Polski” C, nr 4, s. 118–124. DOI: http://dx.doi.org/10.31286/JP.100.4.8.

Krasnowolski Antoni, 1905–1906, Przenośnie mowy potocznej, cz. I (1905), cz. II: Życie praktyczne i duchowe (1906), Warszawa: nakł. i druk. M. Arcta.

Krzyżanowski Julian, 1975, Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin, t. 1–3, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Mokienko Valerij М., 1973, Istoričeskaja frazeologia: ètnografija ili lingvistika?, „Voprosy jazykoznanja” nr 2, s. 21–34.

Mokienko Valerij М., 1998, Značenie truda N. I. Tolstogo Slavjanskie drevnosti dlja istoričeskoj frazeologii slavjanskih jazykov, [w:] Jazyki malye i bolšie… In memoriam acad. Nikita I. Tolstoi, red. Аleksandr D. Duličenko, Tartu: Universitas Tartuensis, s. 13–25.

Moszyński Kazimierz, 1967–1968, Kultura ludowa Słowian, t. 1: Kultura materialna, 1967; t. 2: Kultura duchowa, cz. 1 – 1967, cz. 2 – 1968, Warszawa: Książka i Wiedza.

Potebnja Aleksandr A., 1914, Iz lekcij po teorii slovesnosti. Basnja. Poslovica. Pogovorka, Har’kov.

Święcicka Małgorzata, 2012, Pieniądz we współczesnej polszczyźnie. Studium leksykalnosemantyczne, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Tolstoj Nikita I., 1977, Zametki po slovjanskoj frazeologii: zdrav kao riba, „Zbornik radova povodom 70 godišnjice života akademika J. Vukovica”, s. 397–495.

Tolstoj Nikita I., 1988, Slavjanskaja frazeologija sub specie ètnografii, „Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej” IV, s. 15–25.

Tyrpa Anna, 2021, Frazematyczny przyczynek do aksjolingwistyki gwarowej, [w:] Vertybes lietuviu ir lenku kalbu pasaulevaizdyje / Wartości w językowym obrazi świata Litwinów i Polaków 2, red. Kristina Rutkovska, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Vilnius–Lublinas: Vilnius universiteto leidykla, s. 242–256.

Valencova Мarina М., 2013, Mifologičeskij aspekt slovackoj frazeologii, [w:] Slavica Svetlanica. Jazyk i kartina mira. K jubileju Svetlany Mihajlovny Tolstoj, red. Aleksandr V. Gura, Olga V. Belova, Elena L. Berezovič, Moskva: Indrik, s. 200–208.

Walter Harry, Mokienko Valerij M. (red.), 2018, Phraseologie und Folklore. Ihre linguokulturelle und linguistische Beschreibung. Kollektivmonografie, Greifswald–Sankt-Petersburg: Universität Greifswald.

Woźny Jacek, 1996, Symbolika wody w pradziejach Polski, Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy.

Wysoczański Włodzimierz, 2005, Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych. Na materiale wybranych języków, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zoltan Andrash, Fedosov Oleg, Janurik Sabol’ch (red.), 2013, Voda v slavjanskoj frazeologji i paremiologji / A víz a szláv frazeológiában és paremiológiában / Water in Slavonic Phraseology and Paremiology, t. I–II, Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Źródła

Birih Aleksandr K., Mokienko Valerij M., Stepanova Ludmila I., 2005, Russkaja frazeologia. Istoriko-ètimologičeskij slovar’, Moskva: Asterel’, AST, Ljuks.

Eisen Matthias Johann, 1922, Eesti mütoloogia III. Esivanemate ohverdamised, Tallinnas: Kirjastus A.-S. „VARRAK”.

Gaj-Piotrowski Wilhelm, 1967, Kultura społeczna ludu z okolic Rozwadowa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Górszczyk Antoni, 1971, Pisarzowa, [w:] Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego, z. 2, red. Piotr Kaleciak, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 53–69.

Jarzyna Stanisław, 1930, Księga przysłów i cytatów, Cieszyn: nakł. autora.

Jostowa Wanda, 1986, Zwyczaje doroczne ludności polskiej Orawy, [w:] Zagadnienia z kultury Podhala, Spisza i Orawy, Nowy Targ–Zakopane: Podhalańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Nowym Targu, Muzeum Tatrzańskie im. dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, s. 43–58.

Kąś ILG – Józef Kąś, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 1: A–B, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz 2015; t. 2: C–Do, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz – Nowy Targ 2015; t. 3: D–Gr, Bukowina Tatrzańska – Nowy Targ 2016; t. 4: Gu–Kol, Kraków 2017; t. 5: Koł–Mad, Nowy Sącz 2017; t. 6: Maf–Nie, Nowy Sącz 2018; t. 7: Nif–Pap, Nowy Sącz 2018; t. 8: Par–Pou, Nowy Sącz 2018; t. 9: Pow–Sce, Nowy Sącz 2019; t. 10: Sch–Śró, Nowy Sącz 2019; t. 11: Śry–Wych, Nowy Sącz 2019; t. 12: Wyci–Ż, Nowy Sącz 2019.

Kąś SGO – Józef Kąś, Słownik gwary orawskiej, Kraków: Księgarnia Akademicka 2003, wyd. 2., t. 1–2, Kraków: Księgarnia Akademicka 2011.

Kellner Adolf, 1946–1949, Východolašská nářečí, cz. I, II, Brno: Dialektologická komise při Matici moravské.

KSGP – Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, [on-line] https://rcin.org.pl/dlibra/publication/37156?language=en [dostęp: 20.06.2022].

Kosiński Władysław, 1891, Niektóre zabobony i przesądy ludu polskiego z okolic Makowa i Andrychowa, „ZWAK” XV, s. 40–52.

Kwaśniewicz Krystyna, 1998, Zwyczaje doroczne polskich górali karpackich, Bielsko-Biała: Wojewódzki Ośrodek Kultury.

Lebeda Agnieszka, 2002, Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 6: Wiedza i wierzenia ludowe, Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. zesp. red. pod kier. Juliana Krzyżanowskiego, red. Julian Krzyżanowski, t. 1–4, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Ondrusz Józef, 1954, Przysłowia i powiedzenia ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn Czeski: SLA-Polski Związek Kult.-Oświat. w Czechosłowacji.

Pająkowska-Kensik Maria, 2009, Powiedzónka, [w:] Popularny słownik kociewski. Co o kulturze regionu warto a nawet trzeba wiedzieć, red. Maria PająkowskaKensik, Gruczno–Świecie: Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, s. 137–145.

Reinfuss Roman (red.), 1965, Nad rzeką Ropą. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Roj-Kozłowska Helena, 1987, Materiały do kultury ludowej Podhala, „Rocznik Podhalański” IV, s. 163– 201.

SD – Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita I. Tolstoj, t. 1: A (Avgust) – G (Gus’), 1995; t. 2: D (Davat’) – K (Kroški), 1999; t. 3: K (Krug) – P (Perepelka), 2004; t. 4: P (Pereprava čerez vodu) – S (Sito), 2009; t. 5: S (Skazka) – Ja (Jaščerica), 2012, Moskva: Meždunarodnye otnošenija.

SF – Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. I–II, Warszawa: Wiedza Powszechna 1967–1968.

SFŚ – Lidia Przymuszała, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2013.

SKarł – Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków (t. 4–6, Jan Karłowicz i Jan Łoś): Nakładem Akademii Umiejętności 1900–1911.

SM – Slavjanskaja mifologija. Ènciklopedičeskij slovar’, red. Svetlana M. Tolstoj, Moskva: Meždunarodnye otnošenija 2002.

SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska(-Bartmińska), t. I: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. II: Rośliny, cz. 1: Zboża, Lublin 2017; cz. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018; cz. 3: Kwiaty, Lublin 2019; cz. 4: Zioła, Lublin 2019; cz. 5: Drzewa owocowe i iglaste, Lublin 2020; cz. 6: Drzewa liściaste, Lublin 2021; cz. 7: Krzewy i krzewinki, Lublin 2022: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Staniszewska Zofia, 1902, Wieś Studzianki. Zarys etnograficzny, [cz. 4], „Wisła” XVI, z. 2, s. 603–634.

Świętek Jan, 1893, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.

SychSGK – Bernard Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1967–1976.

Tryszczyła Franciszek J., 1908, Muszyna w powiecie nowosądeckim, „Lud” XIV, s. 246–253.

Udziela Seweryn, 1924, Krakowiacy, Kraków: Nakładem Księgarni Geograficznej „Orbis”.

Witkoś Stanisław, 1977, Bajdy i Moderówka, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Oddział w Poznaniu.

Zaręba Adolf, 1967, Orawskie teksty gwarowe z obszaru Czechosłowacji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Prace Językoznawcze” 19, „Studia Orawskie”, t. 5, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2023.35.59
Date of publication: 2023-08-31 13:19:43
Date of submission: 2022-06-26 23:27:53


Statistics


Total abstract view - 476
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 215

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2023 Maciej Rak

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.