Hide
Show all
Email this article Analogies between a pregnant woman and a cow in calf
Abstract
The article presents the analogies found in the Polish language and Polish folk culture between a cow in calf and a pregnant woman. The data come from general dialectal dictionaries of Polish, as well as cultural records excerpted from 19th- and 20th-c ethnographic sources. A number of analogies have thus been identified similar conceptualisations of pregnancy, parallel valuation of the pregnant females, analogical practices for dealing with infertility, cultural directives connected with a pregnant woman and a cow in calf, or the procedures for assisting in childbirth and calving, and in the cleaning after the delivery. There are also parallel ways of guessing or provoking the sex of the child or the calf. The transfer of the practices connected with human pregnancy and childbirth onto the cow reveals the importance of the latter for country dwellers in earlier times, as well as establishing a cultural equivalence between a pregnant woman and a cow in calf.
Keywords
References
Literatura:
Adamowski Jan, 1999, Wierzenia związane z narodzinami i wychowaniem małego dziecka (przekazy z Trzcińca, woj. mazowieckie), „Twórczość Ludowa” 2, s. 25–28.
Adamowski Jan, 2001, Wierzenia i opowieści z zachodniej Lubelszczyzny (narodziny i chrzest dziecka oraz przekazy o dziadach wędrownych), „Twórczość Ludowa” 2, s. 28–31.
Bystroń Jan Stanisław, 1916, Słowiańskie obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka, Kraków.
Frazer James G., 1962, Złota gałąź, tłum. H. Krzeczkowski, Warszawa.
Ignaciuk Jan, 2003, Zwyczaje i obrzędy związane z narodzeniem dziecka w lokalnej społeczności na Podlasiu, „Twórczość Ludowa” 4, s. 35–38.
Kielak Olga, Krowa, [w] tejże, Językowo-kulturowy obraz zwierząt domowych w polskiej tradycji ludowej [maszynopis rozprawy doktorskiej, powstającej pod kier. dr hab. Stanisławy NiebrzegowskiejBartmińskiej].
Kozłowicz Anna, Krasowska Magdalena, 2005, O wartościowaniu kobiety ciężarnej. Zakazy i nakazy związane z ciążą, [w] Humanista wobec tradycji i współczesności. Prace z etnolingwistyki i logopedii, red. Sebastian Wasiuta, Marta Wójcicka, Lublin, s. 85–100.
Krawczyk-Tyrpa Anna, 2001, Tabu w dialektach polskich, Bydgoszcz.
Kwaśniewicz Krystyna, 1981, Zwyczaje i obrzędy rodzinne, [w] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II, red. Maria Biernacka, Maria Frankowska, Wanda Paprocka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 89–126.
Marczewska Marzena, 2002, Drzewa w języku i w kulturze, Kielce.
Marczewska Marzena, 2012, Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Choroba. studium językowo-kulturowe, Kielce.
Petera Janina, 1999, Obrzędy i zwyczaje narodzinowe na Lubelszczyźnie z przełomu XIX i XX wieku, „Twórczość Ludowa” 2, s. 22–24.
Plotnikova Anna A., 2004, Otel, [w] Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita I. Tolstoj, t. 3, Moskva, s. 588–592.
Spittal Stanisław, 1938, Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy. Materiały dotyczące sposobów leczenia, zielarstwa, wierzeń, zabobonów i znachorstwa, „Rocznik Podolski” 1, s. 62–226.
Szadura Joanna, 2012, Aksjologiczny wymiar polskich prognostyków narodzinowych, [w] Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 1, red. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński, Iwona BielińskaGardziel, Lublin, s. 261–276.
Tymochowicz Mariola, Wójcicka Marta, 2006, Zakazy i nakazy obowiązujące kobietę w czasie ciąży i po porodzie (dokumentacja z gminy Borki), „Twórczość Ludowa” 1–2, s. 34–39.
Vinogradova Ljudmila N., Tolstaja Svetlana M., 1993, Simvoličeskij jazyk veščej venik (metla) v slavjanskich obrjadach i verovanijach, [w] Simvoličeskij jazyk tradicionnoj kul’tury. Balkanskije čtenija II, Moskva, s. 3–34.
Weremczuk Elżbieta, 2009, Zakazy i nakazy obowiązujące kobietę ciężarną na przykładzie dokumentacji z Wojciechowa i okolic, „Twórczość Ludowa” 1–2, s. 13–16.
Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, 2011, Obraz ciąży i porodu w świetle danych językowych polszczyzny, [w] Odkrywanie znaczeń w języku, red. Krystyna Waszakowa, Agnieszka Mikołajczuk, Warszawa, s. 188–199.
Žuravlov Anatolij F., 1994, Producirujuščaja magija priplod skota, [w] tegoż, Domašnij skot v pover’jach i magii vostočnych slavjan. Ètnografičeskie očerki, Moskva, s. 10–57.
Słowniki i źródła:
Bart Lub – Kolędowanie na Lubelszczyźnie, red. Jerzy Bartmiński, Czesław Hernas, Wrocław 1986.
Bart PANLub – 2011, Lubelskie, t. 4. serii Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, red. Jerzy Bartmiński, cz. 1 Pieśni i obrzędy doroczne, cz. 2 Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. 3 Pieśni i teksty sytuacyjne, cz. 4 Pieśni powszechne, cz. 5 Pieśni stanowe i zawodowe, cz. 6 Muzyka instrumentalna. Instrumentarium -- wykonawcy -- repertuar, Lublin 2011.
Bart Wąż – Jerzy Bartmiński, Olga Kielak, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, 2015, Dlaczego wąż nie ma nóg Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin.
Baz Tatr – Bazińska Barbara, 1967, Wierzenia i praktyki magiczne pasterzy w Tatrach Polskich, [w] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, red. W. Antoniewicz, t. 7 Życie i folklor pasterzy Tatr Polskich i Podhala, Wrocław, s. 65–227.
Bieg Lecz – Biegeleisen Henryk, 1929, Lecznictwo ludu polskiego, Kraków.
Bieg Mat – Biegeleisen Henryk, 1927, Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego, Lwów.
Bor SE – Boryś Wiesław, 2006, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Dług WSEH – Długosz-Kurczabowa Krystyna, 2008, Wielki słownik etymologicznohistoryczny języka polskiego, Warszawa.
Dwor Maz – Dworakowski Stanisław, 1964, Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz. 1 Zwyczaje doroczne i gospodarskie, Białystok.
Dwor WMaz – Dworakowski Stanisław, 1935, Zwyczaje rodzinne w powiecie wysokomazowieckim, Warszawa.
Etnl 1995 Biłg – Adamowski Jan, Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, Ptaki, zwierzęta i rośliny w relacjach gwarowych z okolic Biłgoraja, „Etnolingwistyka” 7, s. 135--178.
InSJP Bań – Inny słownik języka polskiego PWN, red. Mirosław Bańko, t. 1–2, Warszawa 2000.
K 5 Krak – Kolberg Oskar, 1962, Dzieła wszystkie, t. 5 Krakowskie, cz. 1, Kraków–Warszawa [wyd. fotoofset. z 1871].
K 7 Krak – Kolberg Oskar, 1962, Dzieła wszystkie, t. 7 Krakowskie, cz. 3, Kraków–Warszawa [wyd. fotoofset. z 1874].
K 15 Poz – Kolberg Oskar, 1962, Dzieła wszystkie, t. 15 W. Ks. Poznańskie, cz. 7, Kraków–Warszawa [wyd. fotoofset. z 1882].
K 17 Lub – Kolberg Oskar, 1962, Dzieła wszystkie, t. 17 Lubelskie, cz. 2, Kraków [wyd. fotoofset. z 1883].
K 19 Kiel – Kolberg Oskar, 1963, Dzieła wszystkie, t. 19 Kieleckie, cz. 2, Kraków–Warszawa [wyd. fotoofset. z 1886].
K 34 Cheł – Kolberg Oskar, 1964, Dzieła wszystkie, t. 34 Chełmskie, cz. 2, Kraków–Warszawa [wyd. fotoofset. z 1891].
K 35 Przem – Kolberg Oskar, 1964, Dzieła wszystkie, t. 35 Przemyskie, Kraków–Warszawa [wyd. fotoofset. z 1891].
K 40 MazP – Kolberg Oskar, 1966, Dzieła wszystkie, t. 40 Mazury Pruskie, z rękopisów oprac. W. Ogrodziński, D. Pawlak, red. D. Pawlak, Kraków–Warszawa.
K 42 Maz – Kolberg Oskar, 1970, Dzieła wszystkie, t. 42 Mazowsze, cz. 7, z rękop. oprac. A. Pawlak, M. Tarko, T. Zdancewicz, red. M. Tarko, Kraków–Warszawa.
K 45 Gór – Kolberg Oskar, 1968, Dzieła wszystkie, t. 45 Góry i Podgórze, cz. 2, z rękopisów oprac. Z. Jasiewicz, D. Pawlak, red. E. Miller, Kraków–Warszawa.
K 48 Ta-Rz – Kolberg Oskar, 1967, Dzieła wszystkie, t. 48 Tarnowskie-Rzeszowskie, z rękopisów oprac. J. Burszta, B. Linette, red. J. Burszta, Kraków–Warszawa.
Karł SGP – Karłowicz Jan, 1900–1911, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków.
Karw Dobrz – Karwicka Teresa, 1979, Kultura ludowa Ziemi Dobrzyńskiej, Warszawa.
Kot Urok – Kotula Franciszek, 1989, Przeciw urokom. Wierzenia i obrzędy u Podgórzan, Rzeszowiaków, Lasowiaków, Warszawa.
Kow Lek – Kowalski Piotr, 1998, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa-Wrocław.
Kul Wiel – Burszta Józef (red.), 1960--1967, Kultura ludowa Wielkopolski, t. 1–3, Poznań.
Lin SJP – Linde Samuel Bogumił, 1951, Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa [wyd. fotooffset z 1854–1860].
Lud 1899365–367 – Jakóbiec Jan, Dyabeł w pojęciu ludowym. (Kilka zapisków z Słotwiny, pow. żywiecki), „Lud” 5.
Lud 192450–111 – Frankowski Eugeniusz, Zabiegi magiczne przy pożyczaniu, kupnie i sprzedaży u ludu polskiego, „Lud” 23.
ŁSE 196179–93 – Jastrzębska Mirosława, Wróżby i zabiegi magiczne związane z dniem wigilijnym w powiecie brzezińskim, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2.
ŁSE 197453–69 – Lechowa Irena, Relikty tradycyjnej obrzędowości dorocznej w Łęczyckiem, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 16.
MAAE 189699–228 – Wereńko F., Przyczynek do lecznictwa ludowego, „MAAE” 1.
MAAE 1898167–197 – Tetmajer Włodzimierz, Gody i Godnie Święta, czyli okres Świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem, „MAAE” 2.
MAAE 19043–86 – Kosiński Władysław, Materyały etnograficzne zebrane w różnych okolicach Galicyi zachodniej. Część druga. Wierzenia i przesądy, „MAAE” 7.
MAAE 190717–229 – Kantor Józef, Czarny Dunajec. Monografia etnograficzna, „MAAE” 9.
MAAE 191050–344 – Saloni Aleksander, Lud rzeszowski. Materyały etnograficzne, „MAAE” 11.
MAAE 19143–151 – Saloni Aleksander, Zaściankowa szlachta polska w Delejowie (z 30 rycinami w tekście), „MAAE” 13.
MAAE 1914211–242 – Kantor Józef, Zwyczaje Świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy w okolicy Jarosławia, „MAAE” 13.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, oprac. Zespół Redakcyjny pod kier. J. Krzyżanowskiego, t. 4 – oprac. S. Świrko przy współudziale D. Świerczyńskiej, S. Świrko, Warszawa, t. 1 1969, t. 2 1970, t. 3 1972, t. 4 1978.
Pal Zer – Paluch Adam, 1987, „Zerwij ziele z dziewięciu miedz…”. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i początku XX wieku, Wrocław.
Sim Wierz – Simonides Dorota, 1989, Wierzenia i zachowania przesądne, [w] Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides, Katowice, s. 225–301.
SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969.
Slav Tol – Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’, red. Nikita I. Tolstoj, t. 1–5, Moskva, 1995--2012.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska (od cz. 3. – NiebrzegowskaBartmińska), t. 1 cz. 1. Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2. Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3. Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4. Świat, światło, metale, Lublin 2012.
Sych SGKasz – Sychta Bernard, 1967–1976, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1--7, Wrocław.
TL 1991236--41 – Kuchta Władysław, Zwyczaje świąteczne i wierzenia w środowisku Mołodutyna, „Twórczość Ludowa”.
TL 19921–241–44 – Karabowicz Kazimiera, Gusła, przepowiednie i zabobony mieszkańców woj. chełmskiego, „Twórczość Ludowa”.
TL 199541–5 – Adamowscy Lucyna i Jan, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia okresu Bożego Narodzenia z południowego Podlasia, „Twórczość Ludowa”.
TL 19982–318–20 – Sopylak Grażyna, Zwyczaje i obrzędy związane z hodowlą zwierząt w Dąbrówce, „Twórczość Ludowa”.
Udz Wet – Udziela Seweryn, 1900, Materyały do polskiej weterynaryi ludowej. Powiat gorlicki i grybowski, Lwów [odbitka z „Przegląd Weterynaryjny” 1900, nr 12].
Wisła 1903133–172, 313–348 – Majewski Erazm, Jarecki Władysław, Bydło w mowie, pojęciach i praktykach ludu polskiego, „Wisła” 17.
Wisła 1905148–176 – Lilientalowa Regina, Wierzenia, przesady i praktyki ludu żydowskiego, „Wisła” 19.
Wit Baj – Witkoś Stanisław, 1977, Bajdy i Moderówka, Poznań Państwowe Wydaw. Rolnicze i Leśne.
Zow Bib – Zowczak Magdalena, 2000, Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, Wrocław.
ZWAK 18783–182 – Petrow Aleksander, Lud ziemi dobrzyńskiej, jego charakter, mowa, zwyczaje, obrzędy, pieśni, przysłowia, zagadki itp., „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 2.
ZWAK 18793–61 – Siarkowski Władysław, Materyjały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, „ZWAK” 3.
ZWAK 1881102–186 – Gustawicz Bronisław, Podana, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Cześć pierwsza, „ZWAK” 5.
ZWAK 18853–72 – Siarkowski Władysław, Materyjały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa. Część I, „ZWAK” 9.
ZWAK 188675–156 – Udziela Seweryn, Materyały etnograficzne zebrane z miasta Ropczyc i okolicy, „ZWAK” 10.
ZWAK 18871–129 – Ciszewski Stanisław, Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w pow. olkuskim, „ZWAK” 11.
ZWAK 188954–83 – Cisek Marceli, Materyały etnograficzne z miasteczka Żołyni w powiecie Przemyskim, „ZWAK” 13.
ZWAK 1890145–251 – Wierzchowski Zygmunt, Materyjały etnograficzne z powiatu Tarnobrzeskiego i Niskiego w Galicyi, „ZWAK” 14.
ZWAK 1892252–267 – Zawiliński Roman, Przesądy i zabobony z ust ludu w różnych okolicach zebrane, „ZWAK” 15.
ZWAK 18951–191 – Rostafiński Józef, Zielnik czarodziejski to jest zbiór przesądów o roślinach, „ZWAK” 18.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2017.29.171
Date of publication: 2017-11-03 08:26:37
Date of submission: 2016-10-21 21:00:16
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2017 Olga Kielak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.