Hide
Show all
Email this article Linguo-cultural view of straw in Polish linguaculture. An ethnolinguistic approach
Abstract
The conceptualisation of straw in urban culture (and the literary variety of Polish) and that in folk culture (and the folk variety of the language) are different. In the former, straw has a low position and symbolises what is mediocre, impermanent, or of little value, like chaff or pea shells. In contrast, in Polish folk culture, based on traditional farming and cultivation of grains, straw enjoys a much higher status it is valued as a material in insulation and production of valuable items, such as mats, baskets, containers for grain, shoes, beehives, toys, or decorations. Its linguo-cultural image is rich in positive associations. In customs and auguries straw is treated as a magical medium mediating between that which is alive and that which is dead. It is linked with fertility and has erotic symbolism. The folk stereotype of straw proposed here is based on the tenets of the cognitive definition.
Keywords
References
Literatura
Apresjan Jurij, 2012, Z warsztatu leksykografa, red. Zofia Zaron, Warszawa.
Bartmiński Jerzy, 1980, Założenia teoretyczne słownika, [w] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław, s. 7--36.
Bartmiński Jerzy, 1988, Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne, „Etnolingwistyka” 1, s. 11--34.
Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki, „Język a Kultura” t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 63--83.
Bartmiński Jerzy, 2009, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, red. Jörg Zinken, London.
Bartmiński Jerzy, Panasiuk Jolanta, 1993, Stereotypy językowe, [w] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 363--387.
Chlebda Wojciech, 1993, Frazematyka, [w] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 327--334.
Cholewa Danuta, 2016, Miś dziś. Zapis audiowizualny a ochrona dziedzictwa niematerialnego, [w] Narracja, obyczaj, wiedza. O zachowaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, red. Agnieszka Przybyła-Dumin, Chorzów--Lublin--Warszawa, s. 193--203.
Czyżewski Feliks, 2003, Uwagi o polsko-ukraińskim pograniczu kulturowym na przykładzie nazwy kolada, [w] Treści i mechanizmy przenikania kultur na pograniczu polsko-ukraińskim, red. Henryk Bednarski i in., Ryki, s. 107--138.
Grzegorczykowa Renata, 1990, Pojęcie językowego obrazu świata, [w] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 41--49.
Kiersnowski Ryszard, 1990, Niedźwiedzie i ludzie w dawnych i nowszych czasach. Fakty i mity, Warszawa.
Kowalski Piotr, 2007, Kultura magiczna omen, przesąd, znaczenie, Warszawa.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2007, Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2014, Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów, [w] Wartości w językowokulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, red. Iwona Bielińska-Gardziel, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Lublin, s. 71--102.
Ogrodowska Barbara, 2004, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa.
Petera Janina, 1986, Obrzędy i zwyczaje w okresie Bożego Narodzenia, [w] Kolędowanie na Lubelszczyźnie, red. Jerzy Bartmiński, Czesław Hernas, Wrocław, s. 14--45.
Smyk Katarzyna, 2009, Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Kraków.
Tokarski Ryszard, 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 335--362.
Tymochowicz Mariola, Słoma w kulturze tradycyjnej i współczesnej, 2017 (w druku).
Wierzbicka Anna, 1993, Nazwy zwierząt, [w] O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, s. 251--267.
Źródła
Ad Złote – Złote ziarna. Antologia współczesnej poezji ludowej ziemi zamojskiej, zebrał, oprac. i posłowiem opatrzył Jan Adamowski, Lublin 1985.
Bart PANLub – Lubelskie, t. 4. serii Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, red. Jerzy Bartmiński, cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne, cz. 2. Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. 3. Pieśni i teksty sytuacyjne, cz. 4. Pieśni powszechne, cz. 5. Pieśni stanowe i zawodowe, cz. 6. Muzyka instrumentalna. Instrumentarium -- wykonawcy -- repertuar, Lublin 2011.
Baz Tatr – Bazińska Barbara, Wierzenia i praktyki magiczne pasterzy w Tatrach Polskich, [w] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, red. Włodzimierz Antoniewicz, t. 7, Życie i folklor pasterzy Tatr Polskich i Podhala, Wrocław 1967, s. 65--227.
Bieg Koleb – Biegeleisen Henryk, U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów 1929.
Bieg Lecz – Biegeleisen Henryk, Lecznictwo ludu polskiego, Kraków 1929.
Bieg Śmier – Biegeleisen Henryk, Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego. Z 14 rycinami w tekście, Warszawa [1930].
Biel Kasz – Bielawski Ludwik, Mioduchowska Aurelia, Kaszuby. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 1 Pieśni obrzędowe, cz. 2 Pieśni powszechne, cz. 3 Pieśni powszechne i zawodowe, Warszawa 1998.
Byst Kul – Bystroń Jan Stanisław, Kultura ludowa, Warszawa 1947.
Chęt Życie – Chętnik Adam, Życie puszczańskie Kurpiów, Warszawa 1971.
Cisz Sławk – Ciszewski Stanisław, Lud okolic Sławkowa w powiecie olkuskim, Kraków 1887.
Dej Kiel – Dejna Karol, Słownictwo ludowe z terenów województwa kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej. Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 20--31.
De Vries Dic – De Vries Ad, Dictionary of Symbols and Imagery, wyd. 2, Amsterdam--London 1976.
Drab Podl – Drabik Wanda, Obrzędy Podlasia. Rozprawa doktorska, Kraków 1992 [mps].
Dwor Maz – Dworakowski Stanisław, Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz.1 Zwyczaje doroczne i gospodarskie, Białystok 1964.
Dwor WMaz – Dworakowski Stanisław, Zwyczaje rodzinne w powiecie wysokomazowieckim, Warszawa 1935.
Fran Kal – Frankowski Eugeniusz, Kalendarz obrzędowy ludu polskiego, Warszawa 1928.
Gier Szczod – Gierała Zenon, Szczodraki, kusaki, lany poniedziałek... Rok obrzędowy w zwyczajach i podaniach ludowych, Warszawa 1989.
Goł Lud – Gołębiowski Łukasz, Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, Warszawa 1983, [wyd. fotooffsetowe z 1830 r.].
Hens Wiedz – Henslowa Maria, Wiedza ludowa o bożym drzewku, bylicy i piołunie, „Slavia Antiqua” 1972, nr 19, s. 81--168.
Her Kal – Hernas Czesław, W kalinowym lesie, t. 2, Antologia polskiej pieśni ludowej ze zbiorów polskich XVIII w., Warszawa 1965.
Jastrz Lecz – Jastrzębski Józef, Lecznictwo ludowe w Załęczu Wielkim, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna”, 1961, s. 135--164.
Jaw Dąbr – Jaworczak Aleksander, Wieś Dąbrówki powiat Łańcut. Z XII tablicami i 15 rycinami, Lwów 1936.
K – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie
K 3 Kuj– T. 3 Kujawy, cz. 1, 1962, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya III…, 1867].
K 4 Kuj – T. 4 Kujawy, cz. 2. 1962, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya IV…, 1867].
K 7 Krak – T. 7 Krakowskie, cz. 3, 1962, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya VII…, 1874].
K 9 Poz – T. 9 W. Ks. Poznańskie, cz. 1, 1963, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya IX…, 1875].
K 10 Poz– T. 10 W. Ks. Poznańskie, cz. 2, 1963, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya X…, 1876].
K 11 Poz – T. 11 W. Ks. Poznańskie, cz. 3, 1963, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya XI…, 1877].
K 17 Lub – T. 17 Lubelskie, cz. 2, 1962, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya XVII…, 1884].
K 18 Kiel – T. 18 Kieleckie, cz. 1, 1963, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya XVIII…, 1885].
K 19 Kiel – T. 19 Kieleckie, cz. 2, 1963, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya XIX…, 1886].
K 22 Łęcz – T. 22 Łęczyckie, 1964, [wyd. fotoofset. z Lud… Serya XXII…, 1889].
K 24 Maz – T. 24 Mazowsze, cz. 1, 1963, [wyd. fotoofset. z Mazowsze. Obraz etnograficzny skreślił…, t. 1 Mazowsze polne, 1885].
K 27 Maz – T. 27 Mazowsze, cz. 4, 1964, [wyd. fotoofset. z Mazowsze. Obraz…, t. 4 Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].
K 43 Śl – T. 43 Śląsk, z rękopisów oprac. Jan Szajbel i Bogusław Linette, red. Agata Skrukwa, Elżbieta Krzyżaniak, 1965.
K 51 Sa-Kr – T. 51 Sanockie – Krośnieńskie, cz. 3, z rękopisów oprac. Tadeusz Skulina, red. Agata Skrukwa, 1973.
K 71 San – T. 71 Sandomierskie, suplement do tomu 2, Poznań 2001.
K 73 Krak 1 – T. 73I Krakowskie, suplement do tomów 5--8, Poznań 2005.
Karł SJP – Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Słownik języka polskiego, t. 1--8, Warszawa, 1952--1953, wyd. fotooffsetowe z lat 1900--1927.
Karw Dobrz – Karwicka Teresa, Kultura ludowa Ziemi Dobrzyńskiej, Warszawa 1979.
Kąś SGO – Kąś Józef, Słownik gwary orawskiej, t. 1--2, Kraków 2011.
Kąś Podh – Kąś Józef, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, Bukowina Tatrzańska-Nowy Sącz, t. 1--2 2015, t. 3 2016.
Kom PAE – Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 5 Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe, red. Zygmunt Kłodnicki, Wrocław 1999.
Kot Las – Kotula Franciszek, Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.
Kot San – Kotula Franciszek, Z Sandomierskiej Puszczy. (Gawędy kulturalno-obyczajowe), Kraków 1962.
Kot Urok – Kotula Franciszek, Przeciw urokom. Wierzenia i obrzędy u Podgórzan, Rzeszowiaków, Lasowiaków, Warszawa 1989.
Krzyż Kuj – Krzyżaniak Barbara, Pawlak Aleksander, Lisakowski Jarosław, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 1, Kujawy, cz. 1 Teksty, Kraków 1974.
Kuk Kasz – Kukier Ryszard, Kaszubi bytowscy. Zarys monografii etnograficznej, Gdynia 1968.
Kul Kosz – Stare i nowe w kulturze wsi koszalińskiej, red. Józef Burszta, Poznań 1964.
Kul MiW – Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. Józef Burszta, Wrocław 1976.
Kul Wiel – Kultura ludowa Wielkopolski, red. Józef Burszta, Poznań, t. 1 1960, t. 2 1964, t. 3 1967.
LL – „Literatura Ludowa”, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, 1957--.
Lor Kasz – Lorentz Fryderyk, Fischer Adam, Lehr-Spławiński Tadeusz, Kaszubi. Kultura ludowa i język, Toruń 1934.
Lud – „Lud. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego”, Lwów--Wrocław, 1895--.
Łęga Malb – Łęga Władysław, Ziemia Malborska. Kultura ludowa, Toruń 1933.
ŁSE – „Łódzkie Studia Etnograficzne”, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, od 1959--.
MAAE – „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. I--XIV, 1896--1919.
Mal Krz – Malicki Leszek, Sujka Antoni, Dawne zwyczaje w gospodarce rolniczej okolic Krzczonowa, [w] „Rocznik Muzeum Wsi Lubelskiej”, Lublin 1981, t. 4, s. 55--71.
Miod Pas – Pastorałki i kolędy z melodyjami, czyli piosnki wesołe ludu w czasie Świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane, zebrał Michał Marcin Mioduszewski, Kraków 1843.
Nad Kasz – Nadmorski [Józef Łęgowski], Kaszuby i Kociewie. Język, zwyczaje, przesądy, podania, zagadki i pieśni ludowe w północnej części Prus Zachodnich, Poznań 1892.
Nieb Pol – Niebrzegowska Stanisława, Polski sennik ludowy, Lublin 1996.
Nieb Przes – Niebrzegowska Stanisława, Przestrach od przestrachu. Rośliny w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2000.
Niew Prow – Niewiadomski Donat, Prowadź nas w jasność. Antologia ludowej liryki religijnej, Lublin 1994.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło Samuela Adalberga opracował Zespół Redakcyjny pod kierunkiem Juliana Krzyżanowskiego, Warszawa, t. 1 1969, t. 2 1970, t. 3 1972, t. 4 1978.
Or L – „Orli Lot”. Organ kół krajoznawczych młodzieży Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, R. I-XXIV, 1920--1950.
Paj Koc – Pająkowska-Kensik Maria, Mały słownik kociewski, wyd. 2 rozszerz. i uzup., Tczew 2001.
Pal Zer – Paluch Adam, „Zerwij ziele z dziewięciu miedz…” Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i początku XX wieku, Wrocław 1989.
Pelc SGLub – Pelcowa Halina, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I. Rolnictwo – Narzędzia rolnicze. Prace polowe. Zbiór i obróbka zbóż, Lublin 2012; t. II. Rolnictwo – Transport wiejski. Rośliny okopowe i paszowe. Gleby i rodzaje pól. Uprawa lnu i konopi. Zbiór siana, Lublin 2014.
Peł Dem – Pełka Leonard, Polska demonologia ludowa, Warszawa 1987.
Pęk Biłg – Pękalski Michał, Materiały do magii, przesądów i wróżb w Biłgorajskim, „Studia i Materiały Lubelskie. Etnografia 2”, 1967, s. 233--240.
Plesz Międz – Pleszczyński Adolf, Bojarzy międzyrzeccy. Studium etnograficzne, Warszawa 1892.
Pod SGŚ – Podgórscy Adam i Barbara, Słownik gwar śląskich, Katowice 2008.
Pol Rud – Polaczek Stanisław, Wieś Rudawa. Lud, jego zwyczaje, obyczaje, obrzędy, piosnki, powiastki i zagadki, Warszawa 1892.
Pośp Śląsk – Pośpiech Jerzy, Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987.
PSL – „Polska Sztuka Ludowa”, od 1947--.
Rak Podh – Rak Maciej, Materiały do etnografii Podhala, Kraków 2016.
Rog Śląsk – Roger Juliusz, Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku, Opole 1976.
Sad Podh – Pieśni Podhala. Antologia, red. Jan Sadownik, Kraków 1971.
SCiesz – Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego, pod red. Jadwigi Wronicz, Wisła-Ustroń 1995.
Sew Podł – Seweryn Tadeusz, Podłaźniki, Kraków 1932.
Sim Wierz – Simonides Dorota, Wierzenia i zachowania przesądne, [w] Folklor Górnego Śląska, red. Dorota Simonides, Katowice 1989, s. 225--301.
Slav Tol – Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. N[ikita] I. Tolstoj, Moskva, t. 1 (A--G) 1995, t. 2 (D--K) 1999, t. 3 (K--P) 2004, t. 4 (P--S) 2009, t. 5 (S--Ja) 2012.
Stel Pom – Stelmachowska Bożena, Rok obrzędowy na Pomorzu, Toruń 1933.
Sych SGKasz – Sychta Bernard, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1--7, Wrocław 1967--1976.
Szcz Ant – Szczawiej Jan, Antologia współczesnej poezji ludowej, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 1972.
Szyf MiW – Szyfer Anna, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, wyd. 2 poszerzone, Olsztyn 1975.
TN – zob. Materiały terenowe (Po skrócie TN podano miejscowość i rok nagrania).
Udz Biec – Udziela Seweryn (red.), Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grzybowskim, Nowy Sącz 1994.
Udz Krak – Udziela Seweryn, Krakowiacy, Kraków 1924.
Udz Med – Udziela Marian, Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Przyczynek do etnografii polskiej, Kraków 1891.
Wes Śląsk – Wesołowska Henryka, Tradycyjne elementy obrzędowości święta Godów, [w] Wieś dolnośląska, red. Adolf Nasz, Wrocław 1970, s. 197--232.
Wiet SPog – Wietrzyk Aleksander, Słownik gwary Pogórzan, Gorlice 2011.
Wisła – „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny”, t. 1--21, 1887--1916.
Wit Baj – Witkoś Stanisław, Bajdy i Moderówka, Poznań 1977.
Wört Hoff – Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, herausgegeben unter besonderer Mitwirkung von E. Hoffmann-Krayer und Mitarbeit zahlreicher Fachgenossen von Hanns Bächtold-Stäubli, Berlin und Leipzig, bd. 1 1927, bd. 2 1929--1930, bd. 3 1930--1931, bd. 4 1931--1932, bd. 5 1932--1933, bd. 6 1934--1935, bd. 7 1935--1936, bd. 8 1936--1937, bd. 9 1938--1941, bd. 10 1942.
ZWAK – „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności”, t. I--XVIII, 1877--1895.
Żajw Ukr – Żajvoronok Vitalij, Znaki ukrajins’koji etnokul’turi. Slownik–dovidnik, Kijiv 2006.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2017.29.111
Date of publication: 2017-11-03 08:26:34
Date of submission: 2017-04-04 13:45:05
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2017 Agata Bielak, Jerzy Bartmiński
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.