Gotycka architektura kościoła farnego pw. Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława BM we Wrześni

Witold Miedziak

Streszczenie w języku polskim


Kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława BM we Wrześni jest jedną z największych świątyń gotyckich w Wielkopolsce. Niewiele ustępuje skalą bazylikom poznańskim (katedrze, kościołowi Bożego Ciała) i kolegiacie szamotulskiej, natomiast dorównuje wielkością pozostałym kościołom największych miast regionu (Kalisz,  Pyzdry). Września była miastem znacznie mniejszym niż wymienione, o stosunkowo niewielkim znaczeniu, stąd też jej wielka, „przerośnięta” fara stanowi monumentalny wyraz aspiracji jej patronów. Ostatnie badania nad architekturą obiektu (prowadzone przez Jacka Kowalskiego), będące dotychczas jego najbardziej precyzyjnym studium, stanowią zaledwie zarys wiedzy na temat kształtu kościoła i jego chronologii powstawania. Jak dotąd  nie udzielono precyzyjnych i wyczerpujących odpowiedzi na pytania o wygląd gotyckiej świątyni, a także o pochodzenie jej formy i datację. Niniejszy artykuł uzupełnia te niedostatki wiedzy, a tym samym poszerza ogólną wiedzę na temat rozwoju architektury gotyckiej w Wielkopolsce. Przeprowadzone przeze mnie badania architektoniczne umożliwiły przedstawienie pełnej rekonstrukcji fary wrzesińskiej w fazach gotyckich, z uwzględnieniem elementów pominiętych przez wcześniejszych badaczy (m.in. dwie fazy korpusu, empora przy prezbiterium), uściślenie jej datacji dzięki odkryciu nieznanych dotąd pozostałości pierwotnej fasady (płyciny z ramiakami krzyżowymi), oraz osadzenie jej w kontekście gotyckiej architektury wielkopolskiej i polskiej. Proponuję także osobne spojrzenie na problem inspiracji architektonicznych świątyni (regionalnych - m.in. kościół farny w Łeknie, fara w Słupcy, hale Kaliskie oraz ponadregionalnych - szczyty kościołów śląskich, wieża kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu). 


Słowa kluczowe


kościół; gotycki; Września; architektura;

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Acta Consistorii, Acta Visitationum 1790, 1791, Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie.

Architektura gotycka w Polsce, t. 1-2, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.

Chmielewski S., Mapa Wapowskiego, „Mówią Wieki” 1967, nr 8, s. 36-37.

Chudziak A., Zagadnienia rewaloryzacji i modernizacji małych miast Wielkopolski na przykładzie Wrześni, maszynopis pracy doktorskiej, Politechnika Gdańska, Gdańsk 1982.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 21, Żnin i okolice, opr. B. Kaczyńska, J. Wierzbicki, Warszawa 1979.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 5, Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska A. Sławska, z. 8, Powiat kolski, oprac. J. Rutkowska, Warszawa 1968.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5, Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 3, Powiat wrzesiński, oprac. M. Kwiczala, Warszawa 1960.

Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. II, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, dok. nr 1524.

- Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. III, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1879, dok. nr 1364

- Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Berlin 1897

- Konieczny A., Dzieje budowy kościoła św. Jakuba w Toruniu w XIV wieku w świetle analizy architektonicznej, „Biuletyn Historii Sztuki” 2012, nr 1 (74), s. 5-32

- Korytkowski J., Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis, ad ordinem decanatuum digestarum nec non elenchus universi cleri, ecclesiis, sacellis publicis aliisque institutis hoc tempore deservientis: Archidioecesis Posnaniensis, Gniezno 1888

- Kowalski J., Gotyk wielkopolski, Poznań 2010

- Kozierowski S., Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934

- Kunkel R., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2006

- Kutzner M., Architektura, [w:] Dzieje wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1, Poznań 1969

- Liber Beneficiorum Jana Łaskiego, red. J. Korytkowski, t. 1, Gniezno 1881

- Mazurkiewicz S., Parafia pw. Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława BM we Wrześni w okresie staropolskim (do 1793 r.), maszynopis pracy magisterskiej, Wydział Teologiczny UAM, Poznań 2002

- Mazurkiewicz S., W okresie staropolskim (1256 - 1793), [w:] Września - historia miasta, Września 2006, s. 39 - 81

- Miłobędzki A., Zamek Oleśnickich w Pińczowie, [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej, red. L. Kajzer, Kielce 1997, s. 93 - 103

- Parzęczewska K., Fara we Wrześni, maszynopis pracy seminaryjnej, Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Poznaniu, Poznań 1981

- Soćko A., Układy emporowe w architekturze Państwa Krzyżackiego, Warszawa 2005

- Stablewski F., Fara wrzesińska, Poznań 1887

- Świechowski Z., Sztuka Polska. Romanizm, Warszawa 2013

- Tomala J., Oporów. Małomiasteczkowa włość prywatna w powiecie orłowskim w województwie Łęczyckim od XIV do XVIII w., Oporów 2002

- Torzewski M., Fara wrzesińska. Kronika wydarzeń 1928 – 1945, „Kwartalnik wrzesiński” 2000, nr 1, s. 5-21




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/l.2016.14.1.25
Data publikacji: 2016-11-04 10:19:54
Data złożenia artykułu: 2016-02-19 11:45:44


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1187
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2016 Witold Miedziak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.