The battle of Mątwy, or is non-memory ethnolinguistically relevant?

Wojciech Michał Chlebda

Abstract


The notion of “(collective) non-memory” is understood here as facts (events, places, people, etc.) that have been for some reason removed from collective memory or disallowed by a given community to find their way to it. Ethnolinguistics usually deals with (systemic, textual, questionnaire-elicited) positive data, concerning facts, whereas the content on non-memory is not provided directly – it can only be arrived at with the use of special methodology. This kind of research must answer the question why a given community has removed certain facts beyond the boundaries of its memory (or has decided not to allow them in). Four facts from beyond the Polish collective memory are analyzed here: the battle of Mątwy (1666), the Jedwabne pogrom, World War I, and the fate of Polish prisoners in German captivity (WWII). It is concluded that the reason why they have been relegated to the sphere of non-memory results from the pressure of the cultural code based on the Romantic paradigm: the paradigm is centred around the idea of the Polish nation being exceptional, innocent, and inviolable. The code thus prevents that paradigm from being violated or questioned by facts that do not align with it.


Keywords


collective memory; non-memory; collective narcissism; Romantic paradigm

Full Text:

PDF (Język Polski)

References


Andrzejewski Kazimierz, 2017, Dramat mątewski, „Dokształty” nr 2 (źródło internetowe: https://wloclawek.pttk.pl/pdf/doksztalty2.pdf; dostęp 20.02.2022).

Bartmiński Jerzy, 2002, Etnolingwistyka, [hasło w:] Wielka encyklopedia PWN, t. 8, red. Jan Wojnowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 380-381.

Bartmiński Jerzy, 2019, Tradycja i pamięć językowa uśpiona, pielęgnowana i ożywiana. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 31, s. 7-19.

Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2008, Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 20, s. 11-27.

Bednarek Stefan, Korzeniewski Bartosz, red., 2014, Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.

Chlebda Wojciech, 1997, Zarys polskiej geografii mentalnej, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 81-94.

Chlebda Wojciech, 2007, Tezy o niepamięci zbiorowej, „Prace Filologiczne” LIII, s. 71-78.

Chlebda Wojciech, 2009, Wyspa z Archipelagu Oflag, „Strony”, nr 3, s. 58-69.

Chlebda Wojciech, 2012a, Pamięć ujęzykowiona, [w:] Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 109-119.

Chlebda Wojciech, 2012b, Czy etnolingwistyka może być zwornikiem nauk humanistycznych?, [w:] Językoznawstwo w Polsce. Kierunki badań i perspektywy rozwoju, red. Maciej Grochowski, Warszawa: Komitet Językoznawstwa PAN, s. 91-98.

Chlebda Wojciech, 2016, W stronę optymalizacji słownikowego objaśniania znaczeń, „Stylistyka” 25, s. 319-335.

Chlebda Wojciech, 2019a, Jak historia odkłada się w pamięci, jak pamięć odkłada się w języku, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 31, s. 57-74.

Chlebda Wojciech, 2019b, Wokół pojęć niepamięć i забвение, „Slavia Orientalis” nr 4, s. 681-698.

Chmielewska Katarzyna, 2017, Człowiek-pomnik. Instytucjonalizacja i przejęcie bohaterów na przykładzie Marka Edelmana, [w:] Pomniki pamięci. Miejsca niepamięci, red. Katarzyna Chmielewska Katarzyna, Alina Molisak, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, s. 11-33.

Chmielewska Katarzyna, Molisak Alina (red.), 2017, Pomniki pamięci. Miejsca niepamięci, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Cichocka Aleksandra, Golec de Zavala Agnieszka, 2011, Kolektywny narcyzm a sprawa polska, [w:] Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe, red. Mirosław Kofta, Michał Bilewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 241.

Davis Norman, 2006, Dzieje własne. Jak je rzetelnie opowiedzieć? [rozmowa z Jackiem Żakowskim], „Pomocnik Historyczny” nr 3, s. 3-9.

Dembek Wiesław, red., 2021, Oflag II C – to brzmi jak tajemnica, wyd. 2. poprawione i uzupełnione, Falenty: Stowarzyszenie Woldenberczyków.

Dmitrów Edmund, 2014, Jedwabne, [hasło w:] Węzły pamięci niepodległej Polski, red. Zdzisław Najder et al., Kraków-Warszawa: Znak, s. 268-270.

Dobrosielski Piotr, 2017, Spory o Grossa. Polskie problemy z pamięcią o Żydach, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Forecki Piotr, 2018, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.

Golec de Zavala Agnieszka, 2020/2021, Narodowy narcyzm grupowy jako element prawicowego populizmu, „Almanach Concilium Civitas 2020/2021” (źródło internetowe: http://conciliumcivitas.pl/almanach-concilium-civitas-2020-2021; dostęp 20.02.2022).

Golka Marian, 2010, Społeczna niepamięć: pomiędzy zapominaniem a zamazywaniem, [w:] Pamięć, przestrzeń, tożsamość, red. Sławomir Kapralski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 49-71.

Gross Jan Tomasz, 2000, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny: „Pogranicze”.

Gross Jan Tomasz, 2004, Niepamięć zbiorowa, „Tygodnik Powszechny” nr 32, s. 5.

Hajduk-Nijakowska Janina, 2012, Pamięć utajniona. Funkcjonowanie narracji o śląskiej martyrologii, [w:] Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 225-235.

Hirszowicz Maria, Neyman Elżbieta, 2001, Społeczne ramy niepamięci, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3-4, s. 23-48.

Janicka Elżbieta, 2008, Mord rytualny z aryjskiego paragrafu. O książce Jana Tomasza Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 229-252.

Janicka Elżbieta, Żukowski Tomasz, 2016, Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Janion Maria, 1991, Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencjach ludzi i duchów, Warszawa: Wydawnictwo PEN.

Janion Maria, 1998, Płacz generała. Eseje o wojnie, Warszawa: Wydawnictwo Sic.

Janion Maria, 2000, Do Europy – tak, ale z naszymi umarłymi, Warszawa: Wydawnictwo Sic.

Jarzyńska Karina, Kobielska Maria, Muchowski Jakub, Sendyka Roma, (red.), 2017, Nie-miejsca pamięci. Elementarz, Kraków: Ośrodek Badań nad Kulturami Pamięci.

Jedlicki Jerzy, 2004, Wiedza jako źródło cierpień, „Tygodnik Powszechny” nr 34, s. 9.

Kapralski Sławomir, 2016, Żydzi i zagłada w polskich kulturach pamięci: między antagonizmem i agonem, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 346-357.

Keff Bożena, 2020, Strażnicy fatum. Literatura dekad powojennych o Zagładzie, Polakach i Żydach. Dyskurs publiczny wobec antysemityzmu, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Kobielska Maria, 2016, Polska pamięć autoafirmacyjna, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 358-374.

Kowalska-Leder Justyna, Dobrosielski Paweł, Kurz Iwona, Szpakowska Małgorzata, (red.), 2017, Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Kwiatkowski Piotr T., Nijakowski Lech M., Szacka Barbara, Szpociński Andrzej, 2010, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Gdańsk-Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Napiórkowski Marcin, 2018, Epidemia pamięci, [w:] Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 15-37.

Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Nijakowski Lech M., 2008, Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Warszawa: WAiP.

Niziołek Grzegorz, 2013, Polski teatr Zagłady, Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego i Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Nora Pierre, 2000, Między pamięcią i historią. Les lieux de mémoire, „Tytuł Roboczy: Archiwum”, nr 2, s. 4-12.

Nora Pierre, 2002, Czas upamiętniania, [w:] Jacek Żakowski, Rewanż pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Sic, s. 59-68.

Pollack Martin, 2014, Skażone krajobrazy, tłum. Karolina Niedenthal, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.

Ricoeur Pierre, 2006, Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. Janusz Margański, Kraków: Universitas

Romanowski Andrzej, 2011, Polskość integralna, „Znak” nr 678, s. 36-41.

Saryusz-Wolska Magdalena, Traba Robert, współpr. Joanna Kalicka, 2014, Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Sendyka Roma, 2016, Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 250-267.

Sendyka Roma, Kobielska Maria, Muchowski Jakub, Szczepan Aleksandra, (red.), 2020, Nie-miejsca pamięci. T. 1: Nekrotopografie, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.

Sendyka Roma, Janus Aleksandra, Jarzyńska Karina, Siewior Kinga (red.), 2020, Nie-miejsca pamięci. T. 2: Nekrotopologie, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.

Stomma Ludwik, 2006, Polskie złudzenia narodowe, Poznań: Wydawnictwo Sens.

Tokarska-Bakir Joanna, 2004, Rzeczy mgliste, Sejny: „Pogranicze”.

Traba Robert, Hahn Hans Henning, (red.), Górny Maciej, Kończal Kornelia, (współpr. nauk.), 2012-2016, Polsko-niemieckie miejsca pamięci, t. 1-4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Tryczyk Mirosław, 2015, Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Warszawa: Wydawnictwo RM.

Wysmułek Jakub, 2019, Nie nasza to wojna – społeczne ramy niepamięci o I wojnie światowej, „Przegląd Socjologiczny” nr 68 (3), 157-183.

Ziółkowski Marek, 2001, Pamięć i zapominanie: trupy w szafie polskiej zbiorowej pamięci, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3-4, s. 3-22.

Żakowski Jacek, 2002, Rewanż pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Sic.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2022.34.95
Date of publication: 2022-09-30 20:08:37
Date of submission: 2022-02-24 10:52:32


Statistics


Total abstract view - 464
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 271

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2022 Wojciech Michał Chlebda

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.