Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Śmierć jako wydarzenie trudne w życiu dziecka
Streszczenie w języku polskim
Dzieci w ciągu swojego życia doświadczają wielu trudnych wydarzeń, jak np. choroba, separacja, rozwód rodziców czy śmierć osoby bliskiej. Szczególnie w obecnej sytuacji pandemii zakłócone są normalne procesy przeżywania śmierci i żałoby. Pożegnanie z bliskim, zwłaszcza zakażonym, podlega silnym ograniczeniom, a często jest wręcz niemożliwe. Taka sytuacja może przyczynić się do poważnych trudności w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym i społecznym dziecka, szczególnie gdy pozostaje z tym wydarzeniem osamotnione. W obliczu straty często występuje poczucie bezradności, zagubienia. Sytuacje trudne stanowią niewątpliwie integralną część życia. Są powszechne i nie da się ich uniknąć. W doświadczeniach trudnych ważne jest podjęcie odpowiednich działań o charakterze autoplastycznym, mających na celu przekształcenie wrażliwości, osobowości i wnętrza jednostki. Osoby dorosłe, które chcą pomóc dziecku, w sytuacjach trudnych doświadczają wewnętrznego rozdarcia pomiędzy ochroną dziecka a pragnieniem bycia z nim szczerym. Celem artykułu jest przedstawienie specyfiki rozumienia przez dzieci śmierci i przeżywania żałoby. Opisano również formy pomocy dziecku doświadczającemu śmierci osoby bliskiej.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
LITERATURA
Anthony, S. (1940). The Child’s Discovery of Death: A Study in Child Psychology. New York: Harcourt, Brace.
Baker, J.E., Sedney, M.A., Gross, E. (1992). Psychological tasks for bereaved children. American Journal of Orthopsychiatry, 62(1), 105–116. DOI: https://doi.org/10.1037/h0079310
Belle, D., Burr, R., Cooney, J. (1987). Boys and girls as social support theorists. Sex Roles: A Journal of Research, 17(11–12), 657–665. DOI: https://doi.org/10.1007/BF00287681
Bergman, A.-S., Axberg, U., Hanson, E. (2017). When a parent dies – a systematic review of the effects of support programs for parentally bereaved children and their caregivers. BMC Palliat Care, 16(1), 39. DOI: https://doi.org/10.1186/s12904-017-0223-y
Bering, J.M., Bjorklund, D.F. (2004). The Natural Emergence of Reasoning about the Afterlife as a Developmental Regularity. Developmental Psychology, 40(2), 217–233. DOI: https://doi.org/10.1037/0012-1649.40.2.217
Bering, J.M., Blasi, C.H., Bjorklund, D.F. (2005). The Development of “Afterlife” Beliefs in Secularly and Religiously Schooled Children. British Journal of Developmental Psychology, 23(4), 587–607. DOI: https://doi.org/10.1348/026151005X36498
Bonfantini, M., Motta, M. (2004). Od poczwarki do motyla. Jak przezwyciężyć ból śmierci i żałoby? Poznań: Drukarnia i Księgarnia Świętego Wojciecha.
Borecka-Biernat, D., Kurtek, P., Woźniak-Krakowian, A. (2018). Radzenie sobie młodzieży w sytuacjach trudnych. Warszawa: Difin.
Brown, E. (1999). Loss, Change and Grief: An Educational Perspective. London: David Fulton Publishers.
Cohen, J.A., Mannarino, A.P. (2011). Supporting children with traumatic grief: What educators need to know. School Psychology International, 32(2), 117–131. DOI: https://doi.org/10.1177/0143034311400827
Cohen, J.A., Mannarino, A.P., Deblinger, E. (eds.). (2012). Trauma-Focused CBT for Children and Adolescents: Treatment Applications. New York: Guilford Press.
Crehan, G. (2004). The surviving sibling: The effects of sibling death in childhood. Psychoanalytic Psychotherapy, 18(2), 202–219. DOI: https://doi.org/10.1080/14749730410001700723
Dudzik, W. (2013). To Ci się na pewno uda. W drodze, 11, 43–53.
Elsegood, J. (1996). Breaking bad news to children. W: B. Lindsay, J. Elsegood (eds.), Working with Children in Grief and Loss (s. 32–55). London: Harcourt Brace.
Emswiler, J.P., Emswiler, M.A. (2000). Guiding Your Child Through Grief. New York: Bantam Books.
Encreve-Lambert, M.-H. (2006). Czy dziadziuś poszedł do nieba? Jak rozmawiać z dzieckiem na tematy związane ze śmiercią? Kraków: Wydawnictwo eSPe.
Flahault, C., Dolbeault, S., Sankey, C., Fasse, L. (2018). Understanding grief in children who have lost a parent with cancer: How do they give meaning to this experience? Results of an interpretative phenomenological analysis. Death Studies, 42(8), 483–490. DOI: https://doi.org/10.1080/07481187.2017.1383951
Gerhardt, C.A., Fairclough, D.L., Grossenbacher, J.C., Barrera, M., Jo Gilmer, M., Foster, T.L., Vannatta, K. (2012). Peer relationships of bereaved siblings and comparison classmates after a child’s death from cancer. Journal of Pediatric Psychology, 37(2), 209–219.
Glass, J.C. Jr (1991). Death, loss, and grief among middle school children: Implications for the school counselor. Elementary School Guidance and Counseling, 26(2), 139–148.
Goldman, L. (2012). Jak rozmawiać z dziećmi, kiedy ktoś umiera? Odpowiedzi na pytania dzieci o śmierci w rodzinie, w gronie przyjaciół, w szkole. Łódź: Wydawnictwo JK.
Green, A. (1986). The dead mother. W: A. Green (ed.), On Private Madness (s. 142–173). London: The Hogarth Press and The Institute of Psychoanalysis.
Haine, R.A., Ayers, T.S., Sandler, I.N., Wolchik, S.A. (2008). Evidence-based practices for parentally bereaved children and their families. Professional Psychology: Research and Practice, 39(2), 113–121.
Herbert, M. (2005). Żałoba w rodzinie. Jak pomóc cierpiącym dzieciom i ich rodzinom? Gdańsk: GWP.
Horsley, H., Patterson, T. (2006). The effects of a parent guidance intervention on communication among adolescents who have experienced the sudden death of a sibling. American Journal of Family Therapy, 34(2), 119–137. DOI: https://doi.org/10.1080/01926180500301519
Hug-Hellmuth, H. von (1964). The child’s concept of death. Psychoanalytic Quarterly, 34(4), 499–516.
Hunter, S.B., Smith, D.E. (2008). Predictors of children’s understandings of death: Age, cognitive ability, death experience and maternal communicative competence. Journal of Death and Dying, 57(2), 143–162. DOI: https://doi.org/10.2190/OM.57.2.b
Jaakkola, R., Slaughter, V. (2002). Children’s body knowledge: Understanding “life” as a biological goal. British Journal of Developmental Psychology, 20(3), 325–342. DOI: https://doi.org/10.1348/026151002320620352
Jagodzińska, M. (2003). Rozwój pamięci w dzieciństwie. Gdańsk: GWP.
Janusz, B., Drożdżowicz, L. (2013). Wpływ nieprzeżytej żałoby w rodzinie na funkcjonowanie i rozwój dziecka. Psychiatria Polska, 47(5), 865–873.
Januszewska, E., Januszewski, A. (2009). Stres sytuacji żałoby doświadczanej przez dzieci i młodzież. Analiza psychologiczna procesu radzenia sobie. W: S. Steuden, S. Tucholska (red.), Psychologiczne aspekty doświadczania żałoby (s. 67–89). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Jarosz, M. (1975). Psychologia i psychopatologia życia codziennego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Kane, B. (1979). Children’s concept of death. The Journal of Genetic Psychology, 134(1), 141–153. DOI: https://doi.org/10.1080/00221325.1979.10533406
Kastenbaum, R. (1986). Death, Society, and Human Experience. Toronto–London–Sydney: Charles E. Merrill, Columbus.
Korlak-Łukasiewicz, A. (2013). Przeżywanie żałoby przez dzieci. Rocznik Lubuski, 39(2), 119–130.
Krepia, M.B., Krepia, V., Tsilingiri, M. (2017). School children’s perception of the concept of death. International Journal of Caring Sciences, 10(3), 1717–1722.
Kübler-Ross, E. (1969). On Death and Dying. New York : The Macmillan Company.
Lewicki, A. (red.). (1969). Psychologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lewis, M., Lewis, D.O. (1983). Dying children and their families. W: J.E. Schowalter (ed.), The Child and Heath (s. 137–156). New York: Columbia University Press.
Lohnes, K.L., Kalter, N. (1994). Preventive intervention groups for parentally bereaved children. American Journal of Orthopsychiatry, 64(4), 594–603. DOI: https://doi.org/10.1037/h0079570
Longbottom, S., Slaughter, V. (2018). Sources of children’s knowledge about death and dying. Philosophical Transactions of The Royal Society B Biological Sciences, 373(1754), 20170267. DOI: https://doi.org/10.1098/rstb.2017.0267
Ludwikowska, K., Steuden, S. (2017). Radzenie sobie ze stratą i sposób doświadczania śmierci rodzica przez osoby dorosłe pochodzące z rodzin alkoholowych i niealkoholowych. Polskie Forum Psychologiczne, 12(1), 20–39.
Łukaszewski, W. (1996). Człowiek i kultura. W: T. Jaworska, R. Lepppert (red.), Wprowadzenie do pedagogiki wyborów tekstów (s. 211–249). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Matyjas, B. (2008). Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Misailidi, P., Kornilaki, E.N. (2015). Development of afterlife beliefs in childhood: Relationship to parent beliefs and testimony. Merrill-Palmer Quarterly, 61(2), 290–318. DOI: https://doi.org/10.13110/merrpalmquar1982.61.2.0290
Nagy, M. (1948). The child’s theories concerning death. The Pedagogical Seminary and Journal of Genetic Psychology, 73(1), 3–27. DOI: https://doi.org/10.1080/08856559.1948.10533458
Niesporek-Szamburska, B. (2012). Oswoić ze śmiercią – o jednej z ról literatury dziecięcej. W: A. Ungeheuer-Gołąb, M. Hrobak (red.), Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci (s. 73–90). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Ostafińska-Molik, B., Wysocka, E. (2014). Radzenie sobie w sytuacjach trudnych jako kategoria różnicująca funkcjonowanie młodzieży prawidłowo i wadliwie przystosowanej społecznie – analiza teoretyczna. W: W. Ambrozik, A. Dąbrowska (red.), Innowacje resocjalizacyjne (s. 113–132). Warszawa: Pedagogium Wyższa Szkoła Nauk Społecznych.
Paczkowska, A. (2020). Dziecko i nastolatek w żałobie. Rola nauczycieli i pedagogów. Gdańsk: Fundacja Hospicyjna.
Panagiotaki, G., Hopkins, M., Nobes, G., Ward, E., Griffiths, D. (2018). Children’s and adults’ understanding of death: Cognitive, parental, and experiential influences. Journal of Experimental Child Psychology, 166, 96–115. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jecp.2017.07.014
Pater, D. (2014). Jak rozmawiać z młodymi ludźmi o cierpieniu? Analiza wybranych przypadków. Warszawskie Studia Teologiczne, 24(1), 369–378.
Piaget, J. (1928). Judgment and Reasoning in the Child. London: Routledge & Kegan Paul.
Porębska, M. (1992). Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Sanghvi, P. (2020). Grief in children and adolescents: A review. Indian Journal of Mental Health, 7(1), 6–14.
Schoen, A.A., Burgoyne, M., Schoen, S.F. (2004). Are the developmental needs of children in America adequately addressed during the grief process? Journal of Instructional Psychology, 31(2), 143–148.
Schwab, R. (1997). Parental mourning and children’s behavior. Journal of Counseling and Development, 75(4), 258–265. DOI: https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.1997.tb02340.x
Sielicka, E. (2017). Edukacja tanatologiczna w szkole. Szczecin: Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego.
Slany, K. (red.). (2018). Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
Slaughter, V., Griffiths, M. (2007). Death understanding and fear of death in young children. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 12(4), 525–535. DOI: https://doi.org/10.1177/1359104507080980
Stachnik, K., Kotlińska-Lemieszek, A. (2018). Dziecko po śmierci rodzica lub innej znaczącej osoby. Medycyna Paliatywna, 10(4), 184–190. DOI: https://doi.org/10.5114/pm.2018.8327
Starzomska, M. (2002). Patologiczna żałoba w standardowych systemach klasyfikacyjnych oraz dotyczące jej implikacje prewencyjne przy wykorzystaniu Berlińskiego Paradygmatu Mądrości. Psychiatria Polska, 36(3), 385–392.
Steuden, S., Tucholska, S. (red.). (2009). Psychologiczne aspekty doświadczania żałoby. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Tomaszewski, T. (1984). Ślady i wzorce. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Wierzchowska S., Szewczyk, W. (2000). Dziecko wobec śmierci osób najbliższych: próba analizy przeżyć dzieci po śmierci ojca. Studia nad Rodziną, 4/2(7), 143–170.
Wills, T.A. (1991). Social support and interpersonal relationships. W: M.S. Clark (ed.), Review of Personality and Social Psychology. Vol. 12: Prosocial Behavior (s. 265–289). London: Sage Publications.
Worden, J.W. (1991). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner. New York: Springer.
Worden, J.W. (2018). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner. New York: Springer Publishing Company.
Worden, J.W., Silverman, P.R. (1996). Parental death and the adjustment of school-age children. Omega: Journal of Death and Dying, 33(2), 91–102. DOI: https://doi.org/10.2190/P77L-F6F6-5W06-NHBX
NETOGRAFIA
Salem, R. (2003). Empathic Listening. Pobrane z: www.beyondintractability.org/essay/empathic_listening (dostęp: 6.11.2020).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2021.34.3.181-198
Data publikacji: 2021-12-23 22:21:18
Data złożenia artykułu: 2020-12-29 12:42:00
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Monika Dacka
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.