„Prison Guards” from Pawiak. Wanda Gawryłow-Jankowska (1907–1994) and Irena Wirszyłło (1903–1944) in the Light of the Documents from the Polish Women's History Commission

Bartosz Kułan

Abstract


The article presents the life fate of two women: Irena Wirszyłło and Wanda Gawryłow, members of the pre-war Straż Więzienna. During the occupation, they went down in history as helpers to prisoners detained in Pawiak and activities in the ranks of ZWZ/AK. Both paid a high price for their attitude. Irena Wirszyłło was send to Auschwitz, and Wanda Gawryłow was imprisoned and tortured in Pawiak. This article sheds some light on the attitudes of Poles during the occupation, but also introduces readers to the topic of cooperation of prison officers with the Polish independence underground. Thus, it is a part of the scientific discourse on the behavior of Poles during the occupation and World War II. It seems that recalling figures such as Irena Wirszyłło and Wanda Gawryłow is particularly important today.

Keywords


Prison Guards; Pawiak; German occupation in Poland; World War II; Polish Home Army; conspiracy

Full Text:

PDF (Język Polski)

References


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:

sygn. GK186/13.

Archiwum Komisji Historii Kobiet w Walce o Niepodległość:

sygn. IIW-12 [Teczka personalna Ireny Wirszyłło], KGII/988 [Teczka personalna Wandy Gawryłow], IIP-31 [Teczka personalna Adolfiny Płomieńskiej].

Archiwum Państwowe w Warszawie:

Wstęp do inwentarza zespołu Więzienie śledcze w Warszawie 1926–1939.

Archiwum Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau:

Materiały Ruchu Oporu, t. XIV.

Archiwum Państwowe w Suwałkach:

Akta Sądu Okręgowego w Suwałkach: 49.

Centralne Archiwum Wojskowe:

sygn. MN 16 03 1933.

„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1925, 6; 1925, 18; 1927, 15.

„Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1929, 2.

Bednarski M., W szponach Gestapo: wspomnienia więźnia Pawiaka i Oświęcimia, Warszawa 2004.

Czuperska-Śliwicka A., Cztery lata ostrego dyżuru: wspomnienia z Pawiaka 1940–1944, Warszawa 1965.

Domańska R., Wspomnienia więźniów Pawiaka, Warszawa 1978.

Garliński J., List z zachodu. Wspomnienie o Wandzie Gawryłow-Jankowskiej, „Rzeczpospolita” 1995, 456.

Garliński J., Niezapomniane lata. Dzieje Wywiadu Więziennego i Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej Armii Krajowej, Londyn 1987.

Kumor E., Wycinek z historii jednego życia, Warszawa 1967.

Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone, Warszawa 1989.

Orlicka Z., Z okupacyjnych przeżyć pielęgniarki w Warszawie, „Przegląd Lekarski” 1970, 1.

Stypułkowski Z., W zawierusze dziejowej. Wspomnienia 1939–1945, Londyn 1951.

Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Terror hitlerowski w okupowanej stolicy, Warszawa 2008.

Bedyński K., Andrzej Junczys, więzień antypaństwowy, „Forum Penitencjarne” 2017, 2.

Bedyński K., Byli funkcjonariusze więziennictwa i kapelani więzienni wyróżnieni odznaką Służby Więziennej, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2003, 37.

Bedyński K., Byli pracownicy więziennictwa i inne osoby uhonorowane Złotą Odznaką Służby Więziennej, Kalisz 2017.

Bedyński K., Kalendarium polskiego więziennictwa, „Forum Penitencjarne” 2009, 2.

Bedyński K., Represje hitlerowskie wobec polskiego personelu więziennego w latach 1939–1945, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1996, 12/13.

Bedyński K., Służba podkomisarz Wandy Gawryłow, „Forum Penitencjarne” 2012, 5.

Bedyński K., Sylwetki niektórych uczestników antyhitlerowskiej konspiracji więziennej 1939–1945, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, 1998, 20.

Bedyński K., Warszawska konspiracja więzienna 1939–1944 (udział polskiego personelu), „Archiwum Kryminologii” 1995, 21.

Ciesielska M., Skoczek T., Taniec wśród mieczów. Personel medyczny na Pawiaku w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944, Warszawa 2015.

Cuda B., Gordon M., Więzienie mokotowskie – historia i teraźniejszość, Warszawa 2004.

Czułowski D., Ostatnia amnestia II Rzeczypospolitej, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1990, 1.

Domańska R., Pawiak był etapem, Warszawa 1987.

Drozdowski M.M., Stefan Starzyński prezydent Warszawy, Warszawa 1980.

Getter M., Starczewska Halina Feliksa, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 42, Warszawa–Kraków 2003–2004.

Gierczyńska J., Ślady Pamięci 50 lat Muzeum Więzienia Pawiak, Warszawa 2016.

Głębocki W., Szlakiem Stefana Starzyńskiego, Warszawa 1984.

Golik M., Lata wojny na warszawskim ratuszu, „Wrocławski Tygodnik Katolików” 1977, 24.

Herling-Grudziński G., Inny świat, Warszawa 2007.

Jastrzębska-Wądołowska Z., Jak chciano uratować Stefana Starzyńskiego, „Stolica” 1957, 39.

Kic J., Bohaterka Eucharystii na Pawiaku, Warszawa–Kraków 1989.

Krzywobłocka B., Stanisław Dubois, Warszawa 1969.

Kułan B., Konspiracyjna działalność Ireny Wirszyłło (1903–1944) – strażniczki więziennej z Pawiaka i Aresztu Centralnego w Warszawie, „UR Journal of Humanities and Social Sciences” 2017, 4.

Kułan B., Nieznana ofiara Katynia. Zygmunt Bugajski (1887–1940) prawnik i penitencjarysta, Kraków 2018.

Kunert A., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 1–2, Warszawa 1987.

Michalska H. et al., Słownik uczestniczek walk o niepodległość Polski 1939–1945. Poległe i zmarłe w czasie okupacji niemieckiej, Warszawa 1988.

Orlikowski W., Czyżowicz A., 100-lecie polskiego więziennictwa 1918–2018, Warszawa 2018.

Ossibach-Budzyński A., Pawiak więzienie polityczne 1880–1915, Warszawa 2016.

Pawlak K., Polski biograficzny słownik penitencjarny, Kalisz 2008.

Skoczek T., Lekarze Pawiaka, Warszawa 2015.

Strzembosz S., Odbijanie więźniów w Warszawie 1939–1944, Warszawa 1972.

Transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940–1944, Warszawa–Oświęcim 2000.

Wanat L., Kartki z Pawiaka, Warszawa 1978.

Wanat L., Za murami Pawiaka, Warszawa 1960.

Zbyszewska Z., Ministerstwo polskiej biedy. Z dziejów Towarzystwa Opieki nad Więźniami „Patronat” w Warszawie 1909–1944, Warszawa 1983.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2021.52.439-461
Date of publication: 2021-12-28 16:34:21
Date of submission: 2020-08-04 15:14:12


Statistics


Total abstract view - 1189
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 910

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2021 Bartosz Kułan

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.