Hide
Show all
Email this article 
Internal Crisis in the Christian Social Association in the 1960s and the Political Fall of Jan Frankowski
Abstract
This article presents the history of an internal crisis in the Christian Social Association (ChSA) in the 1960s, which led to the political downfall of its founder and first leader, Jan Frankowski, in 1968. The genesis of the events is presented, connected with the group’s dissatisfaction with the activities of the president, expressed both by the members of the CHSA and its political supervisors, as well as with the influence of the agents branched in the Association and the political conditions related to the crisis of 1968 in the People's Republic of Poland. Attention was also paid to the characterological predispositions of Frankowski and his opponents, which had a fundamental impact on their political choices and conduct. In this context, the question of the President's political opportunism was considered above all. All these factors contributed to his political defeat. His fate after his marginalization and the history of the Association after 1968 proved that the ChSA, despite changes in personnel, was still controlled by the Ministry of the Interior, and the Office for Religious Affairs and was divided by the ambitions of its leaders.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Dobraczyński J., Tylko w jednym życiu. Wspomnienia, Warszawa 1977.
Dudek A., Stowarzyszenie PAX w systemie politycznym Polski Ludowej w świetle dokumentów, w: B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.
Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002.
Friszke A., „Towarzysze tolerują klerykalizm i religianctwo”. Zenon Kliszko o stosunkach z Kościołem (1958), „Więź” 1996, 6.
Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, red. K. Pomian, Warszawa 1999.
Giedroyc J., Mieroszewski J., Listy 1957–1975. Część pierwsza, red. R. Habielski, Warszawa 2016.
Historia z konsekwencjami. Rozmawiają Krzysztof Kozłowski i Michał Komar, Warszawa 2009.
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2, Kronika wydarzeń, cz. 2, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2018.
Popiel K., Od Brześcia do „Polonii”, London 1967.
Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Ustawodawczego RP, Warszawa 1947–1952.
Sprawozdania Stenograficzne Sejmu PRL, Warszawa 1952–1972.
Stomma S., Pościg za nadzieją, Paris 1991.
Wyszyński S., Pro Memoria, t. 6, 1959, red. G. Łeszczyński, Warszawa 2019.
Wyszyński S., Pro Memoria, t. 7, 1960, red. R. Łatka, Warszawa 2019.
Zabłocki J., Dzienniki 1956–1965, t. 1, Warszawa 2008.
Zabłocki J., Dzienniki, t. 2, 1966–1975, Warszawa 2011.
Zawieyski J., Dzienniki, t. 1, Wybór z lat 1955–1959, red. A. Knyt, M. Czoch, B. Kaliski, A. Uścińska, Warszawa 2011.
Zawieyski J., Dzienniki, t. 2, Wybór z lat 1960–1969, red. A. Knyt, M. Czoch, B. Kaliski, A. Uścińska, Warszawa 2012.
Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937–1950. Ze studiów nad dziejami najnowszymi chadecji w Polsce, Warszawa 1988.
Błaszak T., Służba Bezpieczeństwa wobec Stowarzyszenia PAX i Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w województwie szczecińskim w latach 1952–1990, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, Warszawa 1988.
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
Friszke A., Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa 2015.
Friszke A., Nadzieje i złudzenia. Środowiska katolików świeckich przed i po Październiku 1956, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Gucewicz D., Dywersyjna rola Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w ruchu katolickim (na przykładzie Gdańska), w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Hańderek M., Komitet Prasy Młodych 1936–1939, w: Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2014, red. M. Hańderek, Ł. Kamiński, Warszawa 2015.
Hańderek M., Unia 1940–1948. Dzieje zapomnianego ruchu ideowego, Warszawa 2019.
Kaczorowski A.W., Frankowski Jan Józef, w: Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce. A–J, red. R. Bender et al., Lublin 1994.
Król M., Style politycznego myślenia. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, Paris 1979.
Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1998.
Lisicka H., Pluralizm światopoglądowy w koncepcjach politycznych PAX, ChSS i PZKS, Wrocław 1991.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 4, Postawa ruchu społecznie postępowego PAX w trudnych latach stalinizmu i pierwszych zapowiedzi odnowy socjalizmu (1951–1955 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Mazur M., Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Lublin–Warszawa 2019.
Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać? PAX i ZNAK w Polsce 1945–1976, Kraków 1981.
Mysiakowska-Muszyńska J., Zabiegi o legalizację Stronnictwa Narodowego w kraju w latach 1945–1947, Warszawa 2011.
Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
Orzełek A., U genezy Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego. Powstanie i rozpad pierwszego zespołu redakcyjnego tygodnika „Za i Przeciw”, „Kwartalnik Historyczny” 2019, 126, 4.
Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.
Sikorski T., Fronda. Rozłam w Stowarzyszeniu PAX w 1955 roku. (Geneza – przebieg – konsekwencje), „Dzieje Najnowsze” 2018, 50, 1.
Sikorski T., Orientacje ideowo-polityczne środowisk katolików świeckich w Polsce (1956–1972), w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2, 1956–1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2017.
Sikorski T., „Secesja – krnąbrne dziecko odwilży” Geneza Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego (październik 1956–październik 1957), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, 37, 1.
Sikorski T., „Sensus catholicus”. Orientacje ideowe powojennych legalnych środowisk katolików świeckich w Polsce Ludowej. Zbliżenia i oddalenia, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Sikorski T., Węzeł gordyjski. Katolicy świeccy w PRL (1956–1989), Warszawa 2021.
Skibiński P., Chadecja w PRL? Czy politycy katoliccy byli chrześcijańskimi demokratami?, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, 2.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Turowski K., „Odrodzenie”. Historia Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej, Warszawa 1987.
Zakrzewski M., Rewolucja konserwatywna – przypadek polski. Myśl polityczna środowiska „Buntu Młodych” i „Polityki” 1931–1939, Kraków 2021.
Zamiatała D., Katolicy koncesjonowani wobec obchodów Milenium, w: 1966. Milenium chrztu Polski prymasa Stefana Wyszyńskiego. Perspektywa teologiczno-społeczna, red. E.K. Czaczkowska, Warszawa 2016.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.56.969-994
Date of publication: 2023-12-21 13:04:59
Date of submission: 2022-05-10 10:38:35
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2023 Ariel Orzełek
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.