Hide
Show all
Email this article 
Lifetime Care in Peasant Families in the Final Period before Enfranchisement in the Kingdom of Poland, Based on Notarial Deeds
Abstract
The article presents an analysis of lifetime care contracts in peasant families in the Kingdom of Poland during the final period before enfranchisement (1857–1862), when the land lords still had power over the peasant population. It presents various survival strategies of seniors in rural communities, indicating the place of lifetime care among them. It discusses the legal regulations according to which such provisions were made. The analysis included lifetime care contracts concluded in three poviats of the Kingdom of Poland located in the west (Konin poviat), in the centre (Grójec poviat) and in the south of the country (Stopnica poviat), which allowed for presenting the regional differences within the analyzed institution. The criterion for selecting individual poviats was the advancement of rental reforms occurring in their territory. A preliminary comparison was also made of the situation in this respect in the same poviats at the turn of the first and second decade of the 19th century. The article is based on notarial deeds prepared by offices operating in the abovementioned administrative units. The concluded agreements were subjected to a detailed analysis, with an emphasis on the standard of living that elders could achieve thanks to them. Additionally, the methods of dividing property and the wealth owned by peasant families were examined, because the signing of lifetime care agreements accompanied donations of real estate along with its value estimation. The analysis concerns primarily peasant families with rental farms, because they were the ones who made such records in notary offices.
Keywords
Full Text:
PDFReferences
Dziennik Praw Królestwa Polskiego, vol. 10, Warszawa 1825.
Kolberg O., Dzieła Wszystkie, vol. 3, Kujawy część I, Wrocław–Poznań 1962.
Kolberg O., Dzieła Wszystkie, vol. 9, Wielkie Księstwo Poznańskie część I, Wrocław–Poznań 1982.
Kolberg O., Dzieła Wszystkie, vol. 33, Chełmskie część I, Wrocław–Poznań 1964.
Księga Ławnicza Wsi Kargowej w Powiecie Kościańskim 1617–1837, eds. A. and A. Walawenderowie, “Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego” 1960, 3, 3.
Bois J.-P., Historia starości. Od Montaigne’a do pierwszych emerytur, transl. K. Marczewska, Warszawa 1996.
Borowski S., Kształtowanie się rolniczego rynku pracy w Wielkopolsce w okresie wielkich reform agrarnych 1807–1860, Poznań 1963.
Borowski S., Rozwarstwienie wsi wielkopolskiej w latach 1807–1914. Studium statystyczne nad społecznymi i ekonomicznymi następstwami włączenia wsi w orbitę rynku, Poznań 1962.
Brodowska H., Historia społeczno-gospodarcza chłopów polskich w zaborze rosyjskim, in: Historia chłopów polskich, vol. 2, ed. S. Inglot, Warszawa 1972.
Burszta J., Kultura wsi od końca XVIII do początków XX w., in: Historia chłopów polskich, vol. 2, ed. S. Inglot, Warszawa 1972.
Gapiński B., Starość wiejska z terenów pogranicza kujawsko – wielkopolskiego. Interpretacja międzywojennych świadectw notarialnych gwarantujących „dożywocie”, “Przegląd Archiwalno-Historyczny” 2021, 8.
Gapiński B., Życie ludzi starych na wsi polskiej przełomu XIX i XX wieku oraz w dwudziestoleciu międzywojennym, in: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), vol. 2, eds. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016.
Grynwaser H., Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku (1807–1860), in: H. Grynwaser, Pisma, vol. 2, Wrocław 1951.
Guzowski P., Rodzina chłopska, in: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, eds. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019.
Heylman A., Historya organizacyi sądownictwa w Królestwie Polskiem, vol. 1, Warszawa 1861.
Hofmann I., Carlsson S., Tabele wartości odżywczych, Warszawa 2008.
Ihnatowicz I., Biernat A., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003.
Jarosz D., Od dożywocia do emerytury. Ewolucja systemu zabezpieczenia starości na wsi polskiej w latach 1945–1989 i jej echa w korespondencji chłopskiej, “Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2020, 18.
Kalniuk T., Mocarstwo słabych. O wartości starców w kulturze ludowej, “Poznańskie Studia Slawistyczne” 2013, 5.
Kieniewicz S., Historia Polski 1795–1918, Warszawa 1987.
Kopczyński M., Starość nie radość? Ludzie starzy na wsi kujawskiej schyłku XVIII stulecia, “Zapiski Historyczne” 1996, 61, 4.
Kopczyński M., Studia nad rodziną chłopską w Koronie w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1998.
Kuklo C., Starość i ludzie starzy w badaniach polskiej demografii historycznej, in: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, eds. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin 2016.
Kula W., Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1983.
Lehr U., Od dożywocia do emerytury. Społeczno-kulturowe uwarunkowania strategii przetrwania, in: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), vol. 2, eds. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016.
Leksykon historii Polski, eds. M. Czajka, M. Kamler, W. Sienkiewicz, Warszawa 1995.
Liczę kalorie i wiem o nich wszystko, eds. B. Orlicz, M. Zagnińska, Kielce 2014.
Markowska D., Z problematyki zmian struktury rodziny (rodzina wielopokoleniowa a ludzie starzy), in: Zmiany kultury chłopskiej. Problematyka i metody prac etnograficznych, Wrocław 1973.
Mędrzecki W., Uwagi o starości na wsi polskiej w XIX wieku, in: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), vol. 1, eds. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016.
Minois G., Historia starości. Od antyku do renesansu, transl. K. Marczewska, Warszawa 1995.
Oczapowski M., Gospodarstwo wiejskie obejmujące w sobie wszystkie gałęzie przemysłu rolniczego teoretyczno-praktycznie wyłożone, vol. 7, Warszawa 1837.
Opaliński T., Stan chłopski w Księstwie Warszawskim w świetle akt sądowych, Warszawa 2020.
Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1918 r.: (zarys historyczny), eds. W. Trzebiński, A. Borkiewicz, issues 4 and 4a. Warszawa 1956.
Rafacz J., Włościańskie prawo spadkowe w Polsce nowożytnej, Warszawa 1929.
Różycka-Glassowa M., Organizacja i wydajność pracy w rolnictwie wielkiej własności przed uwłaszczeniem w Królestwie Polskim, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
Rutkowski J., Poddaństwo włościan w XVIII wieku w Polsce i niektórych innych krajach Europy, in: J. Rutkowski, Wieś europejska późnego feudalizmu (XVI–XVIII w.), Warszawa 1986.
Sobisiak W., Ludowe zwyczaje prawne, in: Kultura ludowa Wielkopolski, vol. 3, ed. J. Burszta, Poznań 1967.
Sójka-Zielińska K., Kodeks Napoleona historia i współczesność, Warszawa 2008.
Stankiewicz A., Reformy czynszowe dóbr skarbowych w Królestwie Polskim, Łódź 1968.
Stelmachowski A., Zagadnienie ciężarów realnych i dożywocia na tle prac kodyfikacyjnych, “Nowe Prawo. Organ Ministerstwa Sprawiedliwości i Generalnej Prokuratury R. P.” 1951, 7–8.
Szołtysek M., Mikrodemografia rodziny staropolskiej: kategorie współmieszkania a rodzinne sytuacje opiekuńcze ludzi starych, in: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), vol. 1, eds. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016.
Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X–XX wiek, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Szwarc A., Od Georges’a Minois do naszych dni. Refleksje wokół dyskursu historyków o starości w ostatnim ćwierćwieczu, in: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), vol. 1, eds. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016.
Szymańska H., Śmiałowski J., Akta notarialne z terenu Królestwa Polskiego i ich wartość naukowa, “Archeion” 1959, 30.
Thomas W., Znaniecki F., Chłop polski w Europie i Ameryce, vol. 1, Warszawa 1976.
Wietrzychowski B., O finansach komunalnych miasta Poznania sprzed 1780 i współczesnych, “Kronika miasta Poznania” 1937, 15, 3.
Wiślicz T., Starość i inne okresy życia w konceptualizacjach historyków epoki przednowoczesnej, in: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), vol. 1, eds. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016.
Woźniak A., Kultura mazowieckiej wsi pańszczyźnianej XVIII i początku XIX wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987.
Wójcikiewicz W., Prawo hipoteczne Królestwa Polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Wyczański A., Opieka nad ludźmi starymi na wsi polskiej w XVI w., in: Biedni i bogaci. Studia z dziejów społeczeństwa i kultury ofiarowane Bronisławowi Geremkowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, ed. M. Aymard et al., Warszawa 1992.
Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, vol. 2, ed. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1964.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.501-550
Date of publication: 2025-11-28 08:32:20
Date of submission: 2024-09-25 21:02:02
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2025 Tomasz Opaliński
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.