Эвалюцыя склонавых форм старабеларускіх прыметнікаў (на матэрыяле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага)

Lilia Citko

Аннотация


Артыкул прысвечаны характарыстыцы склонавых форм старабеларускіх прыметнікаў. У якасці крыніцы матэрыялу для даследавання выкарыстаны два помнікі XVI–XVIII стст., якія прадстаўляюць першую (Супрасльскі летапіс) і апошнюю (Хроніка Быхаўца) рэдакцыі летапісаў ВКЛ. Летапісная літаратура ў большай ступені адлюстроўвае стан жывой мовы гэтага перыяду, чым рэлігійныя творы, падпарадкаваныя канонам царкоўнаславянскай традыцыі. Мэта даследавання – прааналізаваць развіццё склонавых форм прыметнікаў, звяртаючы асаблівую ўвагу на падабенства і адрозненне з агульнарускім станам. На аснове аналізу прыметнікавых формаў, выдзеленых з тэкстаў, і параўнання іх з парадыгмамі больш ранняга перыяду ўстаноўлена, што для сістэмы прыметніка характэрны, з аднаго боку, інтэнсіўны працэс страты простых (назоўнікавых) форм, а з другога – распаўсюджванне складаных (займеннікавых) форм. У межах складанага скланення ў невялікай ступені фіксyюцца яшчэ старыя з’явы, якія адносяцца да царкоўнаславянскай мовы, але адначасова значна больш выразна прасочваюцца рысы беларускіх флексійных інавацый. Флексійная сістэма прыметніка, асабліва Хронікі Быхаўца, замацавала таксама некаторыя рэгіянальныя асаблівасці, якія паказваюць адносіны да паўднёва-заходніх беларускіх гаворак. Гэтыя моўныя рысы могуць аказацца важнымі для вызначэння месца стварэння помніка або месца паходжання яго аўтара.

 


Ключевые слова


Вялікае Княства Літоўскае, летапісанне, старабеларуская мова, прыметнік

Полный текст:

PDF (Język Polski)

Литература


Sources

Supraslʹskaâ letopisʹ. (1980). W: Polnoe sobranie russkih letopisej. Letopisi belorussko-litovskie. Moskva: Izdatelʹstvo Nauka. [Супрасльская летопись. (1980). W: Полное собрание русских летописей. Летописи белорусско-литовские, T. 35 (c. 36–67). Москва: Издательство Наука].

Kronika litewska. (1846). W: Pomniki do dziejów litewskich: pod względem historycznym, dyplomatycznym, geograficznym, statystycznym, obyczajowym, orcheograficznym, itp. zebrane przez Teodora Narbutta. Wilno: Nakładem Rubena Rafałowicza księgarza wileńskiego.

Studies

Ânkoǔskì, Fedar. (1983). Gìstaryčnaâ gramatyka belaruskaj movy. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Янкоўскі, Федар. (1983). Гістарычная граматыка беларускай мовы. Мінск: Вышэйшая школа].

Barszczewska, Nina; Jankowiak, Mirosław. (2012). Dialektologia białoruska. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy (SOW).

Blìnava, Èvelìna; Mâcelʹskaâ, Eǔdakìâ. (1980). Belaruskaâ dyâlektalogìâ. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Блінава, Эвеліна; Мяцельская, Еўдакія. (1980). Беларуская дыялекталогія. Мінск: Вышэйшая школа].

Borkovskij, Viktor; Kuznecov, Pëtr. (2006). Istoričeskaâ grammatika russkogo âzyka. Moskva: Komkniga. [Борковский, Виктор; Кузнецов, Пётр. (2006). Историческая грамматика русского языка. Москва: КомКнига].

Bulyka, Alâksandr; Žuraǔskì Arkadzìj; Kramko Ìvan; Svâžynskì, Uladzìmìr. (1988). Mova belaruskaj pìsʹmennascì XIV–XVIII stst. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Булыка, Аляксандр; Жураўскі Аркадзій; Крамко Іван; Свяжынскі, Уладзімір. (1988). Мова беларускай пісьменнасці XIV–XVIII стст. Мінск: Навука і тэхніка].

Bulyka, Alâksandr; Žuraǔskì Arkadzìj; Kramko Ìvan. (1979). Gìstaryčnaâ marfalogìâ belaruskaj movy. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Аляксандр Мікалаевіч; Жураўскі Аркадзій; Крамко Іван. (1979). Гістарычная марфалогія беларускай мовы. Мінск: Навука і тэхніка].

Čamâryckì Vâčaslaǔ (red.). (2015). Letapìsy ì hronìkì Vâlìkaga Knâstva Lìtoǔskaga XV–XVII stst. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Чамярыцкі Вячаслаў (рэд.). (2015). Летапісы і хронікі Вялікага Княства Літоўскага XV–XVII стст. Мінск: Беларуская навука].

Čamâryckì, Vâčaslaǔ. (1969). Belaruskìâ letapìsy âk pomnìkì lìtaratury. Minsk: Navuka ì tèhnìka. [Чамярыцкі, Вячаслаў. (1969). Беларускія летапісы як помнікі літаратуры. Miнск: Навука і тэхніка].

Citko, Lilia. (2006), „Kronika Bychowca” na tle historii i geografii języka białoruskiego. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Grabowska, Katarzyna. (2020). Język Latopisu supraskiego 1519 r. Fonetyka. Fleksja. Słowotwórstwo. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Jasińska-Socha, Teresa. (1979). System fleksyjny starobiałoruskich zabytków II połowy XVI w. Opowieść o Tristanie, Opowieść o Bowie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Karskij, Evfimij. (1955). Belorusy. Âzyk belorusskogo naroda, vyp. 1. Moskva: Izdatelʹstvo Akademii nauk SSSR. [Карский, Евфимий. (1955). Белорусы. Язык белорусского народа, Вып. 1. Москва: Издательство Академии наук СССР].

Karskij, Evfimij. (1956). Belorusy. Âzyk belorusskogo naroda, vyp. 2. Moskva: Izdatelʹstvo Akademii nauk SSSR. [Карский, Евфимий Федорович. (1956). Белорусы. Язык белорусского народа, вып. 2. Москва: Издательство Академии наук СССР].

Maroz, Valâncìna. (2015). Barkulabaǔskì zbornìk: mova ì tèkst. Mìnsk: Akadèmìâ MUS. [Мароз, Валянціна Канстанцінаўна. (2015). Баркулабаўскі зборнік: мова і тэкст. Мінск: Акадэмія МУС].

Ûrgelevìč, Pëtr. (1974). Kurs sučasnaj belaruskaj movy z gìstaryčnymì kamentaryâmì. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Юргелевіч, Пётр. (1974). Курс сучаснай беларускай мовы з гістарычнымі каментарыямі. Мінск: Вышэйшая школа].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2023.17.243-258
Date of publication: 2024-02-01 14:35:56
Date of submission: 2023-09-15 20:19:49


статистика


Видимость рефератов - 115
загрузки (из 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 0

показатели



Ссылки

  • На текущий момент ссылки отсутствуют.


(c) 2024 Lilia Citko

Лицензия Creative Commons
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.