Быліцы, расказы Навума Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: творчая гісторыя і супярэчнасці ідэйна-мастацкай інтэрпрэтацыі

Ihar Zaprudski

Аннотация


Артыкул прысвечаны творчай гісторыі, акалічнасцям першай публікацыі ў 1946 г. і перыпетыям рэцэпцыі ў беларускім літаратуразнаўстве Быліцаў, расказаў Навума (1857) Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, апошняга (шостага) у цыкле беларускамоўных твораў паэтычнага эпасу пісьменніка. У 1850-я гады жанр “падарожжа” набыў асаблівую папулярнасць у шматмоўнай літаратуры Беларусі, вяліся дыскусіі пра стварэнне „кніжнай” літаратуры для народа, што паўплывала на змест і форму Быліцаў… Эксперыментальнасць, шматпланавасць, прынцыповае адмаўленне ад арыентацыі на мастацкі этнаграфізм адлюстравання, сувязь праблематыкі з актуальнымі грамадска-палітычнымі пытаннямі эпохі, вобраз новага героя-селяніна, адметнага рэпрэзентанта радзімы, проціпастаўленне свой/чужы, ускладненая кампазіцыя з двухчасткавых самастойных кампанентаў Злая жонка і Халімон на каранацыі сталі дамінантнымі і па-мастацку важнымі прыёмамі дасягнення чаканага чытацкага ўражання. Асаблівасці светапогляду аўтара, актуальнасць тэматыкі, жанравая спецыфіка, кампазіцыйная адметнасць і паэтыка сталі прычынай дыскусійных аспектаў у ідэйна-мастацкай інтэрпрэтацыі твора вядомымі айчыннымі літаратуразнаўцамі. У 1930-я гады паводле вульгарна-сацыялагічных ацэнак В. Дунін-Марцінкевіч быў залічаны да катэгорыі рэакцыйных пісьменнікаў-прыгоннікаў, Быліцы… кваліфікаваліся як твор супярэчлівы і насычаны царысцкімі ілюзіямі. У артыкуле прасочана роля беларускіх даследчыкаў другой паловы ХХ – пачатку ХХІ стст. у адмаўленні прымітыўных інтэрпрэтацыйных схем вульгарызатараў. Удакладняецца значэнне Быліцаў… у працэсе творчай эвалюцыі аўтара і гісторыі айчыннага прыгожага пісьменства.


Ключевые слова


творчая гісторыя, быліца, жанр падарожжа, рэцэпцыя, інтэрпрэтацыя, кампазіцыя

Полный текст:

PDF (BELARUSIAN) (Język Polski)

Литература


REFERENCES / BIBLIOGRAFIA

Adamovìč, Anton. (2005). Da gìstoryì belaruskae lìtaratury. Mìnsk: Vydaviec ÌP Zʹmìcer Kolas. [Адамовіч, Антон. (2005). Да гісторыі беларускае літаратуры. Мінск: Выдавец ІП Зьміцер Колас].

Babarèka, Adam. (2011). Belaruskaâ lìtaratura da X gadavìny BSSR: Stèzavany aglâd. T. 1: Lìtaraturna-krytyčnyâ pracy (s. 425–432). Vìlʹnâ: Ìnstytut belarusìstykì. [Бабарэка, Адам. (2011). Беларуская літаратура да Х гадавіны БССР: Стэзаваны агляд. Т. 1: Літаратурна-крытычныя працы (с. 425–432). Вільня: Інстытут беларусістыкі].

Bachórz, Józef, Kowalczykowa, Alina (red.). (2002). Literatura dla ludu. Słownik literatury polskiej XIX wieku (s. 550–551). Wrocław etc.: Wydawnictwo Zakładu narodowego im. Ossolińskich.

Barysenka, Vasìlʹ. (1957). Francìšak Bagušèvìč ì prablema rèalìzma ǔ belaruskaj lìtaratury XIX stagoddzâ. Minsk: Vydaviectva AN BSSR. [Барысенка, Васіль. (1957). Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. Мінск: Выдавецтва АН БССР].

Belaruskaâ lìtaratura. Padručnìk dlâ VIII klasa sârèdnâj školy. (1949). Minsk: Dzâržaǔnae vydaviectva BSSR, Rèdakcyâ vučèbna-pedagagìčnaj lìtaratury. [Беларуская літаратура. Падручнік для VІІІ класа сярэдняй школы. (1949). Мінск: Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя вучэбна-педагагічнай літаратуры].

Bèndè, Lukaš. (1946). Nedrukavanyâ tvory V. Dunìna-Marcìnkevìča. Polymâ, 8/9, s. 91–93. [Бэндэ, Лукаш. (1946). Недрукаваныя творы В. Дуніна-Марцінкевіча. Полымя, 8/9, с. 91–93].

Bèndè, Lukaš. (1933). Vìncènt Dunìn-Marcynkevìč (1807–1884), Lìtaratura. Hrèstamatyâ dlâ sârèdnâj školy. Častka 1 (šosty god). Darèvalûcyjnaâ lìtaratura (s. 17–31). Mensk: Dzâržaǔnae vydaviectva Belarusì. [Бэндэ,

Лукаш. (1933). Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч (1807–1884), Літаратура. Хрэстаматыя для сярэдняй школы. Частка 1 (шосты год). Дарэвалюцыйная літаратура (с. 17–31). Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі].

Chronika. (1948). U Instytucie litaratury, movy i mastactva. Viesci Akademii Navuk Bielaruskaj SSR, 4, s. 127. [Хроніка. (1948). У Інстытуце літаратуры, мовы і мастацтва. Весці Акадэміі Навук Беларускай ССР, 4, с. 127].

Dunìn-Marcìnkevìč, Vincent. (2008). Zbor tvoraŭ. T. 2: Vieršavanyja apoviesci i apaviadanni, vieršy, publicystyka, listy i paslanni, pieraklady, Dubia. Minsk: Mastackaja litaratura. [Дунін-Марцінкевіч, Вінцэнт. (2008). Збор твораў. Т. 2: Вершаваныя аповесці і апавяданні, вершы, публіцыстыка, лісты і пасланні, пераклады, Dubia. Мінск: Мастацкая літаратура].

Gnìlamiodaǔ, Uladzìmìr. (2001). Ad daǔnìny da sučasnascì: Narys pra belaruskuû paèzìû. Minsk: Mastackaâ lìtaratura. [Гніламёдаў, Уладзімір. (2001). Ад даўніны да сучаснасці: Нарыс пра беларускую паэзію. Мінск: Мастацкая літаратура].

Hrynčyk, Mikola. (1975). Niekatoryja asablivasci žanravaha razviccia bielaruskaj litaratury XIX – pačatku XX stahoddzia. U: Bielaruskaja litaratura i litaraturaznaŭstva. Mižvuzaŭski zbornik, vyp. 3 (s. 34–44). Minsk: Vydaviectva BDU. [Грынчык, Мікола. (1975). Некаторыя асаблівасці жанравага развіцця беларускай літаратуры ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя. У: Беларуская літаратура і літаратуразнаўства. Міжвузаўскі зборнік, вып. 3 (с. 34–44). Мінск: Выдавецтва БДУ].

Karatynski, Vinceś. (1994). Tvory. 2 vyd., dap. Minsk: Mastackaja litaratura. [Каратынскi, Вінцэсь. (1994). Творы. 2 выд., дап. Мiнск: Мастацкая лiтаратура].

Kaŭka, Aliaksiej. (1989). Tut moj narod: Francišak Skaryna i bielaruskaja litaratura XVI – pačatku XX stst. Minsk: Mastackaja litaratura. [Каўка, Аляксей. (1989). Тут мой народ: Францішак Скарына і беларуская літаратура ХVІ – пачатку ХХ стст. Мінск: Мастацкая літаратура].

Kisialioŭ, Hienadź. (1994). Pasluchajcie, bratki, Navuma staroha. U: Radavodnaje dreva: Kalinoŭski – epocha – nastupniki (s. 104–119). Minsk: Mastackaja litaratura. [Кісялёў, Генадзь. (1994). Паслухайце, браткі, Навума старога. У: Радаводнае дрэва: Каліноўскі – эпоха – наступнікі (c. 104–119). Мінск: Мастацкая літаратура].

Kisialioŭ, Hienadź. (1988). Spascihajučy Dunina-Marcinkieviča: Sproba navukovaj sistematyzacyi dakumientaŭ i materyjalaŭ. Minsk: Univiersiteckaje. [Кiсялёў, Генадзь. (1988). Спасцiгаючы Дунiна-Марцiнкевiча: Спроба навуковай сiстэматызацыi дакументаў i матэрыялаў. Мiнск: Унiверсiтэцкае].

Kisialiova, Lija. (2007). Marhinalii: Bielaruskaja humarystyčnaja litaratura XIX – pačatku XX st. u sviatlie sučasnych litaraturaznaŭčych kancepcyj. Minsk: Miedisont. [Кісялёва, Лія. (2007). Маргіналіі: Беларуская гумарыстычная літаратура ХІХ – пачатку ХХ ст. у святле сучасных літаратуразнаўчых канцэпцый. Мінск: Медисонт].

Konan, Uladzimir. (1991). Ivan Zamocin: na sumiežžy dzviuch kuĺtur. U: Ivan

Zamocin. Tvory: Litaraturna-krytyčnyja artykuly (s. 3–32). Minsk: Mastackaja litaratura. [Конан, Уладзімір. (1991). Іван Замоцін: на сумежжы дзвюх культур. У: Іван Замоцін. Творы: Літаратурна-крытычныя артыкулы (с. 3–32). Мінск: Мастацкая літаратура].

Larčanka, Michaś. (1958). Na šliachach da realizma. Minsk: Vydaviectva BDU imia U.I. Lienina. [Ларчанка, Міхась. (1958). На шляхах да рэалізма. Мінск: Выдавецтва БДУ імя У.І. Леніна].

Lazaruk, Michaś. (1968). Stanaŭliennie bielaruskaj paemy (Žanr paemy i niekatoryja asablivasci razviccia bielaruskaj litaratury ŭ pieršaj palavinie XIX st.). Minsk: Navuka i technika. [Лазарук, Міхась. (1968). Станаўленне беларускай паэмы (Жанр паэмы і некаторыя асаблівасці развіцця беларускай літаратуры ў першай палавіне ХІХ ст.). Мінск: Навука і тэхніка].

Lojka, Alieh. (1989). Historyja bielaruskaj litaratury. Dakastryčnicki pieryjad: Častka 1. 2 vyd., daprac. i dap. Minsk: Vyšejšaja škola. [Лойка, Алег. (1989). Гiсторыя беларускай лiтаратуры. Дакастрычнiцкi перыяд: Частка 1. 2 выд., дапрац. i дап. Мiнск: Вышэйшая школа].

Majchrovič, Sciapan. (1957). Narysy bielaruskaj litaratury XIX stahoddzia. Minsk: Dziaržaŭnaje vučebna-piedahahičnaje vydaviectva Ministerstva asviety BSSR. [Майхровіч, Сцяпан. (1957). Нарысы беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. Мінск: Дзяржаўнае вучэбна-педагагічнае выдавецтва Міністэрства асветы БССР].

Majchrovič, Sciapan. (1955). V.I. Dunin-Marcinkievič. Minsk: Dziaržaŭnaje vydaviectva BSSR. Redakcyja mastackaj litaratury. [Майхровіч, Сцяпан. (1955). В.І. Дунін-Марцінкевіч. Мінск: Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Рэдакцыя мастацкай літаратуры].

Maĺdzis, Adam (red.). (2013). Litaratura Bielarusi XIX stahoddzia: antalohija. Minsk: Bielaruskaja navuka. [Мальдзіс, Адам (рэд.). (2013). Літаратура Беларусі ХІХ стагоддзя: анталогія. Мінск: Беларуская навука].

Maliukovič, Sviatlana. (2010). Apoviesć Ju. I. Krašeŭskaha «Uliana» i paetyčny epas V. Dunina-Marcinkieviča (da typalohii adnaho matyvu). [Малюковіч, Святлана. (2010). Аповесць Ю. І. Крашэўскага «Уляна» і паэтычны эпас В. Дуніна-Марцінкевіча (да тыпалогіі аднаго матыву)]. Pobrano z: http://elib.bsu.by/handle/123456789/55009 (dostęp: 13.01.2021).

Navumienka, Ivan. (1992). Vincent Dunin-Marcinkievič. Minsk: Navuka i technika. [Навуменка, Іван. (1992). Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Мінск: Навука і тэхніка].

Ogarev, Nikolaj. (1988). Čto nužno narodu? O literature i iskusstve (s. 67–74). Moskva: Sovremennik. [Огарев, Николай. (1988). Что нужно народу? О литературе и искусстве (с. 67–74). Москва: Современник].

Paŭlovič, Aĺbiert. (1925). Zabytaje. Polymia, 6, s. 163–175. [Паўловіч, Альберт. (1925). Забытае. Полымя, 6, с. 163–175].

Piatrovič, M. (1934). Dunin-Marcynkievič (artykul). U: Alieś Kučar (red.). Litaratura. Chrestamatyja dlia siaredniaj školy. Vośmy hod navučannia. Darevaliucyjnaja litaratura (s. 45–57). Miensk: Dziaržaŭnaje vydaviectva Bielarusi. Vučpiedsiektar. [Пятровіч, М. (1934). Дунін-Марцынкевіч (артыкул). У: Алесь Кучар (рэд.). Літаратура. Хрэстаматыя для сярэдняй школы. Восьмы год навучання. Дарэвалюцыйная літаратура (с. 45–57). Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі. Вучпедсектар].

Plug, Adam. (2010). Adam Plug pra gascâvanne ǔ Mìnsku ǔ 1856 g. U: Genadzʹ Kìsâlëv (red.). Marcìnkevìč gerba Lebedzʹ: Dakumenty ì matèryâly pra klasìka belaruskaj lìtaratury XIX st. Vìncènta Dunìna-Marcìnkevìča (s. 153–177). Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Плуг, Адам. (2010). Адам Плуг пра гасцяванне ў Мінску ў 1856 г. У: Генадзь Кісялёў (рэд.). Марцінкевіч герба Лебедзь: Дакументы і матэрыялы пра класіка беларускай літаратуры ХІХ ст. Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча (с. 153–177). Мінск: Беларуская навука].

Prahrama pa bielaruskaj litaratury dlia 8, 9 i 10 klasaŭ siaredniaj školy i piedahahičnych technikumaŭ (prajekt). (1935). Miensk: Dziaržaŭnaje vydaviectva Bielarusi. Vučpiedsiektar. [Праграма па беларускай літаратуры для 8, 9 і 10 класаў сярэдняй школы і педагагічных тэхнікумаў (праект). (1935). Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі. Вучпедсектар].

Pšyrkoǔ, Ûlʹân (red.). (1950). Belaruskaâ lìtaratura XIX stagoddzâ: Zbornìk tèkstaǔ. Minsk: Vydaviectva AN BSSR. [Пшыркоў, Юльян (рэд.). (1950). Беларуская літаратура ХІХ стагоддзя: Зборнік тэкстаў. (1950). Мінск: Выдавецтва АН БССР].

Rahojša, Viačaslaŭ. (2001). Teoryja litaratury ŭ terminach: Dapamožnik. Minsk: Bielaruskaja Encyklapiedyja. [Рагойша, Вячаслаў. (2001). Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапаможнік. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя].

Syrakomlia, Uladzislaŭ. (2011). Vybranyja tvory. Minsk: Bielaruskaja navuka. [Сыракомля, Уладзіслаў. (2011). Выбраныя творы. Мінск: Беларуская навука].

Vâzemskij, Petr. (2017). Zapisnye knižki. Moskva: Zaharov. [Вяземский, Петр. (2017). Записные книжки. Москва: Захаров].

Zamocin, Ivan. (1991) Tvory: Litaraturna-krytyčnyja artykuly. Minsk: Mastackaja litaratura. [Замоцін, Іван. (1991) Творы: Літаратурна-крытычныя артыкулы. Мінск: Мастацкая літаратура].

Žuraŭlioŭ, Vasiĺ. (1969). V.I. Dunin-Marcinkievič, Historyja bielaruskaj dakastryčnickaj litaratury. T. 2: Litaratura XIX – pačatku XX st. (s. 91–127). Minsk: Navuka i technika. [Жураўлёў, Васіль. (1969). В. І. Дунін-Марцінкевіч, Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры. Т. 2: Літаратура ХІХ – пачатку ХХ ст. (с. 91–127). Мінск: Навука і тэхніка].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2022.16.87-114
Date of publication: 2022-12-22 10:54:39
Date of submission: 2022-02-02 10:18:31


статистика


Видимость рефератов - 735
загрузки (из 2020-06-17) - PDF (BELARUSIAN) (Język Polski) - 0

показатели



Ссылки

  • На текущий момент ссылки отсутствуют.


(c) 2022 Ігар Мікалаевіч Запрудскі

Лицензия Creative Commons
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.