Гiсторыка-культурны аспект намiнацыi урбанонiмаў сучаснага горада Брэста

Monika Famielec

Аннотация


Горад Брэст, гісторыя якога налічвае тысячу гадоў, уваходзiў у склад Кiеўскай Русi, Вялiкага княства Лiтоўскага, Рэчы Паспалiтай, а з 1795 г. – Расiйскай iмперыi. У ХХ стагоддзi горад быў часткай Польшчы (1919–1939), уваходзiў у склад СССР (1939–1941) як цэнтр новаўтворанай Брэсцкай вобласцi БССР, знаходзiўся пад нямецкай акупацыяй (1941–1944), зноў апынуўся ў межах СССР (1944–1991, з 1945 года – у складзе БССР), а з 1991 года належыць да суверэннай Беларусі. Дадзены артыкул прысвечаны гiсторыка-культурнаму аспекту назваў вулiц сучаснага горада Брэста. У семантычным плане прааналiзавана 51 адзiнка, утвораная ў XXI ст. Прыведзены матэрыял сведчыць пра тое, што ў працэсе намiнацыi працягвае ўжывацца папулярная яшчэ ў ХХ ст. мадэль прысваення вулiцам памятных, мемарыяльных назваў (мемаратываў) для ўвекавечвання памяцi абаронцаў Брэста i Брэсцкай вобласцi ў час ваенных дзеянняў 1941–1944 гг. (Ю. Вiннiк, В. Пуганаў, М. Крыштафовiч), а таксама значнай для горада гiстарычнай падзеi, якой была Бiтва пад Грунвальдам у 1410 г. Найноўшыя вулiцы атрымалi свае назвы ў гонар вядомых асоб, якiя пражывалi ў горадзе, альбо ўнеслi значны ўклад у развiццё пасляваеннага Брэста (В. Махновiч, У. Газдзецкi). Iснуе група найменняў вулiц, якiя ўвекавечваюць прозвiшчы беларускiх (Н. Засiм, У. Калеснiк, I. Мележ) і рускiх мастакоў слова (С. Есенiн, А. Платонаў, А. Грыбаедаў), а таксама польскага пiсьменнiка, гiсторыка i грамадскага дзеяча (Ю. У. Нямцэвiча). Назвы вулiц, нададзеныя ў першым дваццацiгоддзi XXI ст., адлюстроўваюць назвы сакральных аб’ектаў (вуліца Ільінская, Ірынінская, Пакроўская) альбо непасрэдна ўказваюць на размешчаны на вулiцы царкоўны храм (Георгіеўская, Раждзественская, Серафіма Сараўскага). Упершыню на карце горада з’явiлiся назвы, матывавныя iмёнамi святых праваслаўнай царквы (Барыс, Уладзiмiр, Таццяна). Спроба адраджэння беларускай мовы ў 1991 г. прывяла да таго, што афiцыйныя назвы сталi фiксавацца на беларускай i рускай мовах. Найноўшы спiс брэсцкiх вулiц папоўнiўся адной беларускамоўнай назвай – рус. Старожитная улица, бел. Старажытная вулiца. Дадзеная назва добра адлюстроўвае характар горада, якi стаў сведкам складанай гiсторыi на працягу многiх стагоддзяў


Ключевые слова


Брэст, назвы вулiц, культурна-гiстарычны аспект, мемаратывы

Полный текст:

PDF (English)

Литература


List of sources

GABO-1 – Cirkulâry, dekrety i rasporâženiâ komissara Brest-Litovskogo pov. (podlinniki i kopii) i perepiska s nimi ob otkrytii torgovo-promyšlennyh predpriâtij, vzimanii nalogov s naseleniâ i dr. xozâjstvennym voprosam; svedeniâ o posevah selʹskohozâjstvennyh kulʹtur i okrestnosti gor. Bresta v 1918–1919 gg. Spiski kommunalʹnyh predpriâtij i ulic gor. Bresta. Spisok pereimenovannyh magistratom ulic g. Bresta s ukazaniem ih dovoennyh nazvanij 26 VI 1919. Wykaz nazw wszystkich ulic w Brześciu Litewskim z wyszczególnieniem zmiany nazw poprzednich na teraźniejsze. In: Gosudarstvennyj arhiv Brestskoj oblasti. F. 5, inv. 1, d. 2, p. 186. [Циркуляры, декреты и распоряжения комиссара Брест-Литовского пов. (подлинники и копии) и переписка с ними об открытии торгово-промышленных предприятий, взимании налогов с населения и др. xозяйственным вопросам; сведения о посевах сельскохозяйственных культур и окрестности гор. Бреста в 1918–1919 гг. Списки коммунальных предприятий и улиц гор. Бреста. Список переименованных магистратом улиц г. Бреста с указанием их довоенных названий 26 VI 1919. Wykaz nazw wszystkich ulic w Brześciu Litewskim z wyszczególnieniem zmiany nazw poprzednich na teraźniejsze. В: Государственный архив Брестской области. Ф. 5, оп. 1, д. 2, л. 186].

GABO-2 – Ukazanie Brestskoj gorodskoj rady o blagoustrojstve gor. Bresta; Reglament Brestskoj gorodskoj bojni i ustav vodoprovodno-kanalizacionnyh predpriâtij (14 avgusta 1919 g.). In: Gosudarstvennyj arhiv Brestskoj oblasti. F. R-5, inv. 1, d. 4. p. 2. [Указание Брестской городской рады о благоустройстве гор. Бреста; Регламент Брестской городской бойни и устав водопроводно-канализационных предприятий (14 августа 1919 г.). В: Государственный архив Брестской области. Ф. Р–5, оп. 1, д. 4, л. 2].

GABO-3 – Zaâvleniâ žitelej goroda Bresta o vydače svidetelʹstv na pravo vladeniâ dvižimym i nedvižimym imuŝestvom s priloženiem poslednih (16 fevralâ 1921–16 oktâbrâ 1921). In: Gosudarstvennyj arhiv Brestskoj oblasti. F. 5, inv. 1, d. 22, p. 35. [Заявления жителей города Бреста о выдаче свидетельств на право владения движимым и недвижимым имуществом с приложением последних (16 февраля 1921–16 октября 1921). В: Государственный архив Брестской области. Ф. 5, оп. 1, д. 22, л. 35].

GABO-4 – Plan goroda za 1941 g. Načato 27 noâbrâ 1930 g. Szkic m. Brześcia N/Bugiem ‘Przedmieście Kijowskie’. In: Gosudarstvennyj arhiv Brestskoj oblasti. F. 5, inv. 1, d. 859, p. 2. [План города за 1941 г. Начато 27 ноября 1930 г. Szkic m. Brześcia N/Bugiem „Przedmieście Kijowskie”. В: Государственный архив Брестской области. Ф. 5, оп. 1, д. 859, л. 2].

References

Âkubuk, Natalʹâ. (2003). Semantyčnyâ typy urbanonìmaǔ g. Brèsta. Studia Russica, 20, pp. 159–161. [Якубук, Наталья. (2003). Семантычныя тыпы урбанонімаў г. Брэста. Studia Russica, 20, c. 159–161].

Bešanov, Vladimir. (2005). Brestskaâ krepostʹ. Minsk: Belarusʹ. [Бешанов, Владимир. (2005). Брестская крепость. Минск: Беларусь].

Citko, Lilia. (2006). Nazwy miast Wielkiego Księstwa Litewskiego w Kronice Bychowca. In: Zofia Abramowicz, Elżbieta Bogdanowicz (ed.). Onimizacja i apelatywizacja (pp. 345–355). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Famelec, Monika. (2006). Pereimenovaniâ brestskih linejnyh obʺektov (1939–1941 gg.). In: Ganna Mezenka (ed.). Acta Albaruthenica, Rossica, Polonica. VII mižnarodnaâ navukovaâ kanferèncyâ. Belaruska-russka-polʹskae supastaǔlâlʹnae movaznaǔstva, litaraturaznaǔstva, kulʹturalogiâ. Zbornìk navukovyh artykulaǔ (pp. 361–364). Vìcebsk: Vyd. VDU ìmâ P. Mašèrava. [Фамелец, Моника. (2006). Переименования брестских линейных объектов (1939–1941 гг.). У: Ганна Мезенка (рэд.). Acta Albaruthenica, Rossica, Polonica. VII мiжнародная навуковая канферэнцыя. Беларуска-русска-польскае супастаўляльнае мовазнаўства, лiтаратуразнаўства, культуралогiя. Зборнік навуковых артыкулаў (c. 361–364). Віцебск: Выд. ВДУ імя П. Машэрава].

Famelec, Monika. (2008). Leksiko-semantičeskij aspekt naimenovanij brestskih vnutrigorodskih obʺektov. In: Evgeniâ Abramova, Galina Pisaruk, Olʹga Felʹkina (eds.). Slavânskie âzyki: sistemno-opisatelʹnyj i sociokulʹturnyj aspekty issledovaniâ. Materialy III Meždunarodnoj naučno-metodičeskoj konferencii (Brest 22–23 noâbrâ 2007) (pp. 231–234). Brest: BrGU imeni A. S. Puškina. [Фамелец, Моника. (2008). Лексико-семантический аспект наименований брестских внутригородских объектов. B: Евгения Абрамова, Галина Писарук, Ольга Фелькина (ред.). Славянские языки: системно-описательный и социокультурный аспекты исследования. Материалы III Международной научно-методической конференции (Брест 22–23 ноября 2007) (с. 231–234). Брест: БрГУ имени А. С. Пушкина].

Famelec, Monika. (2009). Naimenovaniâ brestskih linejnyh obʺektov v poslevoennyj period. In: Ìvan Krènʹ and others. (eds.). Polʹska-belaruskiâ moǔnyâ, litaraturnyâ, gistaryčnyâ i kulʹturnyâ suvâzi. Matèryâly XV Mižnarodnaj navukovaj kanferèncyi ‘Šlâh da ǔzaemnascì’ (Grodna, 13–14. XI.2008) (pp. 270–275). Grodna: Grodzenski dzâržaǔny universitèt imâ Ânki Kupaly. [Фамелец, Моника. (2009). Наименования брестских линейных объектов в послевоенный период. У: Іван Крэнь і інш. (рэд.). Польска-беларускiя моўныя, лiтаратурныя, гiстарычныя i культурныя сувязi. Матэрыялы XV Мiжнароднай навуковай канферэнцыi „Шлях да ўзаемнасці” (Гродна, 13–14. XI.2008) (с. 270–275). Гродна: Гродзенскi дзяржаўны унiверсiтэт iмя Янкi Купалы].

Famelec, Monika. (2015). Pamâtʹ goroda – sledy Velikoj Otečestvennoj vojny v nazvaniâh brestskih ulic. Białorutenistyka Białostocka, 7, pp. 395–405. [Фамелец, Моника. (2015). Память города – следы Великой Отечественной войны в названиях брестских улиц. Białorutenistyka Białostocka, 7, c. 395–405].

Famelec, Monika. (2016). Urbanonimnaâ sistema mežvoennogo Bresta-nad-Bugom. Studia Wschodniosłowiańskie, 16, pp. 193–205. [Фамелец, Моника. (2016). Урбанонимная система межвоенного Бреста-над-Бугом. Studia Wschodniosłowiańskie, 16, c. 193–205].

Famielec, Monika. (2006). Analiza semantyczna urbanonimów Brześcia w ujęciu historycznym. W: Michał Kondratiuk, Bazyli Siegień (ed.). Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne, kulturowe. Materiały XIII Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Droga ku wzajemności”, Białystok 15–16 VII 2005, pp. 187–195). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Famielec, Monika. (2007). Zmiany w nazewnictwie ulic Brześcia (lata 1941–1944). In: Svâtlana Musìenko, Ìvan Krènʹ (eds.). Šlâh da ǔzaemnascì=Droga ku wzajemności. Polʹska-belaruskìâ moǔnyâ, lìtaraturnyâ, gìstaryčnyâ ì kulʹturnyâ suvâzì Matèryâly ХІV Mìžnarodnaj navukovaj kanferèncyì ‘Šlâh da ǔzaemnascì’ (Grodna, 26–27 H 2006 g.) (pp. 157–162). Grodna: Grodzenski dzâržaǔny universitèt imâ Ânki Kupaly. [Famielec, Monika. (2007). Zmiany w nazewnictwie ulic Brześcia (lata 1941–1944). У: Святлана Мусіенко, Іван Крэнь (рэд.). Шлях да ўзаемнасці=Droga ku wzajemności. Польска-беларускія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі Матэрыялы ХІV Міжнароднай навуковай канферэнцыі „Шлях да ўзаемнасці” (Гродна, 26–27 Х 2006 г.) (c. 157–162). Гродна: Гродзенскi дзяржаўны унiверсiтэт iмя Янкi Купалы].

Famielec, Monika. (2018). Урбанонимы города Бреста XX в. [ Urbanonimy goroda Bresta XX v.], Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Golomidova, Marina. (2017). Sovremennaâ urbanonimičeskaâ nominaciâ: strategičeskie podhody i praktičeskie rešeniâ. Voprosy onomastiki, 3(14), pp. 185–203. [Голомидова, Марина. (2017). Современная урбанонимическая номинация: стратегические подходы и практические решения. Вопросы ономастики, 3(14), c. 185–203].

Kalenda, Lûdmila. (2004). Respublika Belarusʹ. Voblasci, raëny. Èncyklapedyčny davednik. Minsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ [Календа, Людмiла. (2004). Республiка Беларусь. Вобласцi, раёны. Энцыклапедычны даведнiк. Мiнск: Беларуская Энцыклапедыя].

Kisâlëǔ, Genadzʹ (ed.). (1997). Pamâcʹ: Gistaryčna-dakumentalʹnaâ hronika Brèsta. Book 1. Minsk: BELTA. [Кiсялёў, Генадзь (рэд.). (1997). Памяць: Гiстарычна-дакументальная хронiка Брэста. Book 1. Мiнск: БЕЛТА].

Kisâlëǔ, Genadzʹ (ed.). (2001). Pamâcʹ: Gistaryčna-dakumentalʹnaâ hronika Brèsta. Kn. 2. Minsk: BELTA. [Кiсялёў, Генадзь (рэд.). (2001). Памяць: Гiстарычна-дакументальная хронiка Брэста. Kн. 2. Мiнск: БЕЛТА].

Kondratiuk, Michał. (2007), Elementy kultury wschodniosłowiańskiej w urbanonimii miasta Kołobrzeg-Podczele w województwie zachodniopomorskim. In: Svâtlana Musìenko, Ìvan Krènʹ (eds.). Šlâh da ǔzaemnascì = Droga ku wzajemności. Polʹska-belaruskìâ moǔnyâ, lìtaraturnyâ, gìstaryčnyâ ì kulʹturnyâ suvâzì Matèryâly ХІV Mìžnarodnaj navukovaj kanferèncyì ‘Šlâh da ǔzaemnascì’ (Grodna, 26–27 X 2006 g.) (pp. 18–23). Grodna: Grodzenski dzâržaǔny universitèt imâ Ânki Kupaly. [Kondratiuk, Michał. (2007), Elementy kultury wschodniosłowiańskiej w urbanonimii miasta Kołobrzeg-Podczele w województwie zachodniopomorskim. In: Святлана Мусіенко, Іван Крэнь (рэд.). Шлях да ўзаемнасці = Droga ku wzajemności. Польска-беларускія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі Матэрыялы ХІV Міжнароднай навуковай канферэнцыі „Шлях да ўзаемнасці” (Гродна, 26–27 Х 2006 г.) (pp. 18–23). Гродна: Гродзенскi дзяржаўны унiверсiтэт iмя Янкi Купалы.

Lehr-Spławiński, Tadeusz. (1961). Słownik starożytności słowiańskich od czasów najdawniejszych. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Malec, Maria. (2003). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: PWN.

Mečkovskaâ, Nina. (2011). Počemu v postsovetskoj Belarusi vse menʹše govorât na belorusskom âzyke. Neprikosnovennyj zapas, 6(80). Taken from: http://magazines.russ.ru/nz/2011/6/m16-pr.html (accessed: 27.04.2018) [Мечковская, Нина. (2011). Почему в постсоветской Беларуси все меньше говорят на белорусском языке. Неприкосновенный запас, 6(80). Режим доступа: http://magazines.russ.ru/nz/2011/6/m16-pr.html (доступ: 27.04.2018)].

Neroznak, Vladimir. (1983). Imena drevnerusskih gorodov. Moskva: Nauka. [Нерознак, Владимир. (1983). Имена древнерусских городов. Москва: Наука].

Paškoǔ, Genadzʹ (ed.). (2001). Asvetniki zâmli belaruskaj X – pačatak XX st. Èncyklapedyčny davednik. Minsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ. [Пашкоў, Генадзь (рэд.). (2001). Асветнiкi зямлi беларускай X – пачатак XX ст. Энцыклапедычны даведнiк. Мiнск: Беларуская Энцыклапедыя].

Petrozolin-Skowrońska, Barbara. (ed.) (1987). Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa: PWN.

Podolʹskaâ, Natalʹâ (ed.). (1978). Slovarʹ russkoj onomastičeskoj terminologii. Moskva: Nauka. [Подольская, Наталья (ред.). (1978). Словарь русской ономастической терминологии. Москва: Наука].

Pospelov, Evgenij (ed.). (2002). Geografičeskie nazvaniâ mira. Toponimičeskij slovarʹ. Moskva: Russkie slovari, Astrelʹ, AST. [Поспелов, Евгений (ред.). (2002). Географические названия мира. Топонимический словарь. Москва: Русские словари, Астрель, АСТ].

Pospelov, Evgenij (ed.). (1996). Nazvaniâ gorodov i sel. Moskva: Nauka. [Поспелов, Евгений (ред.). (1996). Названия городов и сел. Москва: Наука].

Rospond, Stanislav. (1972). Struktura i stratigrafiâ drevnerusskih toponimov. In: Aleksandra Superanskaâ (ed.). Vostočnoslavânskaâ onomastika (pp. 11–87). Moskva: Nauka. [Роспонд, Станислав. (1972). Структура и стратиграфия древнерусских топонимов. В: Александра Суперанская (ред.). Восточнославянская ономастика (c. 11–87). Москва: Наука].

Rymut, Kazimierz. (1980). Nazwy miast Polski. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Rymut, Kazimierz. (1996). Nazwy miejscowe Polski. Historia-pochodzenie-zmiany. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.

Šamâkin, Ivan (ed.) (1987a). Brest. Ènciklopedičeskij spravočnik. Minsk: Belorusskaâ covetskaâ ènciklopediâ. [Шамякин, Иван. (ред.) (1987). Брест. Энциклопедический справочник. Минск: Белорусская cоветская энциклопедия].

Šamâkin, Ivan (ed.) (1987b). Ih imenami nazvany... Ènciklopedičeskij spravočnik. Minsk: Belorusskaâ covetskaâ ènciklopediâ. [Шамякин, Иван (ред.) (1987). Их именами названы... Энциклопедический справочник. Минск: Белорусская cоветская энциклопедия].

Sławski, Franciszek. (1952). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.

Starikova, Olʹga (ed.). (2007). Imena moskovskih ulic. Toponimičeskij slovarʹ. Moskva: OGI. [Старикова, Ольга (ред.). (2007). Имена московских улиц. Топонимический словарь. Москва: ОГИ].

Staszewski, Józef. (1948). Słownik geograficzny: pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych. Gdynia: Żeglarz.

Tišuk, P. (ed.). Ulicy Bresta rasskazyvaût.... Brest: RIA Večernij Brest. [Тишук, П. (ред.). Улицы Бреста рассказывают.... Брест: РИА Вечерний Брест].

Žučkevič, Vadim. (1974). Kratkij toponimičeskij slovarʹ Belorussii. Minsk: BGU (Жучкевич, Вадим. (1974). Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск: БГУ).

Žukov, Evgenij (ed.). (1962). Sovetskaâ istoričeskaâ ènciklopediâ. Moskva: Sovetskaâ ènciklopediâ. [Жуков, Евгений (ред.). (1962). Советская историческая энциклопедия. Москва: Советская энциклопедия].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2019.13.327-341
Date of publication: 2019-12-30 00:00:00
Date of submission: 2019-01-17 11:42:35


статистика


Видимость рефератов - 1058
загрузки (из 2020-06-17) - PDF (English) - 0

показатели



Ссылки

  • На текущий момент ссылки отсутствуют.


(c) 2020

Лицензия Creative Commons
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.