Szerokie rozumienie prawdy i niepesymistyczne ujęcie natury ludzkiej: forma i treść filozofii Oświecenia

Streszczenie w języku polskim

Niniejszy artykuł charakteryzuje filozofię Oświecenia poprzez jej dwie zasadnicze cechy: na poziomie formalnym – szerokiej koncepcji prawdy, oraz na poziomie treściowym – niepesymistycznego ujęcia natury ludzkiej. Właśnie te dwa elementy odróżniają Oświecenie od innych form wolnomyślicielstwa, które istniały już w XVII i XVIII wieku. W szczególności odróżniają je od libertynizmu, w którym – na poziomie treści – odnaleźć można wiele tez, które później stały się charakterystyczne dla myślicieli oświeceniowych. Przykładowo, w kwestiach religijnych już w myśli libertynów pojawiają się stanowiska o charakterze deistycznym, ateistycznym czy agnostycznym. Jednakże w ramach libertynizmu prawdy tego rodzaju nie miały być upowszechniane. Powinny pozostawać wyłączną domeną arystokratycznej elity, ponieważ ich rozpowszechnienie uznawano za społecznie i politycznie niebezpieczne – mogło bowiem prowadzić do podważenia autorytetu religii objawionej bądź zakwestionowania istnienia Boga. Co więcej, libertynizm opierał się na pesymistycznej wizji natury ludzkiej, zakładającej jej fundamentalną ułomność i irracjonalność. Obie te cechy – elitarystyczna koncepcja prawdy oraz antropologiczny pesymizm – zostają przezwyciężone przez filozofię Oświecenia. Oświeceniowi myśliciele opowiadają się za powszechnym dostępem do prawdy oraz za optymistycznym przekonaniem o zdolności człowieka do rozumu, postępu i moralnego doskonalenia się.