Das Bild des Fremden, des Anderen und des Feindes in der Volkskunst. Analyse von ausgewählten Beispielen

Michał Kowalik

Abstract


In der Dorfgemeinschaft der Vergangenheit waren viele Dinge in der umgebenden Welt eine große Unbekannte. Die aus der Furcht vor dem Unbekannten geborenen Ängste wurden oft auf übernatürliche Kräfte, Menschen mit bestimmten körperlichen Merkmalen oder Krankheiten und Fremde außerhalb der Gemeinschaft übertragen. Für den Forscher ist es wichtig, die Frage zu beantworten, wie und in welchen Bereichen der Volkskunst solche Konzepte dargestellt wurden. Auf der Grundlage eines Studiums der Literatur zum Thema und praktischer Kenntnisse als Volkskünstler wird eine Analyse (zusammen mit einer Untersuchung ausgewählter Beispiele) des Themas der weit gefassten Andersartigkeit in der polnischen Volkskunst erstellt, sowohl im engeren Sinne, der sich auf andere Menschen bezieht, als auch auf dämonische Wesen, die bestimmte menschliche Eigenschaften oder Naturkräfte verkörpern. Obwohl sich die Volkskunst weitgehend auf dekorative, rituelle und religiöse Funktionen konzentriert, finden wir auch Beispiele für Darstellungen von z. B. dem Teufel, einer Hexe oder jüdischen Nachbarn, d. h. verschiedenen Kategorien von Andersartigkeit. Mit der Entwicklung des Wissens verschwanden allmählich die größtenteils auf Stereotypen basierenden Darstellungen und wurden allenfalls Teil der lokalen Folklore, die als Relikt aus alten Zeiten oder als harmlose Tradition behandelt wurde. Die Beschäftigung mit Fragen des Andersseins in der Volkskunst ermöglicht ein besseres Verständnis der Volkskultur, die in verschiedenen Formen bis heute fortbesteht, und der Art und Weise, wie bestimmte Denk- und Gesellschaftsmuster von Volkskünstlern angepasst und verarbeitet werden.

 


Schlagworte


Volkskunst; der Andere; der Fremde; Stereotyp; Dämonologie

Literaturhinweise


Banasiewicz-Ossowska Ewa. Między dwoma światami. Żydzi w polskiej kulturze ludowej, Warszawa: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2007.

Baranowski, Bohdan. W kręgu upiorów i wilkołaków, Poznań: Replika, 2019.

Bartmiński, Jerzy. „Opozycja swój obcy a problem językowego obrazu świata”. Etnolingwistyka 2007, nr 19: 40–57.

Bartmiński, Jerzy. „Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne”. Etnolingwistyka 1988, nr 1: 11–34.

Biblioteka teatru NN, https://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/publication/55277/edition/ 51783?language=pl (dostęp: 2.02.2023).

Danilewicz, Iwona. Żydzi w sztuce ludowej (foto, audio), 8.02.2019, https://www.niebywalesuwalki.pl/2019/02/zydzi-w-sztuce-ludowej-foto/ (dostęp: 2.02.2023).

Drozd-Piasecka, Mirosława, Wanda Paprocka. W kręgu tradycji i sztuki ludowej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1985.

Etnografia Lubelszczyzny – rzeźba ludowa, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-rzezba-ludowa/ (dostęp: 9.04.2022).

Fryś-Pietraszkowa, Ewa, Anna Kuczyńska-Iracka, Marian Pokropek. Sztuka ludowa w Polsce. Warszawa: Arkady, 1988.

Głażewska, Ewa. „Inny/Obcy jako uosobienie diabła”. Kultura i Historia 2017, nr 32: 96–108.

Gocół, Damian. „My i oni, czyli o ludowym widzeniu etniczności”. Literatura ludowa 66 (2022): 103–107.

Jabłońska, Anna. „Wizerunek obcego w baśniach i legendach polskich”. W: Sami swoi, wielokulturowość we współczesnej Europie, red. Romuald Jończy, 23–30. Gliwice-Opole: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2018.

Jackowski, Aleksander, Jadwiga Jarnuszkiewiczowa. Sztuka ludu polskiego. Warszawa: Arkady, 1967.

Judaika w sztuce ludowej, https://muzeum.suwalki.pl/wystawy-czasowe/judaika-w-sztuce-ludowej-2/ (dostęp: 2.02.2023).

Kawa, Janusz. „Świat muzyki żydowskiej w życiu społeczności na ziemiach polskich wybranych przykładach”. Redakcijna Kolegija, t. 2 (Teorija 2021), 107–112.

Klekot, Ewa. Kłopoty ze sztuką ludową, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2021.

Kmieć, Anna. „Obcy w kulturze tradycyjnej i współczesnej. Studium porównawcze”. Okolice, Rocznik etnologiczny 2013, t. 2: 53–62.

Kolędowanie, https://www.gov.pl/web/kultura/koledowanie (dostęp: 2.02.2023).

Kolędowanie na Lubelszczyźnie, red. Maria i Antoni Kuczyńscy. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1986.

Lasota, Piotr. Etnografia Lubelszczyzny – kolędowanie bożonarodzeniowe, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-koledowanie-bozonarodzeniowe/ (dostęp: 2.02.2023).

Lucyna Kozłowska, http://stolemowa-galeria.pl/kategoria-produktu/wycinanki-artystyczne/ lucyna-kozlowska/ (dostęp: 2.02.2023).

Mróz, Lech. „Świadomościowe wyznaczniki dystansu etnicznego”. Etnografia Polska 23, z. 2 (1979): 157–168.

Namiotko, Urszula. „Obcy, Inny, Swój – o budowaniu mostów na pograniczu kultur – warsz-tat z edukacji międzykulturowej”. W: Diagnostyka i metodyka psychopedagogiczna, w warunkach wielokulturowości, red. Ewa Różycka, 196–206. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Żak, 2014.

Nowak, Antoni. Żydzi w malarstwie Karola Kostura, https://www.euroregion-tatry.eu/_pliki/20080708katalog_kostur,4494d.pdf (dostęp: 2.02.2023).

Nowicka, Ewa. „Rom jako swój i jako obcy. Zbiorowość Romów w świadomości społeczności wiejskiej”. Lud 1995, t. 78: 357–375.

Pelcowa, Halina. „Swój/Obcy w świadomości mieszkańców lubelskich wsi”. Etnolingwistyka 2007, nr 19: 76–86.

Pełka, Leonard. Polska demonologia ludowa, Wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Replika, 2020.

Pękala, Teresa. Awangarda i ariergarda, filozofia sztuki nowoczesnej, 2000. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Pokropek, Marian. Ku niepodległości. Brwinów: Poligrafus Jacek Adamiak, 2018.

Pokropek, Marian. Rok polski w sztuce ludowej. Brwinów: Poligrafus Jacek Adamiak, 2017.

Pokropek, Marian. 1050 lat Polski chrześcijańskiej. Od św. Wojciecha do św. Jana Pawła II. Brwinów: Poligrafus Jacek Adamiak, 2016.

Rozmus, Dariusz. „Kozioł ofiarny – Kozioł wypędzony”. Roczniki Administracji i Prawa 16, nr 2(2016): 103–119.

Szwed, Robert. „«Obcy» w perspektywie socjologicznej”. Roczniki nauk społecznych 28-29, z. 1 (2000-2001): 222–237.

Troyan, Serhiy, Alla Kyrydon. „«Swój – Inny – Obcy» w kontekście dialogu kultur”. Na pograniczach 2017, t. 7: 13–26.

Trzaska, Magdalena. Kolędowanie – zwyczaj starszy niż chrześcijaństwo…, Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi 2022, https://nikidw.edu.pl/2022/01/10/rozne-oblicza-koledy/ (dostęp: 2.02.2023).

Twórcy ludowi – Oddział Lubelski – Helena Kołodziej, https://zgstl.pl/tworcy_ludowi/helena-kolodziej/ (dostęp: 2.02.2023).

Twórcy ludowi – Oddział Ziemi Kieleckiej – Lucyna Kozłowska, https://zgstl.pl/tworcy_ludowi/ lucyna-kozlowska/ (dostęp: 2.02.2023).

Weksler-Waszkinel, Romuald Jakub. „Od asymilacji do dialogu, «Swój» – «Obcy» – «Inny»”, Roczniki Filozoficzne 2004, t. 52, nr 2: 43–54.

Więckiewicz, Agnieszka. Obrazy czarności. Wyobraźnia imperialna i różnica rasowa w niemieckiej kulturze XIX i XX wieku. Siedem szkiców z antropologii wrogości, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2022.

Wiedźma, https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/wiedzma (dostęp: 2.02.2023).

Wincław, Dawid. „Obcy czy po prostu inny? Wybrane etyczne aspekty dehumanizacji”, Kultura i Wartości 2016, nr 19: 93-94. http://dx.doi.org/10.17951/kw.2016.19.93.

Zadrożyńska, Anna. Powtarzać czas początku. O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze, 1985.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/kw.2023.36.33-51
Date of publication: 2023-12-31 21:51:32
Date of submission: 2023-02-03 19:40:15


Statistiken


Sichtbarkeit von Abstracts - 208
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 0

Indikatoren



Refbacks

  • Im Moment gibt es keine Refbacks


Copyright (c) 2023 Michał Kowalik

Lizenz-URL: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/