Główne fazy rozwoju osadnictwa północnego fragmentu Wyżyny Sandomierskiej i ich sedymentologiczny i palinologiczny zapis w osadach dna doliny Obręczówki

Elżbieta Gałka

Streszczenie w języku polskim


Doliny rzek Obręczówki i Przepaści wchodzące w skład zlewni rzeki Kamiennej od dawna są obiektami licznych, długotrwałych wykopalisk archeologicznych. Rozwój osadnictwa w obrębie badanego terenu, trwający z przerwami od paleolitu, wpłynął na występowanie licznych, zróżnicowanych kulturowo, stanowisk archeologicznych. Stały się one podstawą, obok analizy mineralno-organicznego wypełnienia dna doliny Obręczówki, rekonstrukcji faz osadniczych północnego skłonu opatowskiego płata lessowego. Analizie palinologicznej i datowaniom radiowęglowym poddano próbki torfu pobrane z rdzenia Krzczonowice (K3) zlokalizowanego na tzw. Zaolziu. Zapis litologiczny oraz uzyskane daty radiowęglowe (od 2215 ± 80 BP do 360 ± 80 BP) obejmują oraz dokumentują środkowy i młodszy neoholoceński etap denudacji antropogenicznej opatowskiej wyżyny lessowej. Stwierdzono, iż rozwijające się w okresie rzymskim osadnictwo kultury przeworskiej oraz osadnictwo w czasach historycznych w największym stopniu przyczyniły się do pedologiczno-geomorfologicznych oraz krajobrazowych przemian obszarów lessowych tego terenu. Intensywnej działalności człowieka towarzyszyły fluktuacje klimatyczne intensyfikujące tempo denudacji pokrywy lessowej. Ze względu na znaczny hiatus istniejący w badanym rdzeniu wpływ osadnictwa przedneolitycznego oraz neolitycznego na pokrywę lessową nie został udokumentowany.

Słowa kluczowe


Wyżyna Sandomierska, dolina rzeki Obręczówki, ewolucja pokrywy lessowej, datowanie radiowęglowe, zmiany klimatyczne

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Bakker J. A., Vogel J. C., Wiślański T., 1969: TRB and other C14 dates from Poland (c. 4350–1350 BC and 800–900 AD), Part A, Helinium, 9, 3–27.

Balcer B., 2002: Ćmielów Krzemionki Świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia, Instytut Archeologii i Etnologii PAN , Warszawa, 1–192.

Bałaga K., Hołub B., Kusiak J., Łanczont M., Mroczek P., Zieliński P., Komar M., 2008: Próba rekonstrukcji rzeźby terenu i środowiska z okresu funkcjonowania późnomagdaleńskiego obozowiska w Wilczycach (Wyżyna Sandomierska), Landform Analysis, 9, 269–271.

Barga-Więcławska J. A., Jedynak A., 2014: The contribution of mollusc shells in the reconstruction of the natural environment and the human economy of the northern part of the Sandomierz Upland in the third millennium BC – The case study of site 63 in Krzczonowice (south-eastern Poland), Sprawozdania Archeologiczne, 66, 285–314.

Bąbel J., 1975: Badania powierzchniowe dorzecza rzeki Kamionki w pow. opatowskim, Wiadomości Archeologiczne, 40 (4), 531–580.

Bąbel J., 1998: Grobowce megalityczne i kurhany w dorzeczu Kamiennej w województwach kieleckim i tarnobrzeskim – zarys problematyki, Rocznik Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim, 1, 9–30.

Bronk Ramsey C., 2007: Radiocarbon calibration and analysis of stratigraphy: the OxCal Program 4.0.5.

Czarnecki R., 1996: Wyżyna Sandomierska. Część wschodnia, t. I: Komponenty krajobrazu geograficznego, WGSR, UW, Warszawa, 1–364.

Gałka E., Dębicki R., 2014: Contemporary state and the attempt at the reconstruction of the soil cover in the highly diversified loess area on the basis of the Sandomierz Upland in Ostrowiec Świętokrzyski and Ćmielów surroundings, Polish Journal of Soil Science, 47 (1), 35–49.

Gieysztor A., 1967: Krajobraz międzyrzecza Pilicy i Wisły we wczesnym średniowieczu, [in:] T. Wąsowicz,

J. Pazdur (eds.), Studia Sandomierskie. Materiały do dziejów miasta Sandomierza i regionu sandomierskiego, Sandomierz, 13–34.

Jedynak A., Kaptur K., 2008: Sprawozdanie z badań osady kultury amfor kulistych na stanowisku 63 w Krzczonowicach, pow. ostrowiecki w roku 2006, Ostrowieckie Zeszyty Naukowe, 1, 19–26.

Jersak J., 1965: Stratygrafia i geneza lessów okolic Kunowa, Acta Geographica Lodziensia, 20, 1–121.

Jersak J., Śnieszko Z., 1983: Zmiany środowiska geograficznego w późnym vistulianie i holocenie na obszarach lessowych Wyżyny Miechowskiej i Opatowsko-Sandomierskiej, [in:] Wybrane zagadnienia paleogeografii czwartorzędu – holocen, Prace Naukowe UŚ, 712, 7–24.

Kaptur K., 2010: Nowe znaleziska monet rzymskich z Wyżyny Sandomierskiej (woj. świętokrzyskie). Przyczynek do badań nad osadnictwem okresu rzymskiego w Górach Świętokrzyskich i na Wyżynie Sandomierskiej. Studia i Materiały, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 31, 51–62.

Kaptur K., 2014: Podziemne górnictwo rud żelaza w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego i inwentaryzacja reliktów dawnych robót górniczych, Hereditas Minariorum, 1, 131−144.

Klatka T., 1958: Muły antropogeniczne doliny Świśliny i ich dynamiczna interpretacja, Łódzkie Tow. Naukowe, Wydz. III 54, 165–187.

Klimek K., Łanczont M., Nogaj-Chachaj J., 2006: Historical deforestation as a cause of alluviation in small valleys, subcarpathian loess plateau, Poland, Regional Environmental Change, 6, 52–61.

Kondracki J., 2001: Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa, 1–441.

Kosmowska-Suffczyńska D., 1966: Rozwój rzeźby w trzeciorzędzie okolic Ostrowca Świętokrzyskiego i Ćmielowa, Prace Geograficzne, 54, 1–114.

Kosmowska-Suffczyńska D., 1983: Origin of the youngest fill revealing human activity, an example of the Czyżówka valley (Sandomierz Upland), Geographia Polonica, 45, 19–34.

Kowalski K., 1975: Wyniki badań archeologicznych w dorzeczu Obręczówki, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, 3, 471–500.

Kruk J., 1993: Rozwój społeczno-gospodarczy i zmiany środowiska przyrodniczego wyżyn lessowych w neolicie (4800–1800 bc), Sprawozdania Archeologiczne, 45, 7–17.

Lindner L., 1977: Wiek tarasów zalewowych rzek świętokrzyskich w świetle datowania „poziomu czarnych dębów” metodą 14C, Kwartalnik Geologiczny, 21 (2), 325–334.

Lindner L., Wojtanowicz J., Kusiak J., 1999: Datowany TL profil lessowy w Bodzechowie nad Kamienną i jego znaczenie dla stratygrafii plejstocenu Wyżyny Sandomierskiej, Przegląd Geologiczny, 47 (2), 163–167.

Makowski J., 1976: Przyczyny zróżnicowania gęstości sieci wąwozów na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej, Prace i Studia IG UW, 21, Geografia Fizyczna, 7, 49–76.

Muszyńska J., 1977: Produkcja zbożowa folwarków starostwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI i początkach XVII w., Rocznik Świętokrzyski Kieleckiego Towarzystwa Naukowego, 6, 21–53.

Olszewski D., 2001: Organizacja terytorialna Kościoła w regionie świętokrzyskim, [in:] J. Wijaczka (ed.), Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość?, Kielce, 85–112.

Orzechowski S., 2007: Zaplecze osadnicze i podstawy surowcowe starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 1–392.

Orzechowski S., 2013: Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Wyd. UJK, Kielce, 1–450.

Piwek J., 1999: Działalność gospodarcza Małachowskich w XVIII i XIX wieku, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT. Rada Wojewódzka. Kielce “MAGRAF”, Kielce, 1–284.

Podkowińska Z., 1961: Spichrze ziemne w osadzie kultury pucharów lejkowatych na Gawrońcu-Pałydze w Ćmielowie, pow. Opatów, Archeologia Polski, 6, 1 (2), 21–63.

Przeździecki M., Migal W., Pyżewicz K., 2011: Badania nad osadnictwem paleolitycznym północnego obrzeżenia Wyżyny Sandomierskiej, Światowit, 8 (49)/B, 27–34.

Ralska-Jasiewiczowa M., 2004: Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps, Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 1–444.

Reder J., Superson J., Król T., 2010: Etapy rozwoju osadnictwa zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego i ich zapis w osadach dna doliny Bystrej, [in:] W. Wilczyńska-Michalik (ed.), Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, 93, Studia Geographica, 1, 126–136.

Reimer P. J., Baillie M. G. L., Bard E., Bayliss A., Beck J. W., Bertrand C. J. H., Blackwell P. G., Buck C. E., Burr G. S., Cutler K. B., Damon P. E., Edwards R. L., Fairbanks R. G., Friedrich M., Guilderson T. P., Hogg A. G., Hughen K. A., Kromer B., McCormac G., Manning S., Bronk Ramsey C., Reimer R. W., Remmele S., Southon J. R., Stuiver M., Talamo S., Taylor F. W., van der Plicht J. and Weyhenmeyer C. E., 2004: IntCal04 terrestrial radiocarbon age calibration, 0–26 cal kyr BP, Radiocarbon, 46 (3), 1029–1058.

Samsonowicz J., 1934: Arkusz Opatów 1 : 100 000 mapa geologiczna zakryta , Wyd. PIG, Warszawa.

Starkel L., 1994: Odbicie ekstremalnych wezbrań okresu historycznego w osadach rzecznych i stokowych w dorzeczu górnej Wisły, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia, 27, 13–20.

Strzemski M., 1957: Ogólnoprzyrodnicze i gospodarcze tło rozwoju procesów erozyjnych w województwie kieleckim, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 8, 95–111.

Strzemski M., 1961: Warunki przyrodnicze i tło historyczne rozwoju procesów erozyjnych w woj. kieleckim, Pamiętnik Puławski, 3, 73–79.

Szczepanek K., 1961: Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności Gór Świętokrzyskich, Acta Paleobotanica, 2 (2), 1–44.

Szczepanek K., 2001: Diagram pyłkowy z profilu 6A z płd.-wsch. części torfowiska Białe Ługi w Górach Świętokrzyskich, [in:] S. Żurek (ed.), Rezerwat torfowiskowy “Białe Ługi”, Homini, Bydgoszcz, 81–84.

Szwarczewski P., 2007: Geomorfologiczne skutki zasiedlenia wysoczyzn lessowych na przykładzie okolic Chrobrza (Ponidzie Pińczowskie), [in:] E. Smolska, D. Giriat (ed.), Rekonstrukcja dynamiki procesów geomorfologicznych – formy rzeźby i osady, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 389–397.

Śnieszko Z., 1995: Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasie ostatnich 15 000 lat, Wyd. UŚ, Katowice, 1–122.

Uzarowicz-Chmielewska A., 1979: Jamy neolityczne datowane radiowęglem z osady w Stryczowicach woj. kieleckie, Wiadomości Archeologiczne, 44, 2, 133–135.

Uzarowiczowa A., 1975: Ornament na naczyniu kultury pucharów lejkowatych z Ostrowca Świętokrzyskiego, Wiadomości Archeologiczne, 40 (1), 3–12.

Wasylikowa K., 1973: Badania kopalnych szczątków roślin wyższych, [in:] E. Rühle (ed.), Metody badań osadów czwartorzędowych, Wyd. Geologiczne, Warszawa, 161–210.

Wąsowicz T., 1967: Sandomierska sieć drożna w wiekach średnich, [in:] T. Wąsowicz, J. Pazdur (ed.), Studia Sandomierskie. Materiały do dziejów miasta Sandomierza i regionu sandomierskiego, Sandomierz, 112–130.

Wójcicki K., 2010: The valley-fill deposits of the Kłodnica River (southern Poland): environmental drivers of facies changes from the Late Vistulian through the Holocene, Geochronometria, 35 (1), 49–66.

Zygmunt E., 2009: Alluvial fans as an effect of long-term man-landscape interactions and moist climatic conditions: A case study from the Glubczyce Plateau, SW Poland. Geomorphology, 108, 58–70.

Żaki A., 1972: Najdawniejsze osadnictwo w Górach Świętokrzyskich na tle postępów osadnictwa w Karpatach Polskich. Uwagi i postulaty badawcze, Rocznik Świętokrzyski, 3, 11–31.

Żurek S., 2002: Późnoglacjalne osady biogeniczne Gór Świętokrzyskich, II Świętokrzyskie Spotkania Geologiczno-Geomorfologiczne nt. “Peryglacjał plejstoceński w osadach i rzeźbie obszaru Polski”, “Jodłowy Dwór” pod Świętym Krzyżem, 9–11.05.2002, 55–56.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/b.2016.71.2.41
Data publikacji: 2017-08-10 10:30:04
Data złożenia artykułu: 2015-11-19 10:05:39


Statystyki


Widoczność abstraktów - 2096
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 654

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2017 Elżbieta Gałka

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.