Zmierzch determinizmu i kategorialna otwartość determinacji w kontekście wyjaśniania problemu wolności

Krzysztof Rojek

Streszczenie w języku polskim


Choć klasyczna forma determinizmu przeżywać może współcześnie regres ze względu na uzasadnienie tezy fizycznego indeterminizmu, deterministyczny model opisywania zjawisk nie ulega dewaluacji w kontekście metodologii nauk. Występujące współcześnie dyscyplinarne formy determinizmów nie przedstawiają jednak jednoznacznego, jednolitego, powszechnego, bezwzględnego i bezpośrednio determinującego modelu, właściwego klasycznemu ujęciu de-terminizmu. W kontekście rozważań nad wolnością skłania to do refleksji nad zakresem współczesnych wyjaśnień deterministycznych oraz tego, czy współczesne wyjaśnienia kompatybilistyczne pozostają zasadne względem niejednolitych determinizmów. Namysł nad kategorią determinacji pomoże ocenić adekwatność m.in. filozofii Nicolaia Hartmanna na tle współczesnego sporu o wolność. Zakorzeniona w ontologii bytu realnego teza pluralizmu determinacyjnego wskazuje kontekst aksjologiczny jako nieodzowny dla wyjaśnienia problemu wolności, wykraczając poza nierzadko zawężane ramy problemu.


Słowa kluczowe


determinizm; determinacja; kompatybilizm; wolność; Nicolai Hartmann

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Bunge, Mario. O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej nauce. Tłum. Stefan Amsterdamski. Warszawa: PWN, 1968.

Doyle, Bob. Free Will: The Scandal in Philosophy. Cambridge: I-Phi Press, 2011.

Gut, Przemysław. „Spinozjańska koncepcja wolności jako działania rozumnego, zgodnego z naturą i cnotliwego”. Roczniki Filozoficzne 2010, nr 1: 51–70.

Hartmann, Nicolai. Ethics, t. III: Moral Freedom. Tłum. Stanton Coit. New York-London: George Allen & Unwin LTD; The Macmillan Company, 1951.

Hartmann, Nicolai. Ethik. Berlin: Walter de Gruyter, 1962.

Hartmann, Nicolai. Nowe drogi ontologii. Tłum. Leszek Kopciuch; Artur Mordka. Toruń: Rolewski, 1998.

Heller, Michał. Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą. Kraków: Copernicus Center Press, 2011.

Kane, Robert Hilary. Free Will and Values. Albany: State University of New York, 1985.

Kloskowski, Kazimierz. Zagadnienie determinizmu ewolucyjnego. Studium biofilozoficzne. Gdańsk: Diecezja Gdańska „STELLA MARIS”, 1990.

Koleżyński, Andrzej. „Determinizm Laplace’a w świetle teorii fizycznych mechaniki klasycznej”. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 2007, nr 40: 59–75.

Kopciuch Leszek. Wolność a wartości. Max Scheler, Nicolai Hartmann, Dietrich von Hildebrand, Hans Reiner. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2010.

Krajewski, Władysław. Konieczność, przypadek, prawo statystyczne. Warszawa: PWN, 1977.

Laplace, Pierre-Simon de, A Philosophical Essay on Probabilities. New York-London: John Wiley & Sons, 1902, https://openlibrary.org/books/OL24155054M. Dostęp: 14.05.2021.

Laplace, Pierre-Simon de. Essai philosophique sur les probabilités. Cambridge: Cambridge University Press, 2009. DOI: 10.1017/CBO9780511693182.

Mazierski, Stanisław. Determinizm i indeterminizm w aspekcie fizykalnym i filozoficznym. Lublin: KUL, 1961.

Metallmann, Joachim. Determinizm nauk przyrodniczych. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1934.

Metallmann, Joachim. Determinizm w biologii. Tarnów: OBI Kraków and Biblios, 2002.

Noras, Andrzej Jan. Nicolaia Hartmanna koncepcja wolności woli. Katowice: UŚ, 1998.

Poincaré, Henri. Science and method. London, Edinburgh, Dublin, New York: Thomas Ne-son and Sons, 1914.

Popper, Karl Raimund. Wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu. Tłum. Andrzej Chmielewski. Kraków: Znak, 1996.

Posiewnik, Andrzej. Chaos deterministyczny – nowa gra językowa. Gdańsk: UG, 2001.

Prigogine, Ilya. Kres pewności. Czas, chaos i nowe prawa natury. Tłum. Iwona Nowoszewska. Warszawa: W.A.B.; CiS, 2000.

Rojek, Krzysztof. „Filozofia wolności Barucha Spinozy w kontekście interpretacji kompatybilistycznej”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio I (Philosophia-Sociologia) 43, nr 2 (2018): 55–71. DOI: 10.17951/i.2018.43.2.55-71.

Smart, John Jamieson Carswell. „Free-will, praise and blame”. Mind 70, nr 279 (1961): 291–306. DOI: 10.1093/mind/LXX.279.291.

Starańczak, Józef. Filozofia i determinizm. Olsztyn: Art, 1998.

Twardowski, Jacek. „Wszechświat otwarty: argument na rzecz indeterminizmu, Karl Rai-mund Popper, Kraków 1996” recenzja Wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu, Karl Raimund Popper. Studia Philosophiae Christianae 33, nr 2 (1997): 192–195.

Zdybel, Lech. „Determinizm”. W: Mała encyklopedia filozofii, red. Stanisław Jedynak, 77–79. Bydgoszcz: Branta, 2002.

Źródła internetowe:

„Adequate (or Statistical) Determinism”. The Information Philosopher, http://www.informationphilosopher.com/freedom/adequate_determinism.html. Dostęp: 03.12.2012.

„The Determinisms”. The Information Philosopher, http://www.informationphilosopher.com/solutions/determinisms. Dostęp: 27.12.2017.

„The Standard Argument Against Free Will”. The Information Philosopher, https://www.informationphilosopher.com/freedom/standard_argument.html. Dostęp: 01.12.2015.

„Wilfrid Sellars”. The Information Philosopher, http://www.informationphilosopher.com/solutions/philosophers/sellars. Dostęp: 06.02.2018.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/kw.2021.31.43-61
Data publikacji: 2021-08-30 02:28:21
Data złożenia artykułu: 2021-06-15 23:50:58


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1634
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Krzysztof Rojek

##submission.licenseURL##: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.pl