Odpowiedzialność w sensie metafizycznym

Streszczenie w języku polskim

Moralna odpowiedzialność (w mocnym sensie) wymaga spełnienia dwóch warunków: człowiek musi wolny; musi istnieć jakiś obiektywny cel, transcendentne zadanie postawione przed człowiekiem. W artykule skupiam się na drugim warunku, pokazując nowożytność jako stopniowe kruszenie się wizji transcendentnego celu. Jeżeli odpowiedzialność – w pewnym sensie – polega na tym, że ktoś jest odpowiedzialny przed kimś za coś, to wyobrażenie bycia odpowiedzialnym przed osobowym Bogiem to najsilniejsza odmiana odpowiedzialności. W związku z sekularyzacją ten typ odpowiedzialności zmniejsza się w świecie zachodnim (liberalnym) przyczyniając się do kryzysu podmiotowości i cnoty (atomizacja, egoizm, narcyzm, hedonizm, postawy roszczeniowe). Pokazują to rozliczne opinie socjologów i filozofów (m.in. komunitarian), diagnozujące kryzys kultury zachodniej powiązany z kryzysem jednostki i poczucia odpowiedzialności. Jeśli diagnoza ta jest trafna, nie należy obawiać się – powiązanego z odkryciami fizyki nowoczesnej – „powrotu sacrum”; przeciwnie, należy na ten proces patrzeć z optymizmem, gdyż może on przyczynić się do odbudowy poczucia odpowiedzialności metafizycznej, a ta z kolei – do wzrostu dynamiki i spójności społeczeństw liberalnych, zapobiegając ich „samozatruciu”.