Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Koncept zdraví [zdrowie] w języku czeskim
Streszczenie w języku polskim
Autorki przedstawiają kluczowe ustalenia wynikające z badań przeprowadzonych w ramach międzynarodowego konwersatorium EUROJOS-2 oraz formułują kompleksową definicję kognitywną pojęcia zdraví [zdrowie] w języku czeskim. Metodologia badań czerpie ze współczesnej etnolingwistyki, koncepcji językowego obrazu świata i teorii metafory pojęciowej. Poprzez analizę danych systemowych (obejmujących dane słownikowe, idiomy i pareomie), danych empirycznych (badanie ankietowe przeprowadzone wśród studentów) i danych tekstowych (teksty kultury ludowej, medialne i inne), autorki rekonstruują językowy obraz zdraví w języku czeskim. Badanie etymologii, frazeologii i najnowszych tekstów medialnych potwierdza, iż pojęcie to od wieków pozostaje najcenniejszą wartością w czeskim językowym obrazie świata. Jest postrzegane jako prototypowa manifestacja życia, stojąca w opozycji do choroby i śmierci. Oprócz związku z konceptem życia, zdraví jest ściśle powiązane z konceptami siły, stabilności, całości, ruchu, młodości itd. Jednak konceptualizacja zdraví również uległa stopniowym modyfikacjom. Choć w starszym języku czeskim zdraví było rozumiane przede wszystkim jako stan fizyczny bez bólu i choroby, dany ludziom przez Boga na ograniczony czas, współczesne pokolenie użytkowników języka czeskiego podkreśla nierozłączność dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego, subiektywnego doświadczenia, stabilności społecznej i indywidualnej odpowiedzialności.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
LITERATURE:
Bartmiński, Jerzy (ed.). 2006. Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński, Jerzy. 2010. Jaké hodnoty spoluutvářejí jazykový obraz světa Slovanů. Slovo a slovesnost 71: 329–339.
Bartmiński, Jerzy. 2016a. Jazyk v kontextu kultury. Dvanáct statí z lublinské kognitivní etnolingvistiky. Praha: Karolinum.
Bartmiński, Jerzy. 2016b. Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów – co zawiera, na jakich zasadach się opiera, dla kogo jest przeznaczony? In Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, and Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska (eds.) Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów 3: Praca. 7–12. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński, Jerzy. 2010. Aspects of Cognitive Ethnolinguistics. London and Oakville, CT: Equinox.
Cinkrautová, Karolína, Anna Christou, and Karla Tvrdá. 2025. Pojem zdraví ve světle empirických dat, Bohemistyka 25: 208–226. DOI: http://doi.org/10.14746/bo.2025.2.3
Cinkrautová, Karolína, Anna Christou, and Karla Tvrdá. (under review). Jazykový obraz zdraví v češtině. In Alla Kozhinova, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, and Joanna Szadura (eds.) Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów 8: Zdrowie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Čermák, František. 2017. Frazeologie a idiomatika. In CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny, https://www.czechency.org/slovnik/FRAZEOLOGIE %20A%20IDIOMATIKA. Accessed 8 January 2025.
Černá, Alena M. 2020. Lexém zdraví ve staré češtině. In Jana Bílková, Ivana Kolářová, and Miloslav Vondráček (eds.) Lingvistika, korpus, empirie. 103–110. Praha: Ústav pro jazyk český.
Christou, Anna and Karolína Táborská. 2022. The cultural concepts of zdraví (health) and nemoc (illness) in Czech phraseology. Ethnolinguistics. Issues in Language and Culture 34: 303–318. DOI: 10.17951/et.2022.34.303
Health Promotion Glossary of Terms. 2021. World Health Organization, p. 3, https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/350161/9789240038349-eng.pdf?sequence=1. Accessed 6 September 2024.
Koselak-Maréchal, Arkadiusz and James W. Underhill. 2019. The French cultural concept santé ‘health’. Ethnolinguistics. Issues in Language and Culture 31: 165–191. DOI: 10.17951/et.2019.31.165
Lakoff, George and Mark Johnson. 2003. Metaphors We Live By. Chicago: The University of Chicago Press.
Marczewska, Marzena. 2012. Zdrowie i choroba jako wartość i antywartość w językowym obrazie świata Polaków. In Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński, and Iwona Bielińska-Gardziel (eds.) Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów. 251–260. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Martinek, Svitlana. 2019. Konceptosfera zdorowja w lingwokulturze ukraińskiej. In Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska and Dorota Pazio-Wlazłowska (eds.) Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 6. Jedność w różnorodności. Wokół słowiańskiej aksjosfery. 89–102. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Mlacek, Jozef. 1984. Slovenská frazeológia. Bratislava: Státní pedagogické nakladatelství.
Němec, Igor. 1994. Odraz předkřesťanského a křesťanského modelu světa v jazyce. Slovo a slovesnost 55: 263–269.
Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2010. Konstitutivní hodnoty polského lidového snáře. Slovo a slovesnost 71: 310–316.
Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2013. Projekt badawczy (ETNO)EUROJOS a program etnolingwistyki kognitywnej. Ethnolinguistics. Issues in Language and Culture 25: 267–281.
OECD/European Union. 2022. Health at a Glance: Europe 2022: State of Health in the EU Cycle. Paris: OECD Publishing. DOI: 10.1787/507433b0-en. Accessed 8 September 2024.
Rycheva, Ekaterina. 2023. Je česká politika nemocná, nebo zdravá? (konceptuální sféry nemoc a zdraví v českém politickém diskurzu). Jazykovědné aktuality 60: 4-21.
Scott, Penelope. 2023a. Conceptualizing health. A corpus-based cultural linguistic study. International Journal of Language and Culture 10: 1–32. DOI: 10.1075/ijolc.19018.sco
Scott, Penelope. 2023b. Wellness: A cultural linguistic analysis of the conceptualisation of health. In Monika Reif and Frank Polzenhagen (eds.) Cultural Linguistics and Critical Discourse Studies. 146–169. Amsterdam: John Benjamins. DOI: 10.1075/dapsac.103.06sco
Stefanović, Maria. 2019. Koncept zdrowie w języku serbskim. In Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska and Dorota Pazio-Wlazłowska (eds.) Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 6. Jedność w różnorodności. Wokół słowiańskiej aksjosfery. 103–122. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Vaňková, Irena. 2010. Buďte v pohodě! (Pohoda jako české klíčové slovo). In Irena Vaňková and Jasňa Pacovská (eds.) Obraz člověka v jazyce. 35–57. Praha: Filozofická fakulta Univerzity Karlovy.
Vaňková, Irena. 2016. Lidský život v perspektivě lingvofenomenologie: prostor, projev, prožitek. In Jan Wiendl, Lucie Saicová Římalová, and Irena Vaňková (eds.) Lidský život a každodennost v jazyce. 37–50. Praha: Filozofická fakulta Univerzity Karlovy.
Vitanova, Marijana. 2019. Konceptăt zdrave v bălgarskata ezikova kartina na sveta. In Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska and Dorota Pazio-Wlazłowska (eds.) Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 6. Jedność w różnorodności. Wokół słowiańskiej aksjosfery. 123–132. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Vysekalová, Jitka et al. 2012. Psychologie reklamy. Praha: Grada Publishing, a. s.
SOURCES
Corpus
syn v11 – Křen, Michal, Václav Cvrček, Milena Hnátková, Tomáš Jelínek, Jan Kocek, Dominika Kováříková, Jan Křivan, Jiří Milička, Vladimír Petkevič, Pavel Procházka, Hana Skoumalová, Jana Šindlerová, and Michal Škrabal. 2022. Korpus SYN, verze 11 ze 14. 12. 2022. Praha: Ústav Českého národního korpusu FF UK, https://www.korpus.cz
Professional discourse
Hamplová, Lidmila. 2019. Veřejné zdravotnictví a výchova ke zdraví. Praha: Grada.
Kalvach, Zdeněk, Zdeněk Zadák, Roman Jirák, Helena Zavázalová, and Petr Sucharda (eds.). 2004. Geriatrie a gerontologie. Praha: Grada.
Křivohlavý, Jaro. 2003. Psychologie zdraví. Praha: Portál.
Listina základních práv a svobod. 1993. Usnesení č. 2/1993 Sb., Usnesení předsednictva České národní rady o vyhlášení Listiny základních práv a svobod jako součásti ústavního pořádku České republiky. In: Zákony pro lidi, AION CS, 2010-2018, www.zakonyprolidi.cz/cs/1993-2. Accessed 4 February 2025.
Rámcový vzdělávací program pro základní vzdělávání. 2023. Praha: Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy, https://www.edu.cz/wp-content/uploads/2023/07/RVP_ZV_2023_zmeny.pdf. Accessed 24 January 2025.
Ústava Světové zdravotnické organizace. 1948. Vyhláška č. 189/1948 Sb., o zřízení a Ústavě Světové zdravotnické organisace a o Protokolu o Mezinárodním úřadu zdravotnictví, přijatých dne 22. července 1946 na mezinárodní zdravotnické konferenci v New Yorku. In: Zákony pro lidi, AION CS, 2010-2018, https://www.zakonyprolidi.cz/print/cs/1948-189/zneni-19480804.htm?sil=1 Accessed 20 January 2025.
Vurm, Vladimír et al. 2007. Vybrané kapitoly z veřejného a sociálního zdravotnictví. Praha: Triton.
Songs and Nursery Rhymes
Erb. – Erben, Karel Jaromír. 2011a. Prostonárodní české písně a říkadla. Praha: Městská knihovna v Praze, http://web2.mlp.cz/koweb/00/03/64/89/81/prostonarodni_ceske_pisne_a_rikadla.pdf. Accessed 8 February 2025.
Suš. – Sušil, František, Bedřich Václavek, and Robert Smetana (eds.). 1998. Moravské národní písně: s nápěvy do textu vřaděnými. Praha: Argo.
Svěrák, Zdeněk and Jaroslav Uhlíř. 2019. Zpěvník. 120 nejznámějších hitů. Praha: Cosmopolis.
Ten, kdo žije zdravě. https://msvestec.cz/wp-content/uploads/2021/09/basnicka-ctvrtek-online.pdf. Accessed 27 February 2025.
Zdravě jím a zdravě spím, ničeho se nebojím. https://www.skolka-letovice.cz/2022/10/09/zdrave-jim-a-zdrave-spim-niceho-se-nebojim. Accessed 27 February 2025.
Fairy Tales
Erben, Karel Jaromír. 2011b. Pohádky. Praha: Městská knihovna v Praze. https://web2.mlp.cz/koweb/00/03/40/47/46/pohadky.pdf. Accessed 10 January 2025.
Němcová, Božena. 1956. Národní báchorky a pověsti I. Praha: Městská knihovna v Praze, https://web2.mlp.cz/koweb/00/04/48/98/09/narodni_bachorky_a_povesti_i.pdf. Accessed 10 January 2025.
Commercials
Albert. Natures promise. https://www.youtube.com/watch?v=QeceiBZpcq0. Accessed 13 January 2025.
Benu. https://www.youtube.com/watch?v=h-eOF-0M6zY. Accessed 13 January 2025.
Danone. https://www.youtube.com/watch?v=MN9vqMLeIPM. Accessed 13 January 2025.
Dr. Max. https://www.youtube.com/watch?v=MBLErayd-dY. Accessed 13 January 2025.
Dictionaries and Phraseological Collections
ASSČ – Akademický slovník současné češtiny, 2017–2025, [online], Praha: Ústav pro jazyk český AV ČR, v. v. i., https://slovnikcestiny.cz. Accessed 3 January 2025
Bitt. – Bittnerová, Dana and Franz Schindler. 1997. Česká přísloví: soudobý stav konce 20. století. Praha: Karolinum.
Čel. – Čelakovský, František Ladislav. 2000. Mudrosloví národu slovanského ve příslovích. Praha: Lika klub.
ČSVS – Haller, Jiří and Vladimír Šmilauer. 1969, 1974, 1997. Český slovník věcný a synonymický 1–3. Praha: Státní pedagogické nakladatelství.
Flajš. – Flajšhans, Václav. 2013. Česká přísloví: sbírka přísloví a pořekadel lidu českého v Čechách, na Moravě a v Slezsku: přísloví staročeská. Olomouc: Univerzita Palackého v Olomouci.
Holub, Josef and František Kopečný. 1952. Etymologický slovník jazyka českého. Praha: Státní nakladatelství učebnic.
Jungmann, Josef. Slovník česko-německý. Praha: Ústav pro jazyk český AV ČR, v. v. i., oddělení vývoje jazyka 2006–2020, http://vokabular.ujc.cas.cz. Accessed 3 January 2025.
Tez. – Klégr, Aleš. 2007. Tezaurus jazyka českého: slovník českých slov a frází souznačných, blízkých a příbuzných. Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Machek, Václav. 2010. Etymologický slovník jazyka českého. Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Pala, Karel and Jan Všianský. 1996. Slovník českých synonym. Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
PSJČ – Příruční slovník jazyka českého. 1935–1957. Praha: Státní nakladatelství, Státní pedagogické nakladatelství.
Rejzek, Jiří. 2012. Český etymologický slovník. Voznice: Leda.
SČFI – Čermák, František, Jiří Hronek, and Jaroslav Machač. 2009. Slovník české frazeologie a idiomatiky 1–4. Voznice: Leda.
SSČ – Červená, Vlasta et al. 2006. Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost: s Dodatkem Ministerstva školství, mládeže a tělovýchovy České republiky. Praha: Academia.
SSJČ – Havránek, Bohuslav et al. 1989. Slovník spisovného jazyka českého. Praha: Academia.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2025.37.147
Data publikacji: 2025-08-05 23:15:16
Data złożenia artykułu: 2025-03-28 09:25:27
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Christou, Karolína Cinkrautová, Karla Tvrdá
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.