Wyślij tekst przez e-mail 
Ukryj
Pokaż wszystkie
Pedagogika krytyczna wobec arbitralności miejsc pamięci i niepamięci
Streszczenie w języku polskim
Wprowadzenie: Lokalizacja, przypisanie terytorialne, jest elementem tożsamości, zarówno indywidualnej, jak zbiorowej. Wyrażają je takie określenia jak Tarnowianin (Tarnowianie), Widzewiak (Widzewiacy), Ślązak (Ślązacy), Nowojorczyk (Nowojorczycy), Alzatczyk (Alzatczycy), itp. Skoro miejsce pochodzenia i pobytu współdecyduje w istotnym zakresie o tożsamości, jego przeszłość nabiera znaczenia dla jej kształtowania, a miejsca utrwalone i wyróżnione w pamięci indywidualnej i zbiorowej stają się szczególnymi obiektami troski, często kultu. Jako newralgiczne dla kształtowania tożsamości, narażone są jednak na manipulacje, mitologizacje lub zgoła mistyfikacje, co prowadzi niekiedy do powstawania miejsc niepamięci. Edukacja i wychowanie, wpływające na tożsamość w newralgicznym okresie jej kształtowania u uczniów i wychowanków, przyszłych obywateli, muszą takie zagrożenia rozpoznawać i przeciwstawiać się im.
Cel badań: Ustalenie wpływu mechanizmów kształtujących pamięć zbiorową i jej selektywności na procesy kreowania miejsc pamięci, a tym samym zbiorowej świadomości i tożsamości uczniów i wychowanków oraz wywoływania ich zaburzeń, a także możliwości i metod ich niwelowania poprzez ustanawianie miejsc pamięci w dotychczasowych miejscach niepamięci i nie-miejscach pamięci.
Stan wiedzy: Pedagogika miejsc pamięci jest stosunkowo dobrze rozwiniętą częścią pedagogiki miejsca, wpływ miejsc pamięci na procesy edukacyjne i wychowawcze jest rozpoznany w wielu aspektach. Niedostateczne zainteresowanie jednak okazywano dotychczas arbitralności procesów kreowania owych miejsc pamięci, wynikającej z selektywności i tendencyjności pamięci, tak jednostkowej, jak zbiorowej, a zwłaszcza wyzwaniom stwarzanym przez te procesy dla edukatorów i wychowawców.
Podsumowanie: Procesy edukacyjne i wychowawcze nie powinny bezkrytycznie utrwalać - także w obrzędowości memorialnej - selekcji miejsc pamięci i niepamięci, dokonywanej pod wpływem polityki historycznej i prowadzącej do kształtowania zdeformowanej świadomości i tożsamości zbiorowej, lecz opierać je na udokumentowanych faktach i wydarzeniach. To wymaga krytycznego podejścia do dotychczasowego zestawu miejsc pamięci i niepamięci, jego rewizji, a więc edukacji krytycznej, dokonywanej na przekór dominującym narracjom.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Belaj, J., Belaj, M., Krznar, S., Ivančan, T.S., & Tkalčec, T. (2018). Sacralization of Landscape and Sacred Places. Institute of Archaelogy. Zagreb.
Bikont, A. (2012). My z Jedwabnego. Czarne.
Castells, M. (2008). Siła tożsamości. PWN.
Chojecka, E. (2011). Trzy modele kulturowej pamięci: Kraków, Katowice, Wrocław. Herito, 2, 78–87.
Cukras-Stelągowska, J. (2016). Słowo wstępne. In J. Cukras-Stelągowska (Ed.), Pamiętanie i zapominanie. Wspólnoty – wartości – wychowanie (pp. 7–12). Wyd. UMK.
Eliade, M. (1993). Sacrum – mit – historia. PIW.
Giuliani, M.V. (2003). Theory of attachment and place attachment. In M. Bonnes, T. Lee, & M. Bonaiuto (Eds.), Psychological Theories for Environmental Issues (pp. 137–170). Aldershot.
Grudzińska-Gross, I., & Matyjaszek, K. (2021).Breaking the Frame. New School of Polish-Jewish Studies. Peter Lang.
Hirsch, M. (2010). Żałoba i postpamięć. In E. Domańska & K. Bojarska (Eds.), Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki (pp. 247–280). Wydawnictwo Poznańskie.
Hirszowicz, M., & Neyman, E. (2001). Społeczne ramy niepamięci. Kultura i Społeczeństwo, 3–4, 23–48.
Kasztelan, M. (2012). Fenomen pamięci zbiorowej. In Gremium. Studia nad historią, kulturą i polityką, 6, 185–198.
Kończal, K. (2024). Pierre Nora i jego nienapisana historyka. Przegląd Polityczny, 184, 45–55.
Król, J. (2016). Modelowanie zbiorowej pamięci historycznej młodego pokolenia Polski Ludowej i PRL w okresie stalinowskim 1948–1956. In J. Cukras-Stelągowska (Ed.), Pamiętanie i zapominanie. Wspólnoty – wartości – wychowanie (pp. 133–146). Wyd. UMK.
Leociak, J. (2021). Polska szkoła badań nad Zagładą na przykładzie prac Centrum Badań nad Zagładą Żydów w Warszawie. Wiadomości Historyczne, 4, 26–28.
Lewicka, M. (2012). Psychologia miejsca. Scholar.
Marshall, D.A. (2010). Temptation, tradition, and taboo: A theory of sacralization. Sociological Theory, 1, 64–90.
Mendel, M. (2006). Pedagogika miejsca i animacja na miejsce wrażliwa. In M. Mendel (Ed.), Pedagogika miejsca (pp. 21–37). Wyd. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Minta-Tworzowska, D. (2015). Metafory genezy i etnogenezy w archeologii (prehistorii) w pierwszej połowie XX wieku. Dyskurs naukowy wokół Biskupina. Archeologia Polski, 60, 153–164.
Nijakowski, L. (2001). Domeny symboliczne. O znaczeniu pomników w przestrzeni dominacji symbolicznej na przykładzie Śląska. Kultura i Społeczeństwo, 3–4, 81–104.
Nora, P. (2001). Czas pamięci. Res Publica Nowa, 7, 37–43.
Pace, V. (2020). Messianic movements and the sacralization of the territory. Revista de Estudos da Religião, 19(3), 15–33.
Posłuszny, Ł. (2014). Przestrzeń, miejsce i nie-miejsce wobec pamięci i niepamięci. In Z. Budrewicz, R. Sendyka, & R. Nycz (Eds.), Pamięć i afekty (pp. 309–321). IBL PAN.
Ricoeur, P. (2012). Pamięć, historia, zapomnienie. Universitas.
Sendyka, R. (2013). Pryzma – zrozumieć nie-miejsca pamięci (non-lieux de memoire). Teksty Drugie, 1–2, 323–344.
Sendyka, R. (2016). Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania. Teksty Drugie, 6, 250–267.
Sendyka, R. (2017a). Nie-miejsca pamięci i ich nie-ludzkie pomniki. Teksty Drugie, 2, 86–108.
Sendyka, R. (2017b). Miejsce/nie-miejsce pamięci. In K. Jarzyńska, M. Kobielska, M. Smykowski, J. Muchowski, Ł. Posłuszny, & K. Siewior, Nie-miejsca pamięci. Elementarz, (pp. 8–13). Ośrodek Badań nad Kulturami Pamięci.
Sendyka, R., Kobielska, M., Szczepan, A., & Muchowski, J. (2020). Nie-miejsca pamięci: nekrotopografie. Wstęp. In Nie-miejsca pamięci 1. Nekrotopografie (pp. 7–38). Wyd. IBL PAN.
Shalhoub-Kevorkian, N.(2021). Sacralized politics: The case of occupied East Jerusalem. In N.N. Rouhana, & N. Shalhoub-Kevorkian (Eds.), When Politics are Sacralized (pp. 134–158). Cambridge University Press.
Szacka, B. (2003). Historia i pamięć zbiorowa. Kultura i Społeczeństwo, 4, 3–15.
Szpociński, A. (2008). Miejsca pamięci (lieux de mémoire). Teksty Drugie, 4, 11–20.
Szpociński, A. (2021). Współczesna kultura historyczna i jej przemiany. Scholar.
Traba, R. (2023). Ziemie rozproszone. Przegląd Polityczny, 183,
Tuan, Y. (1987). Przestrzeń i miejsce. PIW.
Zenderowski, R. (2011). Pamięć i tożsamość narodowa. Athenaeum, 28, 149–166.
Ziółkowski, M. (1999). Cztery funkcje przywracanej pamięci. Studia Socjologiczne, 4, 55–76.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2025.44.1.27-41
Data publikacji: 2025-03-25 23:48:43
Data złożenia artykułu: 2024-09-03 12:59:51
Statystyki
Wskaźniki
Prawa autorskie (c) 2025 Janusz A. Majcherek
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.