Krytyczna analiza informacji w obliczu zagrożeń wynikających z dezinformacji w mediach cyfrowych i halucynacji AI – kontekst edukacyjny

Katarzyna Borawska-Kalbarczyk

Streszczenie w języku polskim


Wprowadzenie: Dynamiczny rozwój Internetu przyczynił się do licznych komplikacji w zakresie korzystania z cyfrowych informacji. Powstały zarówno możliwości manipulowania przekazem, celowego tworzenia treści fałszywych, jak i nowe formy zniekształcania informacji wynikające z rozwoju narzędzi sztucznej inteligencji.
Cel badań: Celem artykułu jest analiza istoty i przyczyn wybranych zakłóceń informacji cyfrowych (fake news, dezinformacja, halucynacje AI). Autor podkreśla znaczenie krytycznej analizy treści medialnych w obliczu fałszywych informacji, co omawia w końcowej części tekstu.
Stan wiedzy: W ostatnich latach znacząco wzrosła liczba publikacji dotyczących dezinformacji w mediach cyfrowych. Eksperci uznają ją za jedno z najpoważniejszych globalnych zagrożeń w przestrzeni cyfrowej. Dodatkowo pojawia się problem doświadczania halucynacji generowanych m.in. przez ChatGPT. Dostępne w literaturze badania koncentrują się na istocie dezinformacji, przyczynach jej rozprzestrzeniania się oraz skutkach ograniczenia myślenia krytycznego.
Podsumowanie: Wobec zagrożeń fałszywymi informacjami szczególną uwagę należy poświęcić dzieciom i młodzieży jako grupie najbardziej aktywnych użytkowników Internetu. Świadomość przyczyn powstawania informacji fałszywych, niebezpieczeństw wynikających z ich odbioru, i sposobów przeciwdziałania szkodliwym wpływom dezinformacji skłania do doskonalenia kompetencji cyfrowych dzieci i młodzieży. Umożliwiają one uczniom skuteczną obronę przed manipulacją informacyjną oraz budują odporność na propagandę czy fałszywe narracje.


Słowa kluczowe


fake news; dezinformacja; halucynacje informacyjne; AI literacy; krytyczne myślenie

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Allcott, H., & Gentzkow, M. (2017). Social media and fake news in the 2016 election. Journal Economic Perspectives, 31(2), 211–236. https://doi.org/10.1257/jep.31.2.211

Bagherpour, A., & Nouri A. (2020). COVID misinformation is killing people. This “infodemic” has to stop. https://www.scientificamerican.com/article/covid-misinformation-is-killing-people1

Baron-Polańczyk, E. (2019). Boty, trolle i fake news – uważaj, kto cię uczy! Edukacja – Technika – Informatyka, 2(28), 218–226.

Chudzik, A. (2021). Pandemiczne mity i teorie spiskowe w memach internetowych. In W. Świerczyńska-Głownia, A. Hess, & M. Nowina-Konopka (Eds.), Komunikowanie w procesie zmian (pp. 145–164). Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; Wydawnictwo ToC.

CILIP. (2018). CILIP definition of information literacy 2018. https://cdn.ymaws.com/www.cilip.org.uk/resource/resmgr/cilip/information_professional_and_news/press_releases/2018_03_information_lit_definition/cilip_definition_doc_final_f.pdf

European Commission. (2018). Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Tackling Online Disinformation: A European Approach. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX: 52018DC0236

European Commission: Directorate-General for Communications Networks, Content and Technology. (2018). A multi-dimensional approach to disinformation. Publications Office. https://data.europa.eu/doi/10.2759/739290

Farhi, F., Jeljeli, R., Aburezeq, I., Dweikat, F.F., Al-shami, S.A., & Slamene, R. (2023). Analyzing the students’ views, concerns, and perceived ethics about chat GPT usage. Computers and Education: Artificial Intelligence, 5, 1–8. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2023.100180

Hasanein, A.M., & Sobaih, A.E.E. (2023). Drivers and consequences of ChatGPT use in higher education: Key stakeholder perspectives. European Journal of Investigation in Health, Psychology and Education, 13, 2599–2614. https://doi.org/10.3390/ejihpe13110181

Hinrichsen, J., & Coombs, A. (2013). The five resources of critical digital literacy: A framework for curriculum integration. Research in Learning Technology, 21, 1–16. http://dx.doi.org/10.3402/rlt.v21.21334

Howard, P.N., Neudert, L.M., & Prakash, N. (2021). Digital misinformation/disinformation and children. UNICEF Office of Global Insight and Policy. https://www.unicef.org/globalinsight/media/2096/file/UNICEF-Global-Insight-Digital-Mis-Disinformation-and-Children-2021.pdf

Jemielniak, D. (2024, January 31). Polski internet jest pełen potężnych teorii altermedycznych. Gazeta Wyborcza.

Kajfosz, J. (2013). Faktoid i mistyfikacja w nowych mediach, czyli o strategiach czarowania umysłu. In P. Grochowski (Ed.), Netlor: wiedza cyfrowych tubylców (pp. 65–90). Wyd. Nauk. UMK.

Kasneci, E., Sessler, K., Küchemann, S., Bannert, M., Dementieva, D., Fischer, F., Gasser, U., Groh, G., Günnemann, S., Hüllermeier, E., Krusche, S., Kutyniok, G., Michaeli, T., Nerdel, C., Pfeffer, J., Poquet, O., Sailer, M., Schmidt, A., Seidel, T., … Kasneci, G. (2023). ChatGPT for good? On opportunities and challenges of Large Language Models for education. Learning and Individual Differences, 103. https://doi.org/10.35542/osf.io/5er8f; https://osf.io/preprints/edarxiv/5er8f

Kellner, D., & Share, J. (2005). Toward critical media literacy: core concepts, debates, organizations, and policy. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, 26(3), 369–386. https://doi.org/10.1080/01596300500200169; http://web.mit.edu/schock/www/docs/towardscritmedlit.pdf

Lelonek, A. (2020). Leksykon bezpieczeństwa informacyjnego, cz. 2. https://nci.org.pl/leksykon-bezpieczenstwa-informacyjnego-cz-2/

National Literacy Trust. (2018). Fake news and critical literacy. The final report of the Commission on Fake News and the Teaching of Critical Literacy in Schools. https://nlt.cdn.ngo/media/documents/Fake_news_and_critical_literacy_-_final_report.pdf

Neff, G. (2024). The New Digital Dark Age. Wired. https://www.wired.com/story/the-new-digital-dark-age/

Ng, D.T.K., Leung, J.K.L., Chu, K.W.S., & Qiao, M.S. (2021). AI literacy: definition, teaching, evaluation and ethical issues. In Proceedings of the Association for Information Science and Technology, 58(1), 504–509. https://doi.org/10.1002/pra2.487

Oviedo-Trespalacios O., Peden, A.E., Cole-Hunter, T., Costantini, A., Haghani, M., Rod, J.E., Kelly, S., Torkamaan, H., Tariq, A., Newton, J.D.A., Gallagher, T., Steinert, S., Filtness, A.J., & Reniers, G. (2023). The risks of using ChatGPT to obtain common safety-related information and advice. Safety Science, 167, 1–22. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2023.106244

Palczewski, M. (2019). Dyskurs fake newsa. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia de Cultura, 11(1), 15–31.

Paré, G., Trudel, M.C., Jaana, M., & Kitsiou, S. (2015). Synthesizing information systems knowledge: A typology of literature reviews. Information & Management, 52(2), 183–199. https://doi.org/10.1016/j.im.2014.08.008

Pennycook, G., & Rand, D.G. (2021). The psychology of fake news. Trends in Cognitive Sciences, 25(5), 388–402. https://doi.org/10.1016/j.tics.2021.02.007

Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants, part 1. On the Horizon, 9(5). https://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20%20Digital%20Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part1.pdf

Rudolph, J., Tan, Sa., & Tan, Sh. (2023). ChatGPT: Bullshit spewer or the end of traditional assessments in higher education? Journal of Applied Learning & Teaching, 6(1), 342–263. https://doi.org/10.37074/jalt.2023.6.1.9

Tardif, A. (2024). Rosnące obawy związane z halucynacjami i uprzedzeniami sztucznej inteligencji: raport Aporii za rok 2024 podkreśla pilną potrzebę wprowadzenia standardów branżowych. https://www.unite.ai/pl/rosn%C4%85ce-obawy-zwi%C4%85zane-z-halucynacjami-sztucznej-inteligencji-i-aporiami-uprzedze%C5%84-Raport-z-2024-r.-podkre%C5%9Bla-piln%C4%85-potrzeb%C4%99-wprowadzenia-standard%C3%B3w-bran%C5%BCowych/

Tlili, A., Shehata, B., Adarkwah, M.A., Bozkurt, A., Hickey, D.T., Huang, R., &Agyemang, B. (2023). What if the devil is my guardian angel: ChatGPT as a case study of using chatbots in education. Smart Learning Environment, 10(15), 1–24. https://doi.org/10.1186/s40561-023-00237-x

Venturini, T. (2019). From fake to junk news, the data politics of online virality. In D. Bigo, E. Isin, & E. Ruppert (Eds.), Data Politics: Worlds, Subjects, Rights (pp. 1–15). Routledge. https://www.researchgate.net/publication/331158181_From_Fake_to_Junk_News_the_Data_Politics_of_Online_Virality

Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (n.d.). The spread of true and false news online. MIT initiative on the digital economy research brief. https://ide.mit.edu/wp-content/uploads/2018/12/2017-IDE-Research-Brief-False-News.pdf

Walsh, M. (2024). ChatGPT statistics (2024) – the key facts and figures. https://www.stylefactoryproductions.com/blog/chatgpt-statistics

Walter, Y. (2024). Embracing the future of Artificial Intelligence in the classroom: the relevance of AI literacy, prompt engineering, and critical thinking in modern education. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 21(15), 1–29. https://doi.org/10.1186/s41239-024-00448-3

Wardle, C. (2017). Fake News. It’s Complicated. First Draft News. https://firstdraftnews.com/fake-news-complicated/

Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). Information Disorder: Toward an Interdisciplinary Framework for Research and Policy Making. Report to the Council of Europe. Strasbourg Cedex: Council of Europe. https://shorensteincenter.org/information-disorder-framework-for-research-and-policymaking

World Economic Forum. (2024). The Global Risk Report (19th ed.). https://www.zurich.com/knowledge/topics/global-risks/the-global-risks-report-2024

Zhang, H., Lee, I., Ali, S., DiPaola, D., Cheng, Y., & Breazeal, C. (2023). Integrating ethics and career futures with technical learning to promote AI Literacy for middle school students: An exploratory study. International Journal of Artificial Intelligence in Education, 33, 290–324 https://doi.org/10.1007/s40593-022-00293-3




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2025.44.3.61-76
Data publikacji: 2025-09-29 20:43:55
Data złożenia artykułu: 2025-02-11 14:29:14


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki





Prawa autorskie (c) 2025 Katarzyna Borawska-Kalbarczyk

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.