Poena est noxae vindicta. Retrybutywna racjonalizacja kary w Rzymie okresu królestwa, republiki i pryncypatu

Streszczenie w języku polskim

Prezentowane opracowanie dotyczy kwestii retrybutywnej racjonalizacji (funkcji, uzasadnienia) kary w prawie rzymskim – począwszy od jej na wpół legendarnych początków aż po koniec pryncypatu. Pojmowanie kary jako sprawiedliwej odpłaty za wyrządzone zło, stanowiącej swoisty substytut zemsty (osobistej lub rodowej), było charakterystyczne dla wielu starożytnych społeczności. Również u początku państwowości rzymskiej głównym celem kary nie było odstraszanie sprawców, realizowane jako pewna forma prewencji, ale sprawiedliwa odpłata (odwet) za wyrządzoną krzywdę (poena est noxae vindicta).

W okresie królewskim miały miejsce próby ograniczenia zjawiska prywatnej krwawej zemsty, czego przykładem było ustawodawstwo króla Numy Pompiliusza dotyczące skutków nieumyślnego zabójstwa człowieka wolnego. Istotnym przejawem ograniczenia zjawiska prywatnej krwawej zemsty okazało się być zaadaptowane przez Rzymian prawa talionu. Jednak już w Ustawie XII Tablic Kwiryci przewidzieli możliwość odstąpienia od niego na rzecz zawarcia ugody, a jeszcze w okresie republiki wyszedł on z użycia. W okresie prawa klasycznego rzymska jurysprudencja nadal podtrzymywała dotychczasowy stosunek Rzymian do retrybutywnej funkcji kary kryminalnej, a idea talionu, rozumiana jako „sprawiedliwa odpłata za popełniony czyn”, była ciągle żywa w jej poglądach oraz w niektórych konstytucjach cesarskich. Retrybutywna racjonalizacja kary kryminalnej realizowała się głównie w nakazie wymierzania jej pro admissi criminis qualitate przez sędziego-urzędnika w ramach extra ordinem cognitio.