Folkloryzm w oporze społecznym: studium przypadku Białorusi 2020–2021

Tatsiana Marmysh

Streszczenie w języku polskim


Artykuł przedstawia analizę wybranych przykładów użycia tradycji w białoruskich protestach 2020–2021 r., spowodowanych wyborami prezydenckimi w sierpniu 2020 r. Aranżowanie przekazów protestowych w oparciu o elementy folkloru i kultury ludowej mieści się w ramach zjawiska folkloryzmu, polegającego na celowym wykorzystywaniu w sytuacjach bieżącego życia treści i form folkloru, pochodzących z środowiska naturalnego lub z folklorystycznej dokumentacji. W białoruskich protestach treści tradycyjne, głęboko symboliczne, zakorzenione w ludowym obrazie świata w celu ukazania protestu społecznego zostały przeniesione na grunt miejski i zaktualizowane według obecnej sytuacji społeczno-politycznej. Wykorzystywanie tradycyjnych praktyk obrzędowych przybrało formę akcji performatywnych, demonstrujących opór przez tradycyjną symbolikę. Odwoływanie się do kultury ludowej przyczyniło się do jednoczenia uczestników protestu oraz do konstruowania tożsamości etnokulturowej protestu w oparciu o elementy bialoruskiej kultury ludowej, które miały symbolicznie uporać się z ogólnonarodowymi zadaniami, ważnymi dla protestu.


Słowa kluczowe


folkloryzm, tradycje, tożsamość, protesty, Białoruś

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Sources / Źródła

Adna z udzelʹnìc akcyì Maryâ raskazvae pra abrad. (2020). [Адна з удзельніц акцыі Марыя расказвае пра абрад. (2020)]. Pobrano z: https://t.me/radiosvaboda/14655 (dostęp: 5.01.2022).

Devushki prinesli k Domu pravitelstva tykvy. (2020). [Девушки принесли к Дому правительства тыквы (2020)]. Pobrano z: http://people.onliner.by/2020/08/30/devushki-prinesli-k-domu-pravitelstva-tykvy (dostęp: 26.12.2021).

Dzâržaǔny spìs gìstoryka-kulʹturnyh kaštoǔnascej Rèspublìkì Belarusʹ. (2022). [Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. (2022)]. Pobrano z: http://gosspisok.gov.by/?AspxAutoDetectCookieSupport=1 (dostęp: 9.11.2021).

Files 2022 under process. (2021). Pobrano z: https://ich.unesco.org/en/files-2022-under-process-01172?select_country=00023&select_type=all#table_cand (dostęp: 11.12.2021).

Tak kovalasʹ naša Pobeda – odna na vseh. (2020). [Так ковалась наша Победа – одна на всех. (2020)]. Pobrano z: https://belayarus.by/news/polezno-znat/lyubimuyu-ne-otdayut/ (dostęp: 22.12.2021).

Studies / Opracowania

Anderson, Benedict. (1997). Wspólnoty wyobrażone: rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu (przeł. Stefan Amsterdamski). Kraków: Wydawnicwo „Znak”.

Arhipova, Aleksandra (red.). (2014). «My nenemy!»: Antropologiâ protesta v Rossii 2011–2012 godov. Tartu: Naučnoe izdatelʹstvo ÈLM. [Архипова, Александра (ред.). (2014). «Мы не немы!»: Антропология протеста в России 2011–2012 годов. Тарту: Научное издательство ЭЛМ].

Arhipova, Aleksandra; Zaharov, Aleksej; Kozlova, Irina. (2021). Ètnografiâ protesta: kto i počemu vyšel na ulicy v ânvare–aprele 2021? W: Monitoring obŝestvennogo mneniâ: èkonomi¬českie i socialʹnye peremeny, 5, s. 289–323. [Архипова, Александра; Захаров, Алексей; Козлова, Ирина. (2021). Этнография протеста: кто и почему вышел на улицы в январе–апреле 2021? В: Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены, 5, с. 289–323]. DOI: https://doi.org/10.14515/monitoring.2021.5.2032.

Assmann, Jan. (2015). Pamięć kulturowa: pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych (przeł. Anna Kryczyńska-Pham). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Barański, Janusz. (2017). Etnologia w erze postludowej: dalsze eseje antyperyferyjne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Bartašèvìč, Galìna. (1979). Vesnavyâabrady ì pesnì. U: Kanstancìn Kabašnìkaǔ (rèd.). Vesnavyâ pesnì. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Барташэвіч, Галіна. (1979). Веснавыя абрады і песні. У: Канстанцін Кабашнікаў (рэд.). Веснавыя песні. Мінск: Навука і тэхніка].

Bartmiński, Jerzy; Bielak, Agata. (2017). Językowo-kulturowy obraz słomy w polskiej lingwokulturze. Szkic etnolingwistyczny. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury, 29, s. 111–133. DOI: https://doi.org/10.17951/et.2017.29.111.

Bedford, Sofie. (2021). The 2020 Presidential Election in Belarus: Erosion of Authoritarian Stability and Re-politicization of Society. Nationalities Papers, 49(5), pp. 808–819. DOI: https://doi.org/10.1017/nps.2021.33.

Bekus, Nelly; Gabowitsch, Mischa. (2021). Introduction: The Sociology of Belarusian Protest. Slavic Review, 80, pp. 1–3. DOI: https://doi.org/10.1017/slr.2021.27.

Burszta, Józef. (1974). Kultura ludowa – kultura narodowa: szkice i rozprawy. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Burszta, Józef. (1987). Folkloryzm. W: Zofia Staszczak (red.). Słownik etnologiczny. Terminy ogólne (s. 131–132). Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Dahlig, Piotr. (2018). Folklorism as an Invention of the State. Contributions of Polish Ethnomusicologists in Historical Perspective. Musicology Today, 15, pp. 17–31. DOI: https://doi.org/10.2478/muso-2018-0004.

Dahlig, Piotr. (2021). Krótka historia polityczna folkloru muzycznego w Polsce. Literatura Ludowa, 65(1), s. 7–21. DOI: https://doi.org/10.12775/LL.1.2021.001.

Danel-Bobrzyk, Helena; Uchyła-Zroski, Jadwiga (red.). (2003). Folklor i folkloryzm w edukacji i wychowaniu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Dettmer, Elke. (1993). An analysis of the concept of folklorism with specific reference to the folk culture of Newfoundland. Doctoral (PhD) thesis. Newfoundland: Memorial University of Newfoundland.

Frazer, James George. (2002). Złota gałąź: studia z magii i religii (przeł. Henryk Krzeczkowski). Warszawa: Wydawnictwo KR.

Gaufman, Elizaveta. (2021). The gendered iconography of the Belarus protest. New Perspectives. Interdisciplinary Journal of Central & East European Politics and International Relations, 29(1), pp. 80–89. DOI: https://doi.org/10.1177/2336825X20984334.

Hernas, Czesław (red.). (1987). Lubelska rozmowa o folkloryzmie. Literatura Ludowa, 31(4–6), s. 73–103.

Gulìckì, Mìkalaj. (1987). Narysy gìstoryì belaruskaj leksìkagrafìì (ХІХ – pačatak ХХ st.). Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Гуліцкі, Мікалай. (1987). Нарысы гісторыі беларускай лексікаграфіі (ХІХ – пачатак ХХ ст.). Мінск: Вышэйшая школа].

Huntington, Samuel P. (2007). Kim jesteśmy?: wyzwania dla amerykańskiej tożsamości narodowej (przeł. Bartłomiej Pietrzyk). Kraków: Wydawnictwo „Znak”.

Kajfosz, Jan. (2009). O językowym i kulturowym konstruowaniu tradycji. W: Jan Adamowski, Józef Styk (red.). Tradycja w tekstach kultury (s. 79–88). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Kovalʹ, Uladzìmìr. (1994). Čym adgukaecca slova: Frazealagìzmy ǔ paver`âh, abradah ì zvyčaâh. Mìnsk: Narodnaâ asveta. [Коваль, Уладзімір. (1994). Чым адгукаецца слова: Фразеалагізмы ў павер’ях, абрадах і звычаях. Мінск: Народная асвета].

Kruk, Ìvan. (2004). Vâselle. U: Sârgej Sanʹko (rèd.). Belaruskaâ mìfalogìâ. Èncyklapedyčny sloǔnìk (s. 107–110). Mìnsk: Belarusʹ. [Крук, Іван. (2004). Вяселле. У: Беларуская міфалогія. Энцыклапедычны слоўнік (с. 107–110). Мінск: Беларусь].

Kubica, Grażyna. (2008). Tradycja, krajobraz i nowa lokalność. Kulturowa historia tworzenia publicznych rytuałów w śląskiej społecznożci. W: Grażyna Kubica, Marcin Lubaś (red.). Tworzenie i odtwarzanie kultury: tradycja jako wymiar zmian społecznych: studia z dziedziny antropologii społecznej (s. 125–167). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Lobačevskaâ, Olʹga. (2014). Belorusskij narodnyj tekstilʹ: tradicii i hudožestvennye novacii v XX veke: avtoreferet na soiskanie učenoj stepeni doktora iskusstvovedeniâ. Minsk: Belorusskij gosudarstvennyj universitet kulʹtury i iskusstv. [Лобачевская, Ольга. (2014). Белорусский народный текстиль: традиции и художественные новации в XX веке: автореферет на соискание ученой степени доктора искусствоведения. Минск: Белорусский государственный университет культуры и искусств].

Lepešaǔ, Ìvan. (2004). Ètymalagìčny sloǔnìk frazealagìzmaǔ. Mìnsk: BelÈn. [Лепешаў, Іван. (2004). Этымалагічны слоўнік фразеалагізмаў. Мінск: БелЭн].

Łysiak, Wojciech. (1998). Wielka kontestacja: folklor polityczny w PRL, Poznań: PSO.

Morozov, Igorʹ. (2011). Fenomen kukly v tradicionnoj i sovremennoj kulʹture (Krosskulʹturnoe issledovanie ideologii antropomorfizma). Moskva: „Indrik”.

[Морозов, Игорь. (2011). Феномен куклы в традиционной и современной культуре (Кросскультурное исследование идеологии антропоморфизма). Москва: «Индрик»].

Navumau, Vasil; Matveieva, Olga. (2021). The gender dimension of the 2020 Belarusian protest: Does female engagement contribute to the establishment of gender equality? New Perspectives, 29(3), pp. 230–248. DOI: https://doi.org/10.1177/2336825X211029126.

Novak, Valentina. (2011). Admetnascì vâselʹnaj tradycyì Gomelʹščyny. U: Viktor Kirienko (red.). Mentalitet slavân i integracionnye processy: istoriâ, sovremennostʹ, perspektivy, t. 1 (s. 172–174). Gomelʹ: GGTU. [Новак,

Валентина. (2011). Адметнасці вясельнай традыцыі Гомельшчыны. У: Виктор Кириенко (ред.). Менталитет славян и интеграционные процессы: история, современность, перспективы, т. 1 (с. 172–174). Гомель: ГГТУ].

Porta, Donatella. (2008). Protests on unemployment: forms and opportunities. Mobilization: The International Quarterly Review in Social Movements, Protest, and Contentious Politics, 13(3), pp. 277–296. DOI: https://doi.org/10.17813/maiq.13.3.y71j150k654mm863.

Prica, Ines. (2008). Wymyślanie interpretacji: chorwacka tradycja między dyskursem turystyki a narodowej tożsamości. W: Grażyna Kubica, Marcin Lubaś (red.). Tworzenie i odtwarzanie kultury: tradycja jako wymiar zmian społecznych: studia z dziedziny antropologii społecznej (s. 113–124). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Rokosz, Tomasz. (2004). Oblicza folkloryzmu we współczesnej kulturze – prolegomena. Literatura Ludowa, 1, s. 21–41.

Romanova, Irina. (2020). Vojnamirov: znaki, simvoly, mestapamâti (Belarusʹ 2020). Ab Imperio, 3, s. 280–308. [Романова, Ирина. (2020). Война миров: знаки, символы, места памяти (Беларусь 2020). Ab Imperio, 3, s. 280–308]. DOI: https://doi.org/10.1353/imp.2020.0067.

Romanovskaâ, Evgeniâ; Fomenko, Natalʹâ. (2016). Identičnostʹ i kommemoraciâ. Vlast’, 23(7), s. 81–84. [Романовская, Евгения; Фоменко, Наталья. (2016). Идентичность и коммеморация. Власть, 23(7), s. 81–84].

Rusiecka, Natalia. (2021). #EVAlûcyâ belaruskaj praèstnaj paèzìì. Studia Białorutenistyczne, 15, s. 221–243. [Rusiecka, Natalia. (2021). #EVAлюцыя беларускай праэстнай паэзіі. Studia Białorutenistyczne, 15, с. 221–243]. DOI: https://doi.org/10.17951/sb.2021.15.225–243.

Rust, Maksim. (2020). Kak internet (počti) pobedil režim. Ab Imperio, 3, s. 349–362. [Руст, Максим. (2020). Как интернет (почти) победил режим. Ab Imperio, 3, с. 349–362]. DOI: https://doi.org/10.1353/imp.2020.0070.

Salavej, Lìlìâ. (1993). „Žanìcʹba Cârèškì” ǔ belaruskaj duhoǔnaj spadčyne. U: Kanstancìn Kabašnìkaǔ (rèd.). Žanìcʹba Cârèškì. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Салавей, Лілія. (1993). „Жаніцьба Цярэшкі” ў беларускай духоўнай спадчыне. У: Канстанцін Кабашнікаў (рэд.). Жаніцьба Цярэшкі. Мінск: Навука і тэхніка].

Sierakowski, Sławomir. (2020). Belarus Uprising: The Making of a Revolution. Journal of Democracy, 31(4), pp. 5–16. DOI: https://doi.org/10.1353/jod.2020.0051.

Sulima, Roch. (1992). Słowo i etos: szkice o kulturze. Kraków: Fundacja Artystyczna Związku Młodzieży Wiejskiej „Galicja”.

Valodzìna, Taccâna. (2010). „Cârèška – svâtoe dzela”: „Žanìcʹba Cârèškì” na Lepelʹščyne: (pavodlesu pavodle sučasnyh zapìsaǔ). Vìcebsk: Vìcebskaâ ablasnaâ drukarnâ. [Валодзіна, Таццяна. (2010). „Цярэшка – святое дзела”: „Жаніцьба Цярэшкі” на Лепельшчыне: (паводле сучасных запісаў). Віцебск: Віцебская абласная друкарня].

Valodzìna, Taccâna; Maloha, Miraslava. (2004). U: Sârgej Sanʹko (red.). Belaruskaâ mìfalogìâ. Èncyklapedyčny sloǔnìk (s. 448–449). Mìnsk: Belarusʹ. [Валодзіна, Таццяна; Maлоха, Міраслава. (2004). Салома. У: Сяргей Санько (рэд.). Беларуская міфалогія. Энцыклапедычны слоўнік (с. 448–449). Мінск: Беларусь].

Valodzìna, Taccâna; Kuharonak, Taccâna. (2015). „Âdranoe žyta gaspadara klìča...”: kalândarny god u abradah ì zvyčaâh. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Валодзіна, Таццяна; Кухаронак, Таццяна. (2015). „Ядраное жыта гаспадара кліча...”: каляндарны год у абрадах і звычаях. Мінск: Беларуская навука].

Valodzina, Tatsiana; Marmysh, Tatsiana. (2021). COVID-19 tingitud folkloristlikud reaktsioonid Valgevenes. Mäetagused, 79, pp. 35–54. DOI: https://doi.org/10.7592/MT2021.79.valodzina_marmysh.

Varfalameeva, Tamara. (2017). Sâmejnyâ abrady ì zvyčaì. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Варфаламеева, Тамара. (2017). Сямейныя абрады і звычаі. Мінск: Вышэйшая школа].

Woźniak, Anna. (1997). Marzana – Kostroma – Kupała w obrzędowości polskiej i wschodniosłowiańskiej. Roczniki Humanistyczne, 45/46(7), s. 195–202.

Zadorožnij, Vasilʹ. (2013). Simvolìka ukraïnsʹkogo narodnogo obrâdu svatannâ. Mìfologìâ ì folʹklor, 2–3, s. 88–89. [Задорожний, Василь. (2013). Символіка українського народного обряду сватання. Міфологія і фольклор, 2–3, с. 88–89].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2022.16.67-84
Data publikacji: 2022-12-22 10:54:36
Data złożenia artykułu: 2022-01-25 14:55:57


Statystyki


Widoczność abstraktów - 713
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2022 Tatsiana Marmysh

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.