Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Nazwy kobiet utworzone od imienia męża w gwarze mieszkańców gminy Czyże w powiecie hajnowskim
Streszczenie w języku polskim
Artykuł jest próbą opisu nazw kobiet utworzonych od imienia męża osób posługujących się gwarą ukraińską, zamieszkałych w gminie Czyże w powiecie hajnowskim województwa podlaskiego. Analizowany korpus leksykalny stanowi ciekawą i różnorodną grupę formacji antroponimicznych, które nie zostały dotychczas dokładnie zbadane. Autorka koncentruje się na nazwach z formantami słowotwórczymi -ča, -iÍa/-yÍa oraz -ka i -anka, a także andronimach z sufiksami -ova oraz -ina/-yna. Formacje te są kontynuacją form feminatywnych używanych na badanym terenie w przeszłości, o czym świadczą zapisy w XVIII-wiecznych metrykach parafii unickiej w Czyżach. Za cel opracowania obrano ustalenie, które nazwy odmężowskie funkcjonują dzisiaj w codziennej komunikacji ustnej mieszkańców gminy Czyże. Bazę materiałową artykułu stanowią antroponimy zebrane przez autorkę w latach 2013–2018 w trakcie bezpośrednich rozmów z mieszkańcami wsi, urodzonymi między rokiem 1923 a 1957. Łącznie zebrano 99 nazw osobowych, z czego najwięcej z formantem -ča (50 form) oraz -iÍa/-yÍa (29 form). Analiza zgromadzonego materiału wykazała, że popularne dawniej nazwy żeńskie, tworzone od imienia męża za pomocą formantów -ča oraz -iÍa/-yÍa, a także -ka i -anka, nie miały nacechowania stylistycznego. Współcześnie formacje te są używane jedynie w odniesieniu do kobiet najstarszego pokolenia, najczęściej już nieżyjących. Nadal popularne we wsiach gminy Czyże pozostają nazwy dwuczłonowe składające się z imienia kobiety oraz formy odmężowskiej z sufiksem -ova, rzadziej -ina/-yna.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
źródła/sources/источники
Metryka Cerkwi Czyżewskiey Wniebowniesienia Nass. Panny (rękopis w Parafii Prawosławnej Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Czyżach, udostępniony w marcu–kwietniu 2018 r. przez proboszcza parafii ks. dra Jerzego Kulika, zawierający fragmenty metryk z lat 1717–1729, łącznie 48 stron rękopisu).
Metryki Chrzestne Cerkwi Czyżewskiey od 1730 roku i szlubne od 1730 roku (rękopis w Parafii Prawosławnej Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Czyżach, udostępniony w marcu–kwietniu 2018 r. przez proboszcza parafii ks. dra Jerzego Kulika, zawierający metryki z lat 1730–1750, łącznie ponad 400 stron rękopisu).
Roszczenko, Mikołaj. (2002). Źródła do dziejów Kleszczel. Kleszczele: Związek Ukraińców Podlasia, Bielsk Podlaski–Kleszczele.
Spis imion prawosławnych w brzmieniu polskim i staro-cerkiewno-słowiańskim. (1997) maszynopis w Urzędzie Gminy w Czyżach).
opracowania/literature/литература
Arkuszyn, Hryhorij. (2007). Hołosy z Pidlaszszia. Łućk: Weża. [Аркушин, Григорій. (2007). Голоси з Підляшшя. Луцьк: Вежа].
Czuczka, Pawło. (2011). Słowjanśki osobowi imena ukrajinciw. Użhorod: Lira. [Чучка, Павло. (2011). Слов’янські особові імена українців. Ужгород: Ліра].
Dacewicz, Leonarda. (1993a). Nazewnictwo mężów i żon w XVII w. na terenie powiatu mielnickiego. Rozprawy Slawistyczne, 7, s. 137–145.
Dacewicz, Leonarda. (1993b). Sposoby identyfikacji kobiet w dawnym powiecie mielnickim (XVII–XVIII w.). Białostocczyzna, 2, s. 17–25.
Dacewicz, Leonarda. (1994). Nazewnictwo kobiet w starostwie brańskim w XVI w. Białostocczyzna, 4, s. 69–71.
Dacewicz, Leonarda. (1995). Nazwy kobiet dawnego starostwa mielnickiego i łosickiego. W: Michał Kondratiuk (red.). Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim (s. 279–288). Białystok: Uniwersytet Warszawski, Filia w Białymstoku.
Glinka, Stanisław, Obrębska-Jabłońska, Antonina, Siatkowski, Janusz (red.). (1980). Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. T. 1. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Hrinczenko, Boris. (1909). Kriesnyja imiena ludiej. W: Boris Hrinczenko (red.). Słowar’ ukrajinśkoji mowy. T. 4 (s. 549–563). Kyjiw: Wydawnyctwo „Naukowa dumka”. [Грінченко, Борис. (1909). Крестные имена людей. В: Борис Грiнченко (ред.). Словарь української мови. Т. 4 (c. 549–563). Київ: Видавництво „Наукова думка”].
Kojder, Marcin. (2016). Nominacja kobiet na pograniczu polsko-białoruskim w XVIII w. (na materiałach metrykalnych parafii w Horodyszczu). U: Iryna Bahdanowicz, Maryna Swistunowa (red.). Biełaruska-polskija mounyja, litaraturnyja, histarycznyja i kulturnyja suwjazi (s. 129–136). Minsk: BDU. [Kojder, Marcin. (2016). Nominacja kobiet na pograniczu polsko-białoruskim w XVIII w. (na materiałach metrykalnych parafii w Horodyszczu). У: Ірына Багдановіч, Марына Свістунова (рэд.). Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі (s. 129–136). Мінск: БДУ].
Kowalska, Anna. (1993). Mazowiecko-podlaskie zasięgi sufiksu -icha w nazwach pospolitych i własnych. Rozprawy Slawistyczne, 7, s. 201–218.
Kuraszkiewicz, Władysław. (1963). Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kuraszkiewicz, Władysław. (1985). Ruthenica. Studia z historycznej i współczesnej dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Łesiw, Mychajło. (1997). Ukrajinśki howirky u Polszczi. Warszawa: Wydawnyctwo „Ukrajinśkyj archiw”. [Лесів, Михайло. (1997). Українські говірки у Польщі. Варшава: Видавництво „Український архів”].
Łewczenko, Serhij (red.). (1972). Słownyk własnych imen ludej (ukrajinśko-rosijśkyj i rosijśko-ukrajinśkyj). Kyjiw: Wydawnyctwo „Naukowa dumka”. [Левченко, Сергій. (ред.). (1972). Словник власних імен людей (українсько-російський і російсько-український). Київ: Видавництво „Наукова думка”].
Masenko, Łarysa. (1990). Ukrajinśki imena i prizwyszcza. Kyjiw: Towarystwo „Znannia”. [Масенко, Лариса. (1990). Українські імена і прізвища. Київ: Товариство „Знання”].
Naływajko, Marija. (2012). Neoficijna antroponimija suczasnoho seła. Wisnyk Lwiwśkoho uniwersytetu, 56(1), s. 340–346. [Наливайко, Марія. (2012). Неофіційна антропонімія сучасного села. Вісник Львівського університету, 56(1), с. 340–346].
Oronowicz, Ewa. (1995). Nazwiska żon i córek w gwarach Małopolski południowo-wschodniej (na przykładzie kilkunastu wsi). Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Językoznawstwo, 2(17), s. 139–147.
Oronowicz, Ewa. (1997). Przezwiska w polskich badaniach onomastycznych. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie. Prace Językoznawcze, 1, s. 36–46.
Pawluk, Wita. (2016). Stanowłennia neoficijnoho antroponimikonu Winnyczczyny. Winnycia: Donećkyj nacionalnyj uniwersytet. [Павлюк, Віта. (2016). Становлення неофіційного антропонімікону Вінниччини. Вінниця: Донецький національний університет].
Pietrowskij, Nikandr. (1966). Słowar’ russkich licznych imien. Moskwa: Izdatielstwo „Sowietskaja Encykłopiedija”. [Петровский, Никандр. (1966). Словарь русских личных имен. Москва: Издательство „Советская энциклопедия”].
Plewa, Jerzy. (2016). Lady, Leniewo, Podrzeczany. Na bielskim hostinciu. Hajnówka: Malai Studio.
Poznanśka, Wira. (2012). Andronimy u schidnostepowych howirkach Doneczczyny. U: Anatolij Zahnitko (red.). Linhwistyczni studiji: zbirnyk naukowych prać (s. 197–200). Donećk: DonNU. [Познанська, Віра. (2012). Андроніми у східностепових говірках Донеччини. У: Анатолій Загнітко (ред.). Лінгвістичні студії: збірник наукових праць (с. 197–200). Донецьк: ДонНУ].
Sajewicz, Michał. (1997). O białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie. Rozprawy Slawistyczne, 12, s. 91–107.
Sajewicz, Michał. (1998). Słowotwórstwo nazw żon w nadnarwiańskich gwarach białoruskich Białostocczyzny. Acta Albaruthenica, 1, s. 51–67.
Sajewicz, Michał. (2000). Nazwy żon z formantami -iÍa, -ča w gwarach białoruskich okolic Lewkowa Starego na Białostocczyźnie. Studia Slawistyczne, 2, s. 143–154.
Sajewicz, Michał. (2016). Formy nazwau żonak u narauskich biełaruskich haworkach Biełastoczczyny u minułym i sionnia. W: Iryna Bahdanowicz, Maryna Swistunowa (red.). Biełaruska-polskija mounyja, litaraturnyja, histarycznyja i kulturnyja suwjazi (s. 174–183). Minsk: BDU. [Саевіч, Міхал. (2016). Формы назваў жонак у нараўскіх беларускіх гаворках Беласточчыны ў мінулым і сёння. У: Ірына Багдановіч, Марына Свістунова (рэд.). Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі (s. 174–183). Мінск: БДУ].
Sajewicz, Michał. (2017). Zróżnicowanie etniczno-językowe mieszkańców powiatu hajnowskiego. Kleszczele, Podlasie, Ukraina. Chełmsko-Podlaskie Studia Historyczne, 3, s. 153–166.
Sajewicz, Michał. (2018). Formy marytonimiczne utworzone od imienia męża w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie w przeszłości i obecnie. Slavia Orientalis, 2, s. 311–324.
Sierociuk, Jerzy. (1993). Nazwiska żon i córek a procesy słowotwórcze gwar pogranicza. Rozprawy Slawistyczne, 7, s. 201–218.
Tichoniuk, Bazyli. (2000). Imiona i ich formy na pograniczu polsko-białoruskim od XVII wieku do roku 1839. Zielna Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Warchoł, Stefan. (1973). O ekspresywnej funkcji formantów tworzących nazwiska synów, córek i żon w gwarach ziemi stężyckiej. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 19, s. 161–172.
Zaręba, Alfred. (1983). Formy nazwisk żon i dzieci w dialektach języka polskiego. W: Alfred Zaręba. Pisma polonistyczne i slawistyczne (s. 500–569). Warszawa: PWN.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2018.12.239-253
Data publikacji: 2019-03-27 08:16:36
Data złożenia artykułu: 2018-04-13 10:34:12
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Ludmiła Łabowicz
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.