Dusza człowieka we współczesnym świecie. Dwa ujęcia: Wisławy Szymborskiej oraz Olgi Tokarczuk i ich przemieszczenie w przekładzie

Agnieszka Gicala

Streszczenie w języku polskim


Niniejszy artykuł to analiza językowo-kulturowych konceptów dusza i soul, obecnych w dwóch utworach literackich autorstwa współczesnych polskich noblistek oraz w ich przekładach na język angielski. Teksty, o których mowa, to wiersz Trochę o duszy Wisławy Szymborskiej i opowiadanie Zgubiona dusza Olgi Tokarczuk; ich angielskie tłumaczenia to, odpowiednio, A Few Words on the Soul (tłum. Stanisław Barańczak i Clare Cavanagh) i The Lost Soul (tłum. Antonia Lloyd-Jones). Oprócz opublikowanych wersji angielskich analiza zawiera komentarz na temat prób alternatywnych tłumaczeń dokonanych przez studentów Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Tym, co łączy oba teksty, jest przekonanie, że współczesny świat, z jego pośpiechem, deficytem uwagi i konsumpcjonizmem, nie jest miejscem przyjaznym ludzkiej duszy. W poszukiwaniu obecności ludzkiej duszy w owym gorączkowym świecie obie autorki proponują podobne rozwiązania: człowiek musi wrócić do swojego małego świata: swojej wewnętrznej rzeczywistości, dalekiej od wyobrażeń szybkiego postępu i globalizacji. Niniejsza analiza przyjmuje perspektywę kognitywnoetnolingwistyczną i ujmuje byt określany polskim słowem dusza i angielskim słowem soul jako koncept kulturowojęzykowy. Następnie idzie tropem podobieństw i różnic tkwiących w obu omawianych językach, a tym samym rozważa status tego konceptu w językowym obrazie świata zakorzenionym w tych dwóch językach. Prowadzi to do interpretacji wiersza Szymborskiej i opowiadania Tokarczuk jako niestandardowych, indywidualnych, literackich realizacji standardowego (potocznego) językowego obrazu świata, wspólnego dla Polaków. Taka lektura pozwala sięgnąć do angielskich tłumaczeń tych tekstów jako zapisów dokumentujących przeniesienie polskiego konceptu duszy do nowej kulturowojęzykowej lokalizacji. Opierając się na koncepcji kultury jako góry lodowej, w której poszczególne teksty należy czytać jako językowe realizacje pewnych elementów treści kulturowych, leżących u podstaw tych tekstów, w niniejszym artykule podejmuje się próbę rozważenia, w jakim stopniu możliwe jest przeniesienie z oryginału do przekładu.


Słowa kluczowe


dusza; koncept językowo-kulturowy; językowy obraz świata; etnolingwistyka; przekład literacki/przekład artystyczny; Wisława Szymborska; Olga Tokarczuk

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Bartmiński, Jerzy. 2007. Językowy obraz świata a spójność tekstu. In Jerzy Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata. 2nd edition. 59-75. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bartmiński, Jerzy. 2012 [2009]. Viewpoint, perspective, and linguistic worldview. In Jerzy Bartmiński, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics. Ed. Jörg Zinken, trans. Adam Głaz. 76-87. Sheffield, Oakville: Eqinox.

Bartmiński, Jerzy. 2015. Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów – co zawiera, na jakich zasadach się opiera, dla kogo jest przeznaczony? In Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Tom I: DOM. Eds. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Beata Żywicka. 7-13. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Filar, Dorota. 2016. Doświadczenie duszy – doświadczenie ciała. O dwóch znaczeniach leksemu dusza we współczesnej polszczyźnie. In Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume one. Dusza w oczach świata. Eds. Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska. 155-178. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Gicala, Agnieszka. 2021. Translating a Worldview. Linguistic Worldview in Literary Translation. Series: Cultures in Translation. Eds. Elżbieta Muskat-Tabakowska, Agnieszka Pantuchowicz. Berlin: Peter Lang. https://doi.org/10.3726/b18650

Gicala, Agnieszka. In print. Zgubiona dusza / The Lost Soul. An entry in Leksykon angielskich przekładów polskiej literatury dziecięcej. Ed. Joanna Dybiec-Gajer. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Grzegorczykowa, Renata. 2016. Judeochrześcijańskie pojęcie duszy. In Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume one. Dusza w oczach świata. Eds. Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska. 127-136. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Humboldt, Wilhelm von. 1999. On Language: On the Diversity of Human Language Construction and its Influence on the Mental Development of the Human Species. Ed. Michael Losonsky, trans. Peter Heath. Cambridge: Cambridge University Press.

Jurewicz, Joanna, Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska, eds. 2018. Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume three. Aksjosfera duszy – dusza w aksjosferze. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Kapełuś, Magdalena, Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska, eds. 2016. Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume two. Świat oczyma duszy, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Katan, David. 2009. Translation as intercultural communication. In The Routledge Companion to Translation Studies. Ed. Jeremy Munday. London and New York: Routledge, pp. 74-92. https://doi.org/10.4324/9780203879450-12

Kövecses, Zoltán. 2005. Metaphor in Culture: Universality and Variation. Cambridge: Cambridge University Press.

Kraska-Szlenk, Iwona. 2020. Towards a semantic lexicon of body part terms. In Body Part Terms in Conceptualization and Language Usage. Ed. Iwona Kraska-Szlenk. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. 77-98.

Lakoff, George, Mark Johnson. 1980. Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

Masłowska, Ewa, Dorota Pazio-Wlazłowska, eds. 2016. Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume one. Dusza w oczach świata. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Masłowska, Ewa, Dorota Pazio-Wlazłowska, eds. 2022. Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume four. Dusza w doczesności – dusza w nieskończoności. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Markovsky, Barry. 2021. How did the superstition that broken mirrors cause bad luck start and why does it still exist? 30.06.2021. No page numbers. https://www.sc.edu/uofsc/posts/2021/06/06_conversation_broken_mirror.php#.Y_KLHnbMKUk (accessed 01.02.2023).]

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2018. What data are relevant to ethnolinguistic analyses? Ethnolinguistics. Issues in Language and Culture 29: 11–29. http://dx.doi.org/10.17951/et.2017.29.11

Sapir, Edward, 1929. The status of linguistics as a science. Language 5(4): 207–214.

Sharifian, Farzad, René Dirven, Ning Yu, Susanne Niemeier. 2008. Culture and language: Looking for the “mind” inside the body. In Culture, Body and Language. Conceptualizations of Internal Body Organs across Cultures and Languages. Eds. Farzad Sharifian, René Dirven, Ning Yu and Susanne Niemeier. Berlin – New York: Mouton de Gruyter.

Spangenberg, Mia. 2021. World Kid Lit Review: The Lost Soul by Olga Tokarczuk. 15.06.2021. https://worldkidlit.wordpress.com/2021/06/15/the-lost-soul/ (accessed 12.05.2022)

Tabakowska, Elżbieta. 2013. A linguistic picture, image, or view of “Polish Cognitive Studies”. In The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture. Eds. Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski. London: Versita. 321-338.

Weber, Hannah. 2021. “The Lost Soul” by Olga Tokarczuk.

https://www.worldliteraturetoday.org/2021/spring/lost-soul-olga-tokarczuk (accessed 12.05.2022)

Whorf, Benjamin Lee. 1956 [1940]. Science and linguistics In Language, Thought and Reality. Ed. J. B. Carroll. 207-219. Cambridge, MA: MIT Press.

Wierzbicka, Anna. 1992. Semantics, Culture, and Cognition. Universal Human Concepts in Culture-Specific Configurations. Oxford New York: Oxford University Press.

Wierzbicka, Anna. 2014. Imprisoned in English. The Hazards of English as a Default Language. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199321490.001.0001

Wysoczański, Włodzimierz. 2016. Wyrazy „dusza” i „ciało”. Kolokacyjność słów i kontekstowa aktualizacja znaczenia DUSZA. In Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Volume one. Dusza w oczach świata. Eds. Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska. 137-154. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Yu, Ning. 1998. The Contemporary Theory of Metaphor. A Perspective from Chinese. Amsterdam Philadelphia: John Benjamins.

Yu, Ning. 2008. The relationship between metaphor, body and culture. In Body, Language, and Mind (Vol. 2): Sociocultural Situatedness. Eds. Roslyn M. Frank, René Dirven, Tom Ziemke, and Enrique Bernárdez. Berlin – New York: Mouton de Gruyter. 387-407.

Żuk, Grzegorz. 2010. Językowy obraz świata w polskiej lingwistyce przełomu wieków In Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku. Eds. Małgorzata Karwatowska, Adam Siwiec. 239-257. Chełm: PWSZ.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2024.36.183
Data publikacji: 2024-08-09 22:16:23
Data złożenia artykułu: 2023-09-20 15:47:27


Statystyki


Widoczność abstraktów - 159
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 70

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Agnieszka Gicala

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.