Dusza człowieka we współczesnym świecie. Dwa ujęcia: Wisławy Szymborskiej oraz Olgi Tokarczuk i ich przemieszczenie w przekładzie

Streszczenie w języku polskim

Niniejszy artykuł to analiza językowo-kulturowych konceptów dusza i soul, obecnych w dwóch utworach literackich autorstwa współczesnych polskich noblistek oraz w ich przekładach na język angielski. Teksty, o których mowa, to wiersz Trochę o duszy Wisławy Szymborskiej i opowiadanie Zgubiona dusza Olgi Tokarczuk; ich angielskie tłumaczenia to, odpowiednio, A Few Words on the Soul (tłum. Stanisław Barańczak i Clare Cavanagh) i The Lost Soul (tłum. Antonia Lloyd-Jones). Oprócz opublikowanych wersji angielskich analiza zawiera komentarz na temat prób alternatywnych tłumaczeń dokonanych przez studentów Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Tym, co łączy oba teksty, jest przekonanie, że współczesny świat, z jego pośpiechem, deficytem uwagi i konsumpcjonizmem, nie jest miejscem przyjaznym ludzkiej duszy. W poszukiwaniu obecności ludzkiej duszy w owym gorączkowym świecie obie autorki proponują podobne rozwiązania: człowiek musi wrócić do swojego małego świata: swojej wewnętrznej rzeczywistości, dalekiej od wyobrażeń szybkiego postępu i globalizacji. Niniejsza analiza przyjmuje perspektywę kognitywnoetnolingwistyczną i ujmuje byt określany polskim słowem dusza i angielskim słowem soul jako koncept kulturowojęzykowy. Następnie idzie tropem podobieństw i różnic tkwiących w obu omawianych językach, a tym samym rozważa status tego konceptu w językowym obrazie świata zakorzenionym w tych dwóch językach. Prowadzi to do interpretacji wiersza Szymborskiej i opowiadania Tokarczuk jako niestandardowych, indywidualnych, literackich realizacji standardowego (potocznego) językowego obrazu świata, wspólnego dla Polaków. Taka lektura pozwala sięgnąć do angielskich tłumaczeń tych tekstów jako zapisów dokumentujących przeniesienie polskiego konceptu duszy do nowej kulturowojęzykowej lokalizacji. Opierając się na koncepcji kultury jako góry lodowej, w której poszczególne teksty należy czytać jako językowe realizacje pewnych elementów treści kulturowych, leżących u podstaw tych tekstów, w niniejszym artykule podejmuje się próbę rozważenia, w jakim stopniu możliwe jest przeniesienie z oryginału do przekładu.