Przejawy dziedzictwa oralno-retorycznego w zasobach biblizmów języka polskiego

Stanisław Koziara

Streszczenie w języku polskim


Artykuł dotyczy zagadnień oraz możliwości etnokulturowego opisu tej części zasobów języka polskiego, które składają się na jego dziedzictwo biblijne, obejmujące utrwalone jednostki językowe o wielorakim statusie genetycznym i formalnym. Autor przedłożył propozycję włączenia w obszar tego rodzaju refleksji lingwistycznej nielicznie dotąd wykorzystywanych w polskich badaniach założeń teoretycznych oraz metod opisu wyrosłych na gruncie tradycji oralnej oraz retorycznej, tak helleńskiej, jak i semickiej. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza przynosi zarysowe uwagi na temat dotychczasowych koncepcji opisu spetryfikowanych jednostek języka widzianych w kontekście polszczyzny, jak też ujęć kontrastywnych. Osobna uwaga w tej części dotyczy kategorii oralności i retoryczności postrzeganych w perspektywie opisu językowego dziedzictwa biblijnego, a także statusu definicyjnego pojęcia biblizm. Część druga opracowania ma charakter materiałowo-egzemplifikacyjny, wskazujący na możliwości opisu wybranych biblizmów polszczyzny poprzez odwołania do badań nad biblijną tradycją oralną i retoryczną. Są nimi meryzm, hiperbola oraz chiazm.


Słowa kluczowe


Biblia; polszczyzna biblijna; biblizm; oralność; retoryka helleńska; retoryka semicka; meryzm; hiperbola; chiazm

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Bartmiński Jerzy,1983, O rytualnej funkcji powtórzenia w folklorze. Przyczynek do poetyki sacrum, [w:] Sacrum w literaturze, red. Jan Gotfryd, Maria Jasińska-Wojtkowska, Stefan Sawicki, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 257–266.

Bartmiński Jerzy, 1989, Opozycja ustności i literackości, „Literatura Ludowa”, nr 1, s. 3–8.

Bartmiński Jerzy, 2019, Tradycja i pamięć językowa uśpiona, pielęgnowana i ożywiana. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 31, s. 7–19.

Basaj Mieczysław, 1985, Z problematyki europeizmów frazeologicznych, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej II, red. Mieczysław Basaj, Danuta Rytel, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 73–82.

Biblia Tysiąclecia, 2014, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, wyd. 5, Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.

Bieńkowska Danuta, Umińska-Tytoń Elżbieta, 2017, Rozważania wokół leksemu biblizm, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51/2, s. 27–39.

Bühlmann Walter, Scherer Karl, 1994, Sprachliche Stilfiguren der Bibel. Von Assonanz bis Zahlenspruch. Ein Nachschlagewerk, Göttingen: Brunnen Verlag Giessen.

Chlebda Wojciech, 1998, Biblizmy języka rosyjskiego. Koncepcja opisu leksykograficznego, [w:] Biblia w literaturze i folklorze narodów słowiańskich, red. Ryszard Łużny, Danuta Piwowarska, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, s. 15–33.

Chlebda Wojciech, 2003a, Frazeologia polska okresu «przemiany i przełomu», [w:] Współczesna polska i słoweńska sytuacja językowa. Sodobni jezikovni položaj na Poljskem in v Sloveniji, red. Stanisław Gajda, Ada Vidovič-Muha, Opole: Uniwersytet Opolski, Instytut Filologii Polskiej, s. 151–190.

Chlebda Wojciech, 2003b, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, wyd. 2, Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM.

Chlebda Wojciech, 2005, Biblizmy jako skrzydlate jednostki polszczyzny, [w:] tegoż, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole: Wydawnictwo UO, s. 209–251.

Chlebda Wojciech, 2013, Frazeologia i paremiologia słowiańska w polskich pracach językoznawczych lat powojennych, „Slavia Orientalis”, nr 3, s. 341–349.

Chlebda Wojciech, 2020, Wielojęzyczny słownik biblizmów: czy potrzebny? Czy możliwy?, „Prace Językoznawcze“ 22, z. 3, s. 5–24.

Czerski Janusz, 1997, Wpływ języka hebrajskiego i aramejskiego na nowotestamentalną grekę, [w:] Problemy frazeologii europejskiej II. Frazeologia a religia, red. Andrzej Maria Lewicki, Wojciech Chlebda, Warszawa: Wydawnictwo Energeia, s. 335–341.

Grigor'ev Andrej V., 2006, Russkaja biblejskaja frazeologija v kontekste kul'tury, Moskva: Izdatel'stvo Indrik.

Interpretacja, 1994, Interpretacja Pisma Świętego w Kościele. Przemówienie Ojca Świętego Jana Pawła II oraz Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej, tłum. Kazimierz Romaniuk, Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.

Jędrzejko Ewa, 2010, O potřebě syntezy slovanské etnoparemiologie. Úvahy a návrhy, [w:] Parémie národů slavanských V, Ostrava: Filozofická fakulta Ostravské univerzity v Ostravě, s. 59–66.

Kelber Werner, 1983, The Oral and the Written Gospel: The Hermeneutics of Speaking and Writting in the Synoptic Tradition, Mark, Paul and Q, Philadelphia: Fortress Press.

Kennedy George A., 1984, New Testament Interpretation through Rhetorical Criticism, Studies in Religion, Chapel Hill, North Carolina: The University of North Carolina Press.

Koziara Stanisław, 2006, Polska frazeologia biblijna – stan i perspektywy opisu, „LingVaria”, nr 1, s. 73–80.

Koziara Stanisław, 2009a, Frazeologia biblijna w języku polskim, wyd. 2, poprawione, Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM.

Koziara Stanisław, 2009b, Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego (ujęcie filologiczno-normatywne), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Koziara Stanisław, 2009c, Polszczyzna biblijna w poszukiwaniu wzorca stylowego. Doświadczenia i współczesność, [w:] Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. Stanisław Koziara, Wiesław Przyczyna, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej BIBLOS, s. 19–33.

Koziara Stanisław, 2010, Biblizmy frazeologiczne w zasobach współczesnej polszczyzny, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej, red. Stanisław Bąba, Krzysztof Skibski, Michał Szczyszek, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 99–119.

Koziara Stanisław, 2015a, Wielbłąd w uchu igielnym – czyli o retorycznych źródłach frazeologii biblijnej, [w:] tegoż, Szkice z polskiej frazeologii biblijnej, Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM, s. 179–190.

Koziara Stanisław, 2015b, Obrazy świata biblijnego utrwalone w zasobach polskiej frazeologii (wprowadzenie do opisu), [w:] tegoż, Szkice z polskiej frazeologii biblijnej, Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM, s. 79–92.

Koziara Stanisław, 2018, W stronę retoryki. W poszukiwaniu nowych dróg opisu dziedzictwa biblijnego w języku polskim, „Roczniki Humanistyczne. Językoznawstwo” 66, z. 6, s. 57–73.

Koziara Stanisław, 2020a, Polskie frazeologizmy biblijne na tle pokrewnych zasobów innojęzycznych. Zarys opisu kontrastywnego, [w:] Kontakty językowe, red. Magdalena Szczyrbak, Anna Tereszkiewicz, Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 171–188.

Koziara Stanisław, 2020b, Dziedzictwo retoryczne we współczesnych zbiorach biblizmów języka polskiego. Casus chiazmu, [w:] Dialog z Tradycją, t. VIII. Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś, red. Magdalena Puda-Blokesz, Magdalena Ryszka-Kurczab, Kraków: Collegium Columbinum, s. 179–192.

Koziara Stanisław, 2020c, Wokół pojęcia biblizmu – raz jeszcze, [w:] Język i pamięć, red. Walerij Mokijenko, Jadwiga Tarsa, Opole: Wydawnictwo UO, s. 327–335.

Koziara Stanisław, 2023, Polszczyzna biblijna i jej podłoże retoryczne – propozycje badawcze, [w:] Nazwa – styl – język, red. Anetta Gajda, Anita Pawłowska-Kościelniak, Rafał Zarębski, Łódź: Wydawnictwo UŁ, s. 267–278.

Kugel James L. 1981. The Idea of Biblical Poetry: Parallelism and its History, New Haven: Yale University Press.

Lausberg Heinrich, 2002, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł., oprac. i wstępem poprzedził Albert Gorzkowski, Bydgoszcz: Wydawnictwo „Homini”.

Lohfink Gerhard, 1987, Rozumieć Biblię. Wprowadzenie do krytyki form literackich, przeł. Bogusław Widła, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Lord Albert B., 2003, O formule, przeł. Wiesław Krajka, [w:] Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Grzegorz Godlewski, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 203–209.

Lowth Robert, 1753, De sacra poesi Hebraeorum : praelectiones academiae Oxonii habitae; za: https://archive.org/details/desacrapoesihebr00lowt/page/14/mode/2up [data dostępu: 30.08.2023].

Lund Nils Wilhelm, 1992, Chiasmus in the New Testament. A Study in the Form and Function of Chiastic Structures, Peabody, Massachusetts: Hendrickson Publishers.

Meynet Roland, 2001, Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, przeł. Kazimierz Łukowicz, Tomasz Kot, Kraków: Wydawnictwo WAM.

Meynet Roland, 2005, Język przypowieści biblijnych, przekł. Andrzej Wałęcki, Kraków: Wydawnictwo WAM.

Meynet Roland, 2006, Binarność, podstawowa cecha języka biblijnego, przeł. Tomasz Kot, [w:] Język Biblii a język współczesny, red. Renata Komurka, Kraków: Wydawnictwo WAM, s. 11–22.

Meynet Roland, 2019, Retoryka biblijna-semicka, „Scriptura Sacra” 23, s. 11–42.

Obirek Stanisław, 2010, Uskrzydlony umysł. Antropologia słowa Waltera Onga, Warszawa: Wydawnictwa UW.

Ong Walter J., 2003, Psychodynamika oralności, [w:] Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Grzegorz Godlewski, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 191–202.

Ong Walter. J., 2009, Osoba, świadomość, komunikacja. Antologia, wybór, wstęp, przeł i oprac. Józef Japola, Warszawa: Wydawnictwa UW.

Ong Walter.J., 2011, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł., wstęp i red. nauk. Józef Japola, wyd. 2 przejrz. i rozszerzone, Warszawa: Wydawnictwa UW.

Otto Rudolf, 1993, Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, przeł. Bogdan Kupis, Wrocław: Thesaurus Press.

Paciorek Antoni, 2001, Q – Ewangelia Galilejska, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Pajdzińska Anna, 1997, Odbicie katolicyzmu w polskiej frazeologii, [w:] Problemy frazeologii europejskiej, t. II, Frazeologia i religia, red. Andrzej Maria Lewicki, Wojciech Chlebda, Warszawa: Wydawnictwo Energeia, s. 67–74.

Piela Marek, 2003, Grzech dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego Testamentu, Kraków: Wydawnictwo UJ.

Pikor Wojciech, 2005, Miejsce retoryki semickiej w egzegezie biblijnej, [w:] Język Biblii. Od słuchania do rozumienia, red. Wojciech Pikor, Kielce: Instytut Teologii Biblijnej VERBUM, s. 112–116.

Pindel Roman, 2006, Biblia a retoryka, [w:] Język Biblii a język współczesny, red. Renata Komurka, Kraków: Wydawnictwo WAM, s. 33–48.

Puzynina Jadwiga, 1955, Ze słownictwa „Psałterza Dawidowa przekładania Jana Kochanowskiego”, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 206–225.

Ryken Leland, Wilhoit James C., Longman Tremper III, 1998, Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym, przeł. Zbigniew Kościuk, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.

Synowiec Juliusz St., 2003, Gatunki w Starym Testamencie, Kraków: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni ZEW” spółka z o.o.

Starowiejski Marek, 2011, Tradycje biblijne. Biblia w kulturze europejskiej, Kraków: Wydawnictwo PETRUS.

Szymik Stefan, 2003, Sztuka kompozycji tekstów biblijnych w służbie Bożego Słowa w perspektywie retorycznej, [w:] Język Biblii. Od słuchania do rozumienia, red. Wojciech Pikor, Kielce: Instytut Teologii Biblijnej VERBUM, s. 103–111.

Termińska Kamilla, Meryzmy biblijne (w druku).

Wierzbicka Anna, 2002, Co mówi Jezus? Objaśnienie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych, przeł. Izabela Duraj-Nowosielska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wojciechowski Michał, 2012, Wpływy greckie w Biblii, Kraków: Wydawnictwo WAM.

Wojciechowski Michał, 2017, Aforyzmy Jezusa, Kraków: Wydawnictwo PETRUS.

Wronka Stanisław, 2012, Hiperboliczne wypowiedzi w Biblii, [w:] Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi, red. Waldemar Chrostowski, Barbara Strzałkowska, Warszawa: Stowarzyszenie Biblistów Polskich, s. 678–703.

Ziomek Jerzy, 1990, Retoryka opisowa, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2024.36.69
Data publikacji: 2024-08-09 22:16:10
Data złożenia artykułu: 2023-10-05 12:04:05


Statystyki


Widoczność abstraktów - 299
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 87

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Stanisław Koziara

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.