Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Polski stereotyp jedynaka utrwalony w tekstach polskiego folkloru
Streszczenie w języku polskim
W artykule podjęto próbę ustalenia treści językowego stereotypu jedynaka utrwalonego w tekstach folkloru słownego. Dokonano analizy materiału systemowego i tekstowego i dowiedziono, że zwłaszcza w tekstach folkloru dominuje negatywny stereotyp jedynaka. Treść tego stereotypu skupia się przede wszystkim wokół przekonania, że rodzice jedynaków, traktując ich wyjątkowo, prowadzą do przesadnego ich rozpieszczania, a w konsekwencji do uformowania cech ocenianych społecznie jako jednoznacznie negatywne, takich jak: niewdzięczność, lenistwo, pycha, wybredność, zepsucie czy niegodziwość. Mimo to jedynak bywa postrzegany jako atrakcyjny kandydat na małżonka z uwagi na swoją urodę i majątek. Taki obraz jedynaka służył jako przestroga i forma zachęty do posiadania większej liczby potomstwa.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
LITERATURA:
Banasiewicz-Ossowska Ewa, 2018, Dziecko i jego znaczenie w tradycyjnej kulturze żydowskiej w świetle polskich źródeł etnograficznych przełomu XIX i XX wieku, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” 28, z. 2, s. 75–89.
Bukraba-Rylska Izabella, 2008, Socjologia wsi polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Całczyńska Emilia, 2017, Postrzeganie siebie przez jedynaków i dzieci mające rodzeństwo, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” XXXVI, z. 1, s. 207–221. DOI: 10.17951/lrp. 2017.36.1.207.
Jagieła Jarosław, 2006, Jedynak w szkole. Krótki poradnik psychologiczny, Kraków: Wydawnictwo Rubikon.
Kościuk Agnieszka, Lamenty pogrzebowe, [w: ] Lubelskie, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Polihymnia, s. 660–663.
Litwińska Katarzyna, 2010, Jedynaczki i jedynacy w świetle badań psychologicznych, [w:] Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego, red. Teresa Rostowska, Anna Jarmołowska, Warszawa: Difin, s. 168–181.
Masłowska Ewa, 2023, Epika dziadowska jako religijny tekst kultury ludowej w Polsce na tle słowiańskim, „Forum Lingwistyczne” 11, nr 1, s. 1–31. DOI: 10.31261/FL.2023.11.1.09.
Mazur Piotr, 2012, Zarys historii szkoły, Kielce-Myślenice: Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach.
Młynarczyk Ewa, 2021, Bieda jako polski koncept językowo-kulturowy, Kraków: Wydawnictwo UP.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2007, Wzorce tekstowe tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2011, Pieśni dziadowskie, [w:] Lubelskie, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Polihymnia, s. 623–626.
Orzechowska Sara, 2024, Kobiety i rośliny w folklorze polskim, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Połomski Piotr, Peplińska Aleksandra, 2010, Psychologiczny obraz jedynaków wobec społecznych stereotypów, [w:] Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego, red. Teresa Rostowska, Anna Jarmołowska, Warszawa: Difin, s. 182–205.
Przeniosło Marek, 2016, Dziecko w rodzinie chłopskiej na terenie Królestwa Polskiego w latach I wojny światowej, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. 5: Świat dziecka, red. Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Łódź-Olsztyn: Wydawnictwo UŁ, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, s. 25–34. DOI: 10.18778/8088-339-0.03.
Sitniewska Roksana, 2018, Matka, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, t. 2: f–o, red. Violetta Wróblewska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 341–347.
Stomma Ludwik, 1986, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Szyszka Małgorzata, 2013, Pozytywne i negatywne aspekty jedynactwa w opinii młodzieży, „Społeczeństwo i Rodzina” 34, z. 1, s. 89–101.
Wróblewska Violetta, 2018, Królewicz, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, t. 2: f–o, red. Violetta Wróblewska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 235–239.
Żebrowska-Mazur Barbara, 2020, Słowny ludowy folklor dziecięcy, cz. 1: Istota folkloru dziecięcego, Kraków: Wydawnictwo UJ.
Żebrowska-Mazur Barbara, 2024, Kara, przemoc, posłuszeństwo – o relacjach w rodzinie utrwalonych w polskich przysłowiach, [w:] Nasz język ojczysty – kłótnie, spory i konflikty, red. Rafał Mazur, Julia Duda, Kraków: Wydawnictwo Libron, s. 73–85.
ŹRÓDŁA:
Bart PANLub – Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie, red. Jerzy Bartmiński, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, cz. 4: Pieśni powszechne, cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe, Lublin 2011.
Bart Wąż – Bartmiński Jerzy, Kielak Olga, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, Dlaczego wąż nie ma nóg? Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2015.
Cisz Pow – Ciszewski Stanisław, Powieści z tysiąca i jednej nocy w przeróbce ludu naszego, „Wisła”, 1888, t. 2, z. 3, s. 467–474.
EESWil – Edycja elektroniczna Słownika wileńskiego, red. Aleksander Zdanowicz, https://eswil.ijp.pan.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
FOLBAS – Folbas. Baza pieśni i wierszy z Dzieł wszystkich Oskara Kolberga, http://www.folbas.umcs.lublin.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
ISJP – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, t. 1–2, Warszawa 2000.
Jaś Bal – Jaśkowski Jan, Ballada jakich wiele, „Przyjaciel Ludu”, 1838 5/21, s. 163–165, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/14183/edition/22815/content [data dostępu: 9.08.2024].
K – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie:
K 1 Pieś – T. 1 Pieśni ludu polskiego, 1961, [wyd. fotoofsetowe z: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gasła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Przedstawił… Serya I…, 1857].
K 2 San – T. 2 Sandomierskie, 1962, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya I [2]…, 1865].
K 6 Krak – T. 6 Krakowskie, cz. 2, 1963, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya VI…, 1873].
K 19 Kiel – T. 19 Kieleckie, cz. 2, 1963, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XIX…, 1886].
K 27 Maz – T. 27 Mazowsze, cz. 4, 1964, [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz…, t. 4 Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].
K 27 Maz – T. 27 Mazowsze, cz. 4, 1964, [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz…, t. 4 Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].
K 45 Gór – T. 45 Góry i Podgórze, cz. 2, z rękopisów oprac. Zbigniew Jasiewicz, Danuta Pawlak, red. Elżbieta Miller, 1968.
L – Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2: G–L, Warszawa 1808.
Mich Diab – Michalec Anna, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, Jak chłop u diabła pieniądze pożyczał. Polska demonologia ludowa w przekazach ustnych, Lublin 2019.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–3, red. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1969–1972, t. 4, oprac. Stanisław Świrko, Warszawa 1978.
PBL – Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. 1: Wątki 1–999, Julian Krzyżanowski, Wrocław 1962.
SGL – Pelcowa Halina, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 8: Człowiek i rodzina, higiena i choroby, meble, sprzęty i prace domowe, Lublin 2020.
SGLS – Szewczyk Zenon P., Słownik gwary Lachów Sądeckich (Podegrodzkich), Podegrodzie 2014.
SGO – Kąś Józef, Słownik gwary orawskiej, t. 1: A–Ó, Kraków 2011.
Siem Pod – Siemieński Lucjan, Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie, Poznań 1845.
SIJP – Arct Michał, M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego, t. 1, Warszawa 1916.
SJP PWN – Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl [data dostępu: 9.08.2024].
SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. I–XI, Warszawa 1958–1969.
SPBL – Słownik polskiej bajki ludowej, red. Violetta Wróblewska, t. 1–3, Toruń 2018.
SPJS – Słownik pojęciowy języka staropolskiego, https://spjs.ijp.pan.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, http://spxvi.edu.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
SW – Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam A. Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. II: H–M, Warszawa 1902.
SWJP Dun – Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, t. 1: a–ówdzie, Warszawa 2001.
WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN, red. Piotr Żmigrodzki, https://wsjp.pl [data dostępu: 9.08.2024].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2025.37.359
Data publikacji: 2025-08-05 23:15:39
Data złożenia artykułu: 2024-10-05 22:23:09
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Barbara Żebrowska-Mazur
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.