Hide
Show all
Email this article The Stereotype of an Only Child (jedynak) in Polish Folklore
Abstract
The article is concerned with the linguistic stereotype of an only child (the cultural concept of jedynak) in oral texts of Polish texts. It begins with systemic data on the lexemes jedynak (masc.) and jedynaczka (fem.), which express that concept. As the next step, textual data are taken into account: they show that the negative stereotype of an only child predominates. Its content includes the central notion of parents of only children treating their offspring in an exceptional manner, pampering them. As a result, the children develop negative traits: ingratitude, laziness, arrogance, fussiness, moral corruption, and wickedness. Nevertheless, an only child is often perceived as an attractive potential spouse due to their physical appearance and financial status. This image of an only child functions as both a cautionary tale and as an incentive for parents to have more offspring.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
LITERATURA:
Banasiewicz-Ossowska Ewa, 2018, Dziecko i jego znaczenie w tradycyjnej kulturze żydowskiej w świetle polskich źródeł etnograficznych przełomu XIX i XX wieku, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” 28, z. 2, s. 75–89.
Bukraba-Rylska Izabella, 2008, Socjologia wsi polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Całczyńska Emilia, 2017, Postrzeganie siebie przez jedynaków i dzieci mające rodzeństwo, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” XXXVI, z. 1, s. 207–221. DOI: 10.17951/lrp. 2017.36.1.207.
Jagieła Jarosław, 2006, Jedynak w szkole. Krótki poradnik psychologiczny, Kraków: Wydawnictwo Rubikon.
Kościuk Agnieszka, Lamenty pogrzebowe, [w: ] Lubelskie, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Polihymnia, s. 660–663.
Litwińska Katarzyna, 2010, Jedynaczki i jedynacy w świetle badań psychologicznych, [w:] Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego, red. Teresa Rostowska, Anna Jarmołowska, Warszawa: Difin, s. 168–181.
Masłowska Ewa, 2023, Epika dziadowska jako religijny tekst kultury ludowej w Polsce na tle słowiańskim, „Forum Lingwistyczne” 11, nr 1, s. 1–31. DOI: 10.31261/FL.2023.11.1.09.
Mazur Piotr, 2012, Zarys historii szkoły, Kielce-Myślenice: Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach.
Młynarczyk Ewa, 2021, Bieda jako polski koncept językowo-kulturowy, Kraków: Wydawnictwo UP.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2007, Wzorce tekstowe tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2011, Pieśni dziadowskie, [w:] Lubelskie, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Polihymnia, s. 623–626.
Orzechowska Sara, 2024, Kobiety i rośliny w folklorze polskim, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Połomski Piotr, Peplińska Aleksandra, 2010, Psychologiczny obraz jedynaków wobec społecznych stereotypów, [w:] Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego, red. Teresa Rostowska, Anna Jarmołowska, Warszawa: Difin, s. 182–205.
Przeniosło Marek, 2016, Dziecko w rodzinie chłopskiej na terenie Królestwa Polskiego w latach I wojny światowej, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. 5: Świat dziecka, red. Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Łódź-Olsztyn: Wydawnictwo UŁ, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, s. 25–34. DOI: 10.18778/8088-339-0.03.
Sitniewska Roksana, 2018, Matka, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, t. 2: f–o, red. Violetta Wróblewska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 341–347.
Stomma Ludwik, 1986, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Szyszka Małgorzata, 2013, Pozytywne i negatywne aspekty jedynactwa w opinii młodzieży, „Społeczeństwo i Rodzina” 34, z. 1, s. 89–101.
Wróblewska Violetta, 2018, Królewicz, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, t. 2: f–o, red. Violetta Wróblewska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 235–239.
Żebrowska-Mazur Barbara, 2020, Słowny ludowy folklor dziecięcy, cz. 1: Istota folkloru dziecięcego, Kraków: Wydawnictwo UJ.
Żebrowska-Mazur Barbara, 2024, Kara, przemoc, posłuszeństwo – o relacjach w rodzinie utrwalonych w polskich przysłowiach, [w:] Nasz język ojczysty – kłótnie, spory i konflikty, red. Rafał Mazur, Julia Duda, Kraków: Wydawnictwo Libron, s. 73–85.
ŹRÓDŁA:
Bart PANLub – Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie, red. Jerzy Bartmiński, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, cz. 4: Pieśni powszechne, cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe, Lublin 2011.
Bart Wąż – Bartmiński Jerzy, Kielak Olga, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, Dlaczego wąż nie ma nóg? Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2015.
Cisz Pow – Ciszewski Stanisław, Powieści z tysiąca i jednej nocy w przeróbce ludu naszego, „Wisła”, 1888, t. 2, z. 3, s. 467–474.
EESWil – Edycja elektroniczna Słownika wileńskiego, red. Aleksander Zdanowicz, https://eswil.ijp.pan.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
FOLBAS – Folbas. Baza pieśni i wierszy z Dzieł wszystkich Oskara Kolberga, http://www.folbas.umcs.lublin.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
ISJP – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, t. 1–2, Warszawa 2000.
Jaś Bal – Jaśkowski Jan, Ballada jakich wiele, „Przyjaciel Ludu”, 1838 5/21, s. 163–165, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/14183/edition/22815/content [data dostępu: 9.08.2024].
K – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie:
K 1 Pieś – T. 1 Pieśni ludu polskiego, 1961, [wyd. fotoofsetowe z: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gasła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Przedstawił… Serya I…, 1857].
K 2 San – T. 2 Sandomierskie, 1962, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya I [2]…, 1865].
K 6 Krak – T. 6 Krakowskie, cz. 2, 1963, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya VI…, 1873].
K 19 Kiel – T. 19 Kieleckie, cz. 2, 1963, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XIX…, 1886].
K 27 Maz – T. 27 Mazowsze, cz. 4, 1964, [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz…, t. 4 Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].
K 27 Maz – T. 27 Mazowsze, cz. 4, 1964, [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz…, t. 4 Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].
K 45 Gór – T. 45 Góry i Podgórze, cz. 2, z rękopisów oprac. Zbigniew Jasiewicz, Danuta Pawlak, red. Elżbieta Miller, 1968.
L – Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2: G–L, Warszawa 1808.
Mich Diab – Michalec Anna, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, Jak chłop u diabła pieniądze pożyczał. Polska demonologia ludowa w przekazach ustnych, Lublin 2019.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–3, red. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1969–1972, t. 4, oprac. Stanisław Świrko, Warszawa 1978.
PBL – Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. 1: Wątki 1–999, Julian Krzyżanowski, Wrocław 1962.
SGL – Pelcowa Halina, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 8: Człowiek i rodzina, higiena i choroby, meble, sprzęty i prace domowe, Lublin 2020.
SGLS – Szewczyk Zenon P., Słownik gwary Lachów Sądeckich (Podegrodzkich), Podegrodzie 2014.
SGO – Kąś Józef, Słownik gwary orawskiej, t. 1: A–Ó, Kraków 2011.
Siem Pod – Siemieński Lucjan, Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie, Poznań 1845.
SIJP – Arct Michał, M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego, t. 1, Warszawa 1916.
SJP PWN – Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl [data dostępu: 9.08.2024].
SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. I–XI, Warszawa 1958–1969.
SPBL – Słownik polskiej bajki ludowej, red. Violetta Wróblewska, t. 1–3, Toruń 2018.
SPJS – Słownik pojęciowy języka staropolskiego, https://spjs.ijp.pan.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, http://spxvi.edu.pl/ [data dostępu: 9.08.2024].
SW – Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam A. Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. II: H–M, Warszawa 1902.
SWJP Dun – Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, t. 1: a–ówdzie, Warszawa 2001.
WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN, red. Piotr Żmigrodzki, https://wsjp.pl [data dostępu: 9.08.2024].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2025.37.359
Date of publication: 2025-08-05 23:15:39
Date of submission: 2024-10-05 22:23:09
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2025 Barbara Żebrowska-Mazur
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.