Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Feminatywne warianty jako innowacje morfologiczne w gwarach północno-wschodniej Polski (na przykładzie izomorfy kłomel f.)
Streszczenie w języku polskim
Gwarowe osobliwości w funkcjonowaniu gramatycznej kategorii rodzaju charakterystyczne dla północno-wschodnich dialektów języka polskiego mogą być skorelowane geograficznie i typologicznie z odpowiadającymi im zjawiskami zlokalizowanymi głównie w północno- i południowo-zachodnich dialektach białoruskich – areały poszczególnych rzeczowników rodzaju żeńskiego są kontynuowane na wschodzie polskiego kontinuum językowego.
Zakładając, że centrum irradiacji lub bodziec, który spowodował pojawienie się morfologicznej innowacji kłomel (f.) odnotowanej w północno-wschodniej Polsce hipotetycznie jest zlokalizowany na Białorusi, w obszarze rozpowszechniania się gwar poleskich autorka przedstawia wyniki analizy porównawczej danych dotyczących zmiennej kategorii rodzaju w języku polskim, białoruskim i niektórych innych językach słowiańskich i niesłowiańskich, a także dane językowo-geograficzne, strukturalno-semantyczne, etymologiczne dotyczące tej arealnej innowacji z dostępnym materiałem słowiańskim i niesłowiańskim, co pozwala zbliżyć się do rozwiązania jej genezy i przyczyn pojawienia się w gwarach północno-wschodniej Polski, gdzie leksem kłomel (f.) jest formalnie związany przede wszystkim ze strukturą wyrazów rodzaju męskiego i jest używany obok znanego odpowiednika rodzaju żeńskiego kłomla.
Badania przeprowadzono metodami: porównawczą, porównawczo-historyczną, opisowo-analityczną oraz arealno-typologiczną. Ich kompleksowe zastosowanie prowadzi do wniosku, że zachodniopolesko-poniemońskie słowo klomla należy interpretować jako zjawisko stymulujące powstawanie morfologicznej innowacji kłomel (f.) w północno-wschodnich gwarach języka polskiego. Ekspansję femininum można w tym przypadku uznać za wynik redystrybucji form żeńskich i męskich w międzysłowiańskiej i bałtycko-słowiańskiej strefie kontaktowej, co z kolei spowodowało zmiany w morfologii i odpowiednie mutacje w rozpatrywanym leksemie.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (BIELARUSIAN)Bibliografia
REFERENCES / BIBLIOGRAFIA
Sources / Źródła
Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. T. 1. (1980). Wrocław [etc.]: Zakł. Nar. im. Ossolińskich. (Prace slawistyczne, 14).
Atlas językowy Kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich: w 15 z. (1964–1978). Pod kier. Z. Stiebiera. Wrocław [etc.]: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
Kowalska, Anna. (1975–1979). Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia: rzeczownik w 2 t. Wrocław [etc.]: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
Leksìčny atlas belaruskìh narodnyh gavorak u 5 t. (1993–1998). M. Bìryla (gal. rèd.) [ì ìnš.]. Mìnsk: Fond fundam. dasled. Rèp. Belarus‘. [Лексічны атлас беларускіх народных гаворак у 5 т. (1993–1998). М. Бірыла (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск: Фонд фундам. даслед. Рэсп. Беларусь].
Studies / Opracowania
Alâhnovìč, Mìkalaj (sklad.) [ì ìnš.]. (1989). Dyâlektny sloǔnìk Brèstčyny. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Аляхновіч, Мікалай (склад.) [і інш.]. (1989). Дыялектны слоўнік Брэстчыны. Мінск: Навука і тэхніка].
Anan‘eva, Natal’â. (1994). Istoriâ i dialektologiâ pol’skogo âzyka: učeb. posobie dlâ studentov vuzov. Moskva: Izd-vo Mosk. un-ta. [Ананьева, Наталья. (1994). История и диалектология польского языка: учеб. пособие для студентов вузов. Москва: Изд-во Моск. ун-та].
Astrèjka, Vera. (1997). Paǔnočna-zahodnââ zanal‘naâ leksìka ǔ najmennâh zâǔ žyvoj pryrody (lìngvageagrafìâ ì pahodžanne): aǔtarèf. dys. ... kand. fìlal. navuk: 10.02.01. Mìnsk: NAN Belarusì, Ìn-t movaznaǔstva ìmâ Â. Kolasa. [Астрэйка, Вера. (1997). Паўночна-заходняя занальная лексіка ў найменнях з’яў жывой прыроды (лінгвагеаграфія і паходжанне): аўтарэф. дыс. ... канд. філал. навук: 10.02.01. Мінск: НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа].
Atrahovìč, Kandrat (Kandrat Krapìva), Bulahaǔ, Mìhaìl. (1962). Gramatyka belaruskaj movy: u 2 t. Mìnsk: Vyd-va AN BSSR. [Атраховіч, Кандрат (Кандрат Крапіва), Булахаў, Міхаіл. (1962). Граматыка беларускай мовы: у 2 т. Мінск: Выд-ва АН БССР].
Azarh, Juliâ. (1985). Morfologičeskie varianty proizvodnyh suŝestvitel’nyh v russkih govorah. W: Valerij Ivanov (red.). Obŝeslavânskij lingvističeskij atlas: materialy i issled., 1982 (s. 177–197). Moskva: Nauka. [Азарх, Юлия. (1985). Морфологические варианты производных существительных в русских говорах. В: Валерий Иванов (ред.). Общеславянский лингвистический атлас: материалы и исслед., 1982 (с. 177–197). Москва: Наука].
Bąk, Piotr. (1997). Gramatyka języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Brückner, Aleksander. (1917). Walka o język. Lwów: Książnica Pol. T-wa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie.
Bykava, Natallâ. (1992). Leksemy inšamoǔnaga pahodžannâ ǔ nazvah žyvёĺnaga svetu. U: Pavel Mìhajlaǔ, Ìvan škìn (rèd.). Žyvoe narodnae slova: dyâlektalagìčny zbornìk (s. 177–200). Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Быкава, Наталля. (1992). Лексемы іншамоўнага паходжання ў назвах жывёльнага свету. У: Павел Міхайлаў, Іван Яшкін (рэд.). Жывое народнае слова: дыялекталагічны зборнік (с. 177–200). Мінск: Навука і тэхніка].
Čygryn, Ìvan. (1992). ščè raz z našaj leksìkì (vёska Čamâry, Slonìmskì raёn). U: Pavel Mìhajlaǔ, Ìvan škìn (rèd.). Žyvoe narodnae slova: dyâlektalagìčny zbornìk (s. 123–131). Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Чыгрын, Іван. (1992). Яшчэ раз з нашай лексікі (вёска Чамяры, Слонімскі раён). У: Павел Міхайлаў, Іван Яшкін (рэд.). Жывое народнае слова: дыялекталагічны зборнік (с. 123–131). Мінск: Навука і тэхніка].
Cyhun, Genadz‘ (rèd.). (1978–.). Ètymalagičny sloǔnìk belaruskaj movy. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Цыхун, Генадзь (рэд.). (1978–.). Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Мінск: Навука і тэхніка].
Cyhun, Genadz‘. (1981). Slavânskìâ prynaležnyâ kanstrukcyì z zajmennìkavaj klìtykaj (Da metodykì vyznačènnâ ìnavacyj). Belaruskaâ Lìngvìstyka, 20, s. 56–62. [Цыхун, Генадзь. (1981). Славянскія прыналежныя канструкцыі з займеннікавай клітыкай (Да методыкі вызначэння інавацый). Беларуская Лінгвістыка, 20, с. 56–62].
Cyhun, Genadz‘. (1988). Arèal‘naâ typalogiâ slavânskih moǔ: pryncypy i napramkì dasledavannâ. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Цыхун, Генадзь. (1988). Арэальная тыпалогія славянскіх моў: прынцыпы і напрамкі даследавання. Мінск: Навука і тэхніка].
Filin, Fedot (red.). (1965–.). Slovar’ russkih narodnyh govorov. Moskva; Leningrad: Nauka. [Филин, Федот (ред.). (1965–.). Словарь русских народных говоров. Москва; Ленинград: Наука].
Grek-Pabisowa, Iryda; Maryniakowa, Irena. (1980). Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce. Wrocław–Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Karłowicz, Jan. (1900–1911). Słownik gwar polskich w 6 t. Kraków: Akad. Umiejętności.
Karpluk, Maria. (1974). Wahania rodzaju gramatycznego zapożyczeń pod wpływem wyrazów bliskoznacznych (na przykładzie pol. chomąto, dyszel). W: J. Kuryłowicz i in. (red.). Prace Komisji Językoznawstwa, 37: Studia indoeuropejskie. Études indo-européennes. Ioanni Safarewicz septuagenario ab amicis collegis sodalibus animo oblatum gratissimo (s. 87–90). Kraków.
Karskij, Efim. (2006). Belorusy v 3 t. T. 2, kn. 2: Âzyk belorusskogo naroda. Minsk: BelÈn. [Карский, Ефим. (2006). Белорусы в 3 т. Т. 2, кн. 2: Язык белорусского народа. Минск: БелЭн.].
Klìmčuk, Fёdar, škìn, Ìvan (rèd.). (1995). Leksìčnyâ landšafty Belarusì: Žyvëlʹny svet. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Фёдар Клімчук, Іван Яшкін (рэд.). (1995). Лексічныя ландшафты Беларусі: Жывёльны свет. Мінск: Навука і тэхніка].
Kurzowa, Zofia. O mowie Polaków na Kresach wschodnich. (1993). Kraków: Secesja.
Laskowski, Roman. (1974). Rodzaj gramatyczny, struktura głęboka a zaimki osobowe, W: J. Kuryłowicz i in. (red.). Prace Komisji Językoznawstwa, 37: Studia indoeuropejskie. Études indo-européennes. Ioanni Safarewicz septuagenario ab amicis collegis sodalibus animo oblatum gratissimo (s. 117–124). Kraków.
Lemcûgova, Valâncìna (rèd.) [ì ìnš.]. (2005). Mova «Našaj nìvy» (1906–1915). Varyântnasc‘. Sìnanìmìâ. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Лемцюгова, Валянціна (рэд.) [і інш.]. (2005). Мова «Нашай нівы» (1906–1915). Варыянтнасць. Сінанімія. Мінск: Беларуская навука].
Mackevìč, Ûzèfa. (rèd.). (1979–1986). Sloǔnìk belaruskìh gavorak paǔnočna-zahodnâj Belarusì ì âe pagranìčča u 5 t. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Mацкевіч,
Юзэфа. (рэд.). (1979–1986). Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча у 5 т. Мінск: Навука і тэхніка].
Maryniakowa, Irena. Słownik dawnej mowy mieszkańców Ciechanowca i okolicznych wsi na Podlasiu. (2011). Łomża: Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów.
Ramanovìč, Âǔgenìâ. (1977). Leksìka lel‘čyckaj gavorkì. U: Alâksandr Kryvìckì, Ûzèfa Mackevìč (rèd.). Narodnaâ leksìka (s. 130–134). Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Рамановіч, Яўгенія. (1977). Лексіка лельчыцкай гаворкі. У: Аляксандр Крывіцкі, Юзэфа Мацкевіч (рэд.). Народная лексіка (с. 130–134). Мінск: Навука і тэхніка].
Rembiszewska, Dorota. (2004). Wahania rodzaju rzeczowników w gwarach Mazowsza i Podlasia. W: Prace Filologiczne, 49 (s. 417–426). Warszawa.
Rembiszewska, Dorota. Słownik dialektu knyszyńskiego Czesława
Kudzinowskiego. (2007). Łomża: Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów.
Šatalava, Lûboǔ. (1975). Belaruskae dyâlektnae slova. Rèd. Ganna Arašonkava. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Шаталава, Любоў. (1975). Беларускае дыялектнае слова. Рэд. Ганна Арашонкава. Мінск: Навука і тэхніка].
Scâcko, Pavel. (1977). Belaruskae narodnae slovaǔtvarènne: afìksal‘nyâ nazoǔnìkì. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Сцяцко, Павел. (1977). Беларускае народнае словаўтварэнне: афіксальныя назоўнікі. Мінск: Навука і тэхніка].
Scâcko, Pavel. (2005). Sloǔnìk narodnaj movy Zèl‘venščyny: kalâ 3000 sloǔ. Grodna: GrDU. [Сцяцко, Павел. (2005). Слоўнік народнай мовы Зэльвеншчыны: каля 3000 слоў. Гродна: ГрДУ].
Serebrennikov, Boris (red.). (1973.) Obŝee âzykoznanie: metody lingvističeskih issledovanij. Moskva: Nauka. [Серебренников, Борис (ред.). (1973.) Общее языкознание: методы лингвистических исследований. Москва: Наука].
Siatkowski, Janusz. (1986). Kryteria ustalania wpływu języków bliskispokrewnionych. W: Festschrift für Herbert Bräuer zum 65. Geburtstag am 14. April 1986, Köln–Wien (s. 551–563).
Snìgìrova, Natallâ. (2014). Sacyâlìngvìstyčnyâ ǔmovy farmìravannâ belaruska-poĺskaj arèaĺnaj supoĺnascì. Acta Albaruthenica, 14, s. 233–242. [Снігірова, Наталля. (2014). Сацыялінгвістычныя ўмовы фарміравання беларуска-польскай арэальнай супольнасці. Acta Albaruthenica, 14, с. 233–242].
Trubačёv, Oleg. (2004a). Lingvističeskaâ geografiâ i ètimologičeskie issledovaniâ. W: Trudy po ètimologii: slovo, istoriâ, kul’tura v 2 t. (s. 211–239). Moskva: Âzyki slavânskoj kul’tury. [Трубачёв, Олег. (2004). Лингвистическая география и этимологические исследования. В: Труды по этимологии: слово, история, культура в 2 т. (с. 211–239). Москва: Языки славянской культуры].
Trubačёv, Oleg. (2004b). Slavânskaâ filologiâ i sravnitel’nost’. Ot s"ezda k s"ezdu. W: Trudy po ètimologii: slovo, istoriâ, kul’tura v 2 t. (s. 154–188). Moskva: Âzyki slavânskoj kul’tury. [Трубачёв, Олег. (2004). Славянская филология и сравнительность. От съезда к съезду. В: Труды по этимологии: слово, история, культура в 2 т. (с. 154–188). Москва: Языки славянской культуры].
Uscìnovìč, Ganna. (1992). Da sloǔnìka Navagrudčyny. U: Pavel Mìhajlaǔ, Ìvan škìn (rèd.). Žyvoe narodnae slova: dyâlektalagìčny zbornìk (s. 105–114). Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Усціновіч, Ганна. (1992). Да слоўніка Навагрудчыны. У: Павел Міхайлаў, Іван Яшкін (рэд.). Жывое народнае слова: дыялекталагічны зборнік (с. 105–114). Мінск: Навука і тэхніка.
Zdancewicz, Tadeusz. (1964). Wpływy litewskie i wschodniosłowiańskie w gwarach polskich pod Sejnami. Acta Baltico-Slavica, 1, s. 227–246.
Zdancewicz, Tadeusz. Wpływy białoruskie w polskich gwarach pod Sejnami. (1966). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2022.16.221-235
Data publikacji: 2022-12-22 10:54:55
Data złożenia artykułu: 2022-06-30 15:36:56
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2022 Natalia Snigiriova
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.