Historia piśmiennictwa słowiańskiego w pracach Nikity I. Tołstoja

Аnnа Genrihovna Кretschmer

Streszczenie w języku polskim


Autorka przedstawia wieloletnie badania N. I. Tołstoja nad dziejami piśmiennictwa słowiańskiego w okresie przednarodowym. Tołstoj zajmował się tym tematem przez prawie całe swoje życie naukowe. Metodologiczną podstawą jego podejścia jest koncepcja jednolitego obszaru kulturowego u prawosławnych Słowian w okresie przedstandardowym, przednarodowym. Kultura pisana (i tylko o niej mowa) Słowian prawosławnych znacznie różniła się szeregiem parametrów od kultury zarówno Słowian nieprawosławnych, jak i Europy Zachodniej. Ta specyfika z reguły nie jest wystarczająco uwzględniana w badaniach konwencjonalnych, które zresztą prawie zawsze operują w wąskich ramach poszczególnych (nowoczesnych) języków słowiańskich i grup etnicznych. Ponadto konwencjonalne badania w tej dziedzinie nie zawsze są wolne od pozanaukowych, ideologicznych „osadów”. W szczególny sposób dotyczy to radzieckiej koncepcji dziejów rozwoju rosyjskiego języka literackiego (koncepcja ta z niewielkimi zmianami do dziś dominuje w nauce rosyjskiej). Dlatego to ona jest tutaj głównym tłem dla prezentacji poglądów i pozycji Tołstoja. W artykule przedstawiono również niektóre stanowiska i koncepcje innych badaczy, które są naszym zdaniem szczególnie istotne (Isachenko, Uspienski, Hüttl-Volter / Hüttl-Worth itp.). W przeglądzie uwzględniono także opracowany przez Tołstoja model analizy typologicznej słowiańskich języków literackich, co pozwala określić stopień i rodzaj ich standaryzacji.

Słowa kluczowe


Slavia prawosławna; analiza porównawcza; analiza typologiczna; piśmiennictwo przednarodowe; słowiańskie języki literackie

Pełny tekst:

PDF (Русский)

Bibliografia


Ašnin Fedor D., Alpatov Vladimir M., 1994, «Delo slavistov»: 30-e gody, Moskva: Nasledie.

Brozovič Dalibor, 1967, Slavânskie standartnye âzyki i sravnitel′nyj metod, «Voprosy âzykoznaniâ» 1, s. 3–33.

Brozović Dalibor, 1970, Standardni jezik, Zagreb: Matica Hrvatska.

Ferguson Charles, 1959, On Diglossia, „Word” 15, p. 325–359.

Filin Fedot P., 1981, Istoki i sud′by russkogo literaturnogo âzyka, Moskva: Nauka.

Gačev Georgij, 1964, Uskorennoe razvitie literatury, Moskva: Nauka.

Gavranek Boguslav, 1971, Zadači literaturnogo âzyka i ego kul′tura, [v:] Čyževs´kyj D. (ed.), Prager linguistischer Zirkel. Slavische Propyläen 108, München: Fink, s. 338–337.

Havránek Bohuslav,1963, Studie o spisovném jazyce, Praha: Ceskoslovenské akademie ved.

Hûtl′-Vort Gerta (HüttlWorth Gerta), 1968, Pol′ cerkovnoslavânskogo âzyka v razvitii russkogo literaturnogo âzyka, [v:] Henry Kučera (rd.), American Contributions to the 6th International Congress of Slavists, vol. I, The Hague: Mouton, s. 95–124.

Hûtl′-Vort Gerta (HüttlWorth Gerta), 1973, Spornye voprosy izučeniâ literaturnogo âzyka v drevnerusskij period, „Wiener Slawistisches Jahrbuch” 18, s. 29–47.

Hûtl′-Vort Gerta (HüttlWorth Gerta), 1976, K problematike norm âzyka drevnerusskih letopisej, [v:] F. P. Filin, A. I. Gorškov (red.), Problemy normy v slavânskih literaturnyh âzykah v sinhronnom i diahronnom aspektah, Moskva: MGU, s. 173–179.

Hûtl′-Vort Gerta (HüttlWorth Gerta), 1982, Problematika âzykovogo naslediâ XVII v. v russkom literaturnom âzyke novogo vremeni, „Wiener Slawistisches Jahrbuch” 28, s. 9–24.

Hüttl-Folter Gerta, 1983, Die trat/torot-Lexeme in den altrussischen Chroniken, Wien: Österr. AdW.

Isačenko Aleksandr V., 1958, Kakova specifika literaturnogo dvuâzyčiâ v istorii slavânskih narodov?, «Voprosy âzykoznaniâ» 4, s. 42–45.

Isačenko Aleksandr V., 1973, Esli by v konce XV veka Novgorod oderžal pobedu nad Moskvoj (ob odnom nesostoâvšemsâ variante istorii russkogo âzyka), „Wiener Slawistisches Jahrbuch” 18, s. 48–55.

Issatschenko Alexander, 1975, Mythen und Tatsachen über die Entstehung der russischen Literatursprache, Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte, 298. Bd., 5. Abhandlung, Wien: Österr. AdW.

Issatschenko Alexander, 1980, Geschichte der russischen Sprache, Bd. 1, Heidelberg: Winter.

Issatschenko Alexander, 1983, Geschichte der russischen Sprache, Bd. 2, Heidelberg: Winter.

Jedllička Alois, 1978, Die Schriftsprache in der heutigen Kommunikation, Leipzig: VEB.

Kelih Emmerich, Kretschmer, Anna, 2016, (Rez.), [w:] Daniel Müller, Monika Wingender (Hg.), Typen slawischer Standardsprachen. Theoretische, methodische und empirische Zugänge, „Wiener Slawistisches Jahrbuch” N. F., vol. 4, s. 244–247.

Krečmer Anna, 1995, Aktual′nye voprosy istorii russkogo literaturnogo âzyka, «Voprosy âzykoznaniâ» 6, s. 96–123.

Krečmer Anna, 2015, Pravoslavnye slavâne v nepravoslavnom okruženii – problemy kul′turno-âzykovogo identiteta, [v:] Nikita V. Suprunčuk (red.), Âzykovoj kontakt, Minsk: RIVŠ, s. 101–110.

Kretschmer 1993, Zur Geschichte und Typologie slavischer Standardsprachen (N. I. Tolstoj zum 70. Geburtstag), „Zeitschrift für Slawistik” 38/2, s. 177–184.

Kretschmer Anna, 1986, Zur Diskussion um den Ursprung des russischen „literaturnyj jazyk” (seit Ende der fünfziger Jahre), Hagen: Otto Rottmann.

Kretschmer Anna, 1994, Und noch einmal zur Diglossie, T. Berger (Hg.), Jung-SlawistInnen-Treffen in Wien 1992, „Wiener Slawistischer Almanach” 33, s. 181–194.

Larin Boris A., 1961, Razgovornyj âzyk Moskovskoj Rusi, Načal′nyj ètap formirovaniâ russkogo literaturnogo âzyka, Leningrad: LGU.

Larin Boris A., 1975, Lekcii po istorii russkogo literaturnogo âzyka, Moskva: Vysšaâ škola.

Lihačev Dimitrij S., 1963, Sistema literaturnyh žanrov Drevnej Rusi, [v:] Andrej N. Robinson (red.), Slavânskie literatury, V Meždunarodnyj s″ezd slavistov, Doklady sovetskoj delegacii, Moskva: AN SSSR, s. 47–70.

Lihačev Dimitrij S., 1968, Drevneslavânskie literatury kak sistema, [v:] Dimitrij F. Markov, Andrej N. Robinson (red.), Slavânskie literatury, VI Meždunarodnyj s″ezd slavistov, Doklady sovetskoj delegacii, Moskva: AN SSSR, s. 5–48.

Mošin Vladimir, 1963, O periodizacii russko-ûžnoslavânskih literaturnyh cvâzej X–XV vv., [v:] Lev A. Dimitriev, Dmitrij S. Lihačev (red.), Russkaâ literatura XI–XVII vekov sredi slavânskih literatur, TODRL 19, Moskva–Leningrad: AN SSSR, s. 28–106.

Müller Daniel, Wingender Monika (Hg.), 2013, Typen slavischer Standardsprachen. Theoretische, methodische und empirische Zugänge, Wiesbaden: Harrassowitz (Slavistische Studienbücher, N. F., 25).

Neroznak Vladimir P. (red.), 2001, Sumerki lingvistiki, Iz istorii otečestvennogo âzykoznaniâ, Antologiâ, Moskva: Academia.

Nikolaeva Tat′âna M., 2006, Âzykovaâ situaciâ v načal′nyj period formirovaniâ russkoj nacii, «Učenye zapiski Kazanskogo gosularstvennogo universiteta» 148/2, s. 119–127.

Obnorskij Sergej P., 1946, Očerki po istorii russkogo literaturnogo âzyka staršego perioda, Moskva–Leningrad: AN SSSR.

Picchio Riccardo, 1962, Die historisch-philologische Bedeutung der kirchenslavischen Tradition, „Welt der Slaven” VII, s. 1–27.

Seemann Klaus Dieter, 1982, Loquendum est russice scribendum est slavonice, „Russia Medievalis” V, s. 103–136.

Seemann Klaus Dieter, 1983, Die „Diglossie” und die Systeme der sprachlichen Kommunikation im alten Rußland, [w:] Reinhold Olesch (ed.), Slavistische Forschungen, 40. Slavistische Studien zum IX Internationalen Slavistenkongreß in Kiev, Köln–Wien: Böhlau, s. 553–561.

Shevelov George Y., 1960, Die kirchenslavischen Elemente in der russischen Literatursprache und die Rolle Šachmatovs bei ihrer Erforschung, [w:] A. A. Šachmatov, G. Y. Shevelov, Die kirchenslavischen Elemente in der modernen russischen Literatursprache, Wiesbaden: Harrassowitz, s. 43–106.

Sobolevskij Aleksej I., 1980, Istoriâ russkogo literaturnogo âzyka, Leningrad: Nauka.

Tolstoj Nikita I., 1961, K voprosu o drevneslavânskom âzyke kak obŝem literaturnom âzyke ûžnyh i vostočnyh slavân, «Voprosy âzykoznaniâ» 1, s. 52–66.

Tolstoj Nikita I., 1963, Vzaimootnošeniâ lokal′nyh tipov drevneslavânskogo (literaturnogo) âzyka pozdnego perioda (2-â pol. XVI–XVII vv.), [v:] Viktor V. Vinogradov (red.), Slavânskoe âzykoznanie, V Meždunarodnyj s″ezd slavistov, Doklady sovetskoj delegacii, Moskva: AN SSSR, s. 230–272.

Tolstoj Nikita I., 1974, Vzglâdy V. V. Vinogradova na sootnošenie drevnerusskogo i drevneslavânskogo literaturnogo âzykov, [v:] Vera A. Belošapkova, N. I. Tolstoj (red.), Issledovaniâ po slavânskoj filologii, (Sbornik, posvâŝennyj pamâti V. V. Vinogradova), Moskva: MGU, s. 319–329.

Tolstoj Nikita I., 1976, Starinnye predstavleniâ o narodno-âzykovoj baze drevneslavânskogo literaturnogo âzyka ( XVI–XVII vv.), [v:] Klavdiâ V. Gorškova (red.), Voprosy russkogo âzykoznaniâ, Moskva: MGU, s. 177–204.

Tolstoj Nikita I., 1985, Slavânskie literaturnye âzyki i ih otnošenie k drugim âzykovym idiomam (stratam):opyt sravnitel′nogo rassmotreniâ, [v:] M. M. Guhman (red.), Funkcional′naâ stratifikaciâ âzyka, Moskva: Nauka, s. 9–24.

Tolstoj Nikita I., 1988a, Slavânskie literaturnye âzyki i ih otnošenie k drugim âzykovym idiomam (stratam) (opyt sravnitel′nogo rassmotreniâ), [v:] Tolstoj N. I., Istoriâ i struktura slavânskih literaturnyh âzykov, Moskva: Nauka, s. 6–27.

Tolstoj Nikita I., 1988b, K voprosu o zavisimosti èlementov stilâ standartnogo literaturnogo âzyka ot haraktera ego «standartnosti», [v:] Tolstoj N. I., Istoriâ i struktura slavânskih literaturnyh âzykov, Moskva: Nauka, s. 27–33.

Tolstoj Nikita I., 1988g, Konkurenciâ i sosuŝestvanie norm v literaturnom âzyke XVIII v. u serbov, [v:] Tolstoj N. I., Istoriâ i struktura slavânskih literaturnyh âzykov, Moskva: Nauka, s. 186–194.

Tolstoj Nikita I., 1988v, Otnošenie drevneserbskogo knižnogo âzyka k staroslavânskomu âzyku, [v:] Tolstoj N. I., Istoriâ i struktura slavânskih literaturnyh âzykov, Moskva: Nauka, s. 164–173 (Pervonačal′no opublikovano v serbskom variante: Tolstoj 1982.).

Tolstoj Nikita I., 1989a, Drevneslavânskij literaturnyj âzyk v XII–XIV vv. (ego funkcii i specifika), [v:] Gennadij G. Litavrin, Vâčeslav V. Ivanov (red.), Pazvitie ètničeskogo soznaniâ slavânskih narodov v èpohu zrelogo feodalizma, Moskva: Nauka, s. 14–24.

Tolstoj Nikita I., 1989b, Ètničeskoe i kul′turnoe samosoznanie horvatov v svâhi s razvitiem pis′mennosti (literatury) i literaturnogo âzyka v XII–XIV v., [v:] Gennadij G. Litavrin, Vâčeslav V. Ivanov (red.), Razvitie ètničeskogo soznaniâ slavânskih narodov v èpohu zrelogo feodalizma, Moskva: Nauka, s. 152–164.

Tolstoj Nikita I., 1990a, Neskol′ko razmyšlenij o slavânskih literaturnyh âzykah, literaturno-âzykovyh situaciâh i koncepciâh, [v:] Vasilij G. Zlydnev (red.), Slavânskie i balkanskie kul′tury XVIII–XIX vv., Moskva: AN SSSR, s. 29–36.

Tolstoj Nikita I., 1990b, Novyj slavânskij literaturnyj mikroâzyk?, [v:] Dmitrij S. Lihačev (red.), Res philologica, Filologičeskie issledovaniâ, Pamâti G. V., Stepanova, 1918–1986, Moskva–Leningrad: AN SSSR, s. 265–272.

Tolstoj Nikita I., 1995, Slavia Orthodoxa i Slavia Latina – obŝee i različnoe v literaturno-âzykovoj situacii (opyt predvaritel′noj ocenki), „Richerche slavistiche” XLII, s. 89–102; tože [v:] «Voprosy âzykoznaniâ» 2/1997, s. 16–23.

Tolstoj Nikita I., 1998a, Kirillo-mefodievskaâ tradiciâ u slavân, [v:] N. I. Tolstoj, Izbrannye trudy, t. 2, Moskva: Âzyki russkoj kul′tury, s. 43–48.

Tolstoj Nikita I., 1998b, Âzykovaâ situaciâ v zapadnyh predelah vostočnogo i ûžnogo slavânstva v XVII v. (opyt sopostavitel′nogo rassmotreniâ), [v:] N. I. Tolstoj, Izbrannye trudy, t. 2, Moskva: Âzyki russkoj kul′tury, s. 174–181 (Vpervye opublikovano na serbohorvatskom: Tolstoj 1990.).

Tolstoj Nikita I., 1998v, Regionalizm i literaturno-âzykovaâ situaciâ v horvatskih zemlâh XVI–XVIII vv., [v:] N. I. Tolstoj, Izbrannye trudy, t. 2, Moskva: Âzyki russkoj kul′tury, s. 360–394.

Tolstoj Nikita, 1966, Arhaizam i novatorstvo u jezičkoj reformi Vuka Karacića, [v:] Naučni sastanak slavista u Vukove dane 5, Beograd: MSC, s. 227–234.

Tolstoj Nikita, 1982, Odnos starog kn′iškog jezika prema starom slovenskom jeziku (u vezi sa razvojem žanrova u staroj srpskoj kn′iževnosti), [v:] Naučni sastanak slavista u Vukove dane 8, Beograd: MSC, s. 15–23.

Tolstoj Nikita, 1990, Jezička situacija u zapadnim delovima Istočnog i Južnog slovenstva u XVII veku (pokušaj uporednog razmatraoa), „Kn′ževni jezik” (Sarajevo) 19/4, s. 161–167.

Unbegaun Boris O., 1968, Âzyk russkoj literatury i problemy ego razvitiâ, „Revue des Ètudes Slaves” 47, s. 129–134.

Unbegaun Boris O., 1970, Proishoždenie russkogo literaturnogo âzyka, «Nowyj žyrnal» 100, s. 306–319.

Unbegaun Boris O., 1971, Russkij literaturnyj âzyk: problemy i zadači ego izučeniâ, [v:] Alekseev A. A. (red.), Poètika i stilistika russkoj literatury, Leningrad: AN SSSR, s. 329–333.

Uspenskij Boris A., 1983, Âzykovaâ situaciâ Kievskoj Rusi i ee značenie dlâ istorii russkogo literaturnogo âzyka, IX Meždunarodnyj s″ezd slavistov, Doklady, Moskva: MGU.

Vinogradov Viktor V., 1934, Očerki po istorii russkogo literaturnogo âzyka XVII–XIX vv., Moskva: Gos. učeb.-ped. Izd-vo.

Vinogradov Viktor V., 1958, Osnovnye problemy izučeniâ obrazivaniâ i razvitiâ drevnerusskogo literaturnogo âzyka, IV Meždunarodnyj s″ezd slavistov, Doklady, Moskva: AN SSSR.

Živov Viktor M., 1988, Rol′ russkogo cerkovnoslavânskogo i istorii slavânskih literaturnyh âzykov, [v:] Gorškova K. V., Haburgaev G. A. (red.), Aktual′nye problemy slavânskogo âzykoznaniâ, Moskva: Nauka, s. 49–98.

Živov Viktor M., 1995, Kul′turnye reformy v sisteme preobrazovanij Petra I, [v:] A. D. Košelev (red.), Iz istorii russkoj kul′tury, t. III (XVII – načalo XVIII veka), Moskva: Âzyki rysskoj kul′tury, s. 528–583.

Živov Viktor M., 1996, Âzyk i kul′tura v Rossii XVIII veka, Moskva: Âzyki russkoj ku′tury.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2023.35.27
Data publikacji: 2023-08-31 13:19:41
Data złożenia artykułu: 2023-02-26 16:35:39


Statystyki


Widoczność abstraktów - 383
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (Русский) - 104

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Анна Генриховна Кречмер

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.