Wyprawa łanowa w pismach Andrzeja Maksymiliana Fredry

Dariusz Kupisz

Streszczenie w języku polskim


Andrzej Maksymilian Fredro jest jednym z czołowych polskich pisarzy doby staropolskiej, zajmujących się problematyką reform wojskowych. W artykule omówiono jego koncepcje związane z zastąpieniem pospolitego ruszenia przez wyprawę z dóbr, zaprezentowane na kartach czterech pism z lat 1668–1675. Początkowo Fredro widział w żołnierzach wystawianych przez posiadaczy dóbr szlacheckich, duchownych i królewskich jedynie wsparcie dla tradycyjnego pospolitego ruszenia i wojska zaciężnego. Ostatecznie, opowiedział się jednak za ograniczeniem liczebności tego ostatniego jedynie do 5000 żołnierzy kwarcianych. W miejsce wojska zaciężnych i pospolitego ruszenia proponował wyprawę szacowaną od dochodu lub ilości łanów. Spodziewał się tą drogą nawet kilkudziesięciu tysięcy zbrojnych, co jak wykazała praktyka, było nierealne. W tym kontekście propozycje Fredry nie odbiegały od podobnych, licznych koncepcji prezentowanych w licznych traktatach i pismach politycznych na przestrzeni całego XVII stulecia. Pospolite ruszenie i wyprawy nie zapisały się poza nielicznymi wyjątkami chlubnie w wojnach toczonych przez Rzeczpospolitą. Należy wskazać jednak cenne i słuszne pominąć jednak słusznych postulaty Fredry dotyczące uzbrojenia jazdy i piechoty, wyposażenia ich w duże zapasy amunicji, ograniczenia liczby wozów taborowych, szkolenia żołnierzy i odpowiedniego prowiantowania wojska.


Słowa kluczowe


wyprawa łanowa; pospolite ruszenie; wojskowość Rzeczypospolitej XVII w.; Andrzej Maksymilian Fredro; myśl polityczno-wojskowa

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Archiwum Państwowe w Lublinie:

Księgi Grodzkie Lubelskie Relacje, nr 80.

Biblioteka Książąt Czartoryskich – Muzeum Narodowe w Krakowie:

rkps 173.

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu:

rkps 9532/II.

Tsentral’nyy Derzhavnyy Istorychnyy Arkhiv Ukrayiny, Kyyiv:

fond 49, opys 2, sprava 1614.

Diariusz sejmu koronacyjnego Jana III Sobieskiego w 1676 roku, oprac. J. Stolicki, Kraków 2019.

Fredro A.M., Militarium, t. 1, oprac. M. Tracz-Tryniecki, Warszawa 2015.

Fredro A.M., Potrzebne Consideratie około Porządku Woiennego, y Pospolitego Ruszenia. Przez Franciszka Glinkę z Rafałów do Druku Podane. A teraz z Przydatkiem Sporządzenia Oeconomiey Woienney & Sposobu, iakoby Woyska Rzeczypospolitey mogły być w dobrym porządku

zatrzymane, Powtornie przedrukowane, Słuck 1675.

Fredro A.M., Poparcie wolności, w: Pisma polityczne z czasów panowania Jana Kazimierza Wazy 1648–1668. Publicystyka, eksorbitancje, projekty, memoriały, t. 3, 1665–1668, oprac. S. Ochmann-Staniszewska, Wrocław 1991.

Fredro A.M., Pytanie, albo ratiocinatio z strony tureckiej wojny i nowych z Portą Ottomańską traktatów „Po wzięciu Kamieńca Podolskiego”. Do uważenia podana die 5 Novembris Anno Domini 1672, w: Fredro A.M., Inter maiestatem ac libertatem. Mowy sejmowe, listy w sprawach publicznych, pisma i wota z lat 1672–1679, oprac. A. Perłakowski, K. Przyboś, Kraków

Starowolski Sz., Reformacja obyczajów polskich wszystkim stanom ojczyzny naszej, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1859.

Volumina constitutionum, t. 3, vol. 1, oprac. S. Grodziski, M. Kwiecień i A. Karabowicz, Warszawa 2010.

Ciesielski T., Wyprawa łanowa 1653 r., „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Historia” 1994, 30.

Hahn K., Pospolite ruszenie wedle uchwał sejmikowych ruskich od XVI do XVIII wieku, Lwów 1928.

Hundert Z., Kilka uwag na temat chorągwi petyhorskich w wojskach Rzeczypospolitej w latach 1673–1683, w: W pancerzu przez wieki. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. M. Baranowski, A. Gładysz, A. Niewiński, Oświęcim 2014.

Kaniewski J., Sejmiki koronne wobec problemów wewnętrznych Rzeczypospolitej za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669–1673), Katowice 2014.

Kupisz D., Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572–1717, Lublin 2008.

Kupisz D., Wyprawy żołnierza łanowego w Koronie w czasach Jana Kazimierza, Warszawa 2018.

Kupisz D., Żołnierz łanowy w polskim piśmiennictwie polityczno-wojskowym za panowania Zygmunta III Wazy, „Terminus” 2017, 19, 3.

Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013.

Olejnik K., Rozwój polskiej myśli wojskowej do końca XVII wieku, Poznań 1976.

Pałucki W., Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1974.

Rynuch Z., Andrzej Maksymilian Fredro. Portret literacki, Gdański 1980.

Sikorski J., Polskie piśmiennictwo wojskowe od XV do XX wieku, Warszawa 1991.

Tracz-Tryniecki M., Republika versus monarchia. Myśl polityczna i prawna Andrzeja Maksymiliana Fredry, Łódź 2019.

Wierzbicki L.A., Pospolite ruszenie w Polsce w drugiej połowie XVII wieku. Ostatnie wyprawy z lat 1670–1672, Lublin 2011.

Wimmer J., Andrzej Maksymilian Fredro jako projektodawca reform wojskowych, w: O naprawę Rzeczypospolitej XVII–XVIII w. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, red. J. Gierowski et al., Warszawa 1965.

Wimmer J., Trzy projekty Andrzeja Maksymiliana Fredry w sprawach wojskowych, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1972, 18, 2.

Zając K., Wojsko Rzeczypospolitej w latach 1668–1673, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1960, 5.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2022.53.61-77
Data publikacji: 2022-06-30 13:43:38
Data złożenia artykułu: 2021-09-29 10:32:45


Statystyki


Widoczność abstraktów - 943
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 416

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2022 Dariusz Kupisz

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.