Armia koronna Rzeczypospolitej w sporach i rozgrywkach politycznych pierwszych lat wojny na Ukrainie (1648-1649)

Eugeniusz Janas

Streszczenie w języku polskim


Wydarzenia pierwszych lat wojny na Ukrainie wyraźnie wskazują na wzrost zaangażowania armii w życie publiczne państwa. Tendencję taką uznać trzeba w znacznym stopniu za nowe i bezprecedensowe zjawisko życia politycznego Rzeczypospolitej widoczne od chwili wybuchu powstania Chmielnickiego przynajmniej do lat 70. XVII stulecia. Taki stan rzeczy wynikał, jak można sądzić, z dwóch głównych powodów – dążeń niektórych
grup i przedstawicieli elity władzy, w licznych wypadkach zresztą obecnych równocześnie w kręgu starszyzny wojskowej, do ugruntowania wpływów i roli politycznej poprzez sterowanie bądź manipulowanie armią, jednym jeszcze instrumentem zdobywania owych wpływów oraz postawy szerszego środowiska szlacheckich żołnierzy widzących w sobie nie tylko zbrojne ramię państwa, ale i jego pełnoprawnych obywateli uprawnionych jak cała szlachta do współdecydowania we wszelkich sprawach Rzeczypospolitej. Tendencję
taką dostrzegamy już podczas bezkrólewia i elekcji 1648 r. (np. w czasie lwowskiego koła generalnego wojska we wrześniu, dokonującego nielegalnego w gruncie rzeczy, chociaż zaaprobowanego potem wyboru wodza naczelnego),ale decydującego wpływu na obiór nowego władcy armia jednak nie uzyskała. W następnych miesiącach i latach o kontrolę nad wojskiem rywalizował monarcha, dwór, kluczowi senatorowie, wodzowie i inni ludzie z kręgu starszyzny i magnackiej elity. W konsekwencji postępowało upolitycznienie wojska. Narastał równocześnie krytyczny stosunek środowiska żołnierskiego do państwa (monarchy, dworu, sejmu) wywoływany w głównej mierze narastającą w warunkach wojny destrukcją aparatu skarbowo-wojskowego Rzeczypospolitej. W armii coraz częściej pojawiały się buntownicze nastroje spowodowane głównie czynnikami ekonomicznymi.
Kształtujący się od 1648 r. do pewnego stopnia nowy esprit de corps wojska inspirował żołnierzy do żądań zmian polityki państwa, w tym przyznaniu armii uprawnień dotychczas nie występujących. Umacniały i utrwalały się zarazem formy organizacji samorządowej wojska (koła wojskowe), krystalizował się trwalszy program wyrażający aspiracje żołnierzy, powstawały przesłanki przyszłych, bardziej dramatycznych buntów i konfederacji, łatwo poddających się politycznej inspiracji.

Słowa kluczowe


Powstanie Chmielnickiego, wojsko koronne i polityka, bunty i konfederacje żołnierskie połowy XVII wieku

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Biernacki W., Żółte Wody - Korsuń 1648, Częstochowa 2000.

Borowiak A., Wojska powiatowe przed kampanią piławiecką w 1648 roku, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. II, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013, s. 129-160.

Częścik Ł., Sejm warszawski 1649/50 roku, Wrocław 1978.

Diariusz sejmu elekcyjnego 1648 roku, opr. J. Dąbrowski, Kraków 2013.

Dokumenty ob osvoboditielnoj vojnie ukrainskogo naroda 1648-1654, Kijev 1965.

Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego a później kasztelana bieckiego księga pamiętnicza z dawnego rękopisma będącego własnością Ludwika hr. Morsztyna, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1864.

Jemiołowski M., Pamiętnik dzieje Polski zawierający (1648-1679), oprac. J. Dzięgielewski, Warszawa 2000.

Kersten A., Hieronim Radziejowski. Studium władzy i opozycji, Warszawa 1988. Widacki J., Kniaź Jarema, Katowice 1984.

Kłaczewski W., Jerzy Ossoliński wielki kanclerz Rzeczypospolitej, Lublin 2011.

Kubala L., Szkice historyczne. Serya pierwsza, Warszawa 1901.

Kupisz D., Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572-1717, Lublin 2008.

Majewski W., Posłowie, w: O. Górka, „Ogniem i mieczem” a rzeczywistość historyczna, Warszawa 1986, s. 234-261.

Nagielski M., Mity a rzeczywistość przebiegu kampanii zborowskiej 1649 r., w: Od Zborowa do NATO (1649-2009).Studia z dziejów stosunków polsko-ukraińskich od XVII do XXI wieku, red. M. Franz, K. Pietkiewicz, Toruń 2009, s. 135-163.

Ochmann S., Koronacja Jana Kazimierza w roku 1649, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. XXVIII, 1983, s. 135- 159.

Ochmann S., Sejm koronacyjny Jana Kazimierza w 1649 r., Wrocław 1985.

Ochmann-Staniszewska S., Staniszewski Z., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna - praktyka, t. I, Wrocław 2000.

Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630-1707), opr. A. Rachuba i H. Lulewicz, Warszawa 2003.

Pamjatniki izdannyje wriemiennoju kommisieju dlja rozbora drewnich aktow, t. I, cz. 3, Kijew 1898.

Radziwiłł A. S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 3 1647-1656, opr. A. Przyboś i R. Żelewski, Warszawa 1980.

Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bohdana Chmielnickiego okresu „Ogniem i Mieczem” (1648-1651), opr. M. Nagielski, Warszawa 1999.

Serczyk W. A., Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651, Warszawa 1998.

Szajnocha K., Dwa lata dziejów naszych, t. II, Lwów 1869.

Szul-Skjoeldkrona T., Dyscyplina i morale armii koronnej w okresie pomiędzy Piławcami a kampanią Zborowską 1649 r., w: Staropolska sztuka wojenna XVI-XVII wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu, red. M. Nagielski, Warszawa 2002, s. 103-114.

Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas i W. Kłaczewski, Kórnik 2002.

Wasilewski T., Ostatni Waza na polskim tronie, Katowice 1984.

Wójcik Z., Jan Kazimierz Waza, Wrocław 1997.

Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1965.

Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1648-1655, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, V, 1960, s. 477-532.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2014.38.61
Data publikacji: 2015-07-21 11:22:34
Data złożenia artykułu: 2015-07-17 12:07:58


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1508
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 850

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2015 Eugeniusz Janas

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.