Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Dwa źródła do poglądów i mentalności katolickiej inteligencji u progu Polski Ludowej
Streszczenie w języku polskim
W tekście zostały zaprezentowane dwa źródła dotyczące politycznych poglądów i mentalności polskiej inteligencji katolickiej w pierwszych latach Polski Ludowej. Pierwszym z nich jest memoriał grupy „Dziś i Jutro” do Władysława Gomułki, prezentujący jej polityczne aspiracje i koncepcje, zmierzające do utworzenia współrządzącej Polską partii katolickiej. Drugi jest opracowaniem sytuacji w kraju, adresowanym do polskich władz emigracyjnych, z akcentem na poglądy katolików świeckich, rozczarowanych koncepcjami insurekcyjnymi i antyrosyjskimi. Dokumenty te pozwalają zrozumieć nie tylko ówczesne dylematy i wybory ideowe katolików, ale stanowią również istotny przyczynek do genezy późniejszych sporów środowisk katolickich w komunistycznej Polsce.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Dziennik Jana Dobraczyńskiego, w: Archiwum Narodowej Demokracji, t. 1, red. J. Engelgard, M. Motas, Warszawa 2013.
Friszke A., Paczkowski A., „Chcę współpracować”. Bolesława Piaseckiego memoriały więzienne, „Tygodnik Powszechny” 2007, 15.
Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993.
Orzełek A., U źródeł ruchu katolików „społecznie postępowych”. Zapis nieopublikowanej dyskusji działaczy i publicystów Stowarzyszenia PAX pt. „Jak doszło do powstania »Dziś i Jutro« z 1975 r.”, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, 37, 1.
Polska – ZSRR. Struktury podległości. Dokumenty KC WKP(b) 1944–1989, red. G.A. Bordiugow, A. Kochański, A. Koseski, G.F. Matwiejew, A. Paczkowski, Warszawa 1995.
Zakrzewski M., Z dziejów realizmu politycznego. Aleksander Bocheński i jego Memoriał o polityce polskiej z kwietnia 1945 r., „Politeja” 2018, 15, 4 (55).
„Dziś i Jutro” 1945–1949.
„Kierunki” 1982.
„Słowo Powszechne” 1947.
„Tygodnik Powszechny” 1946–1947, 1950–1952.
„Tygodnik Warszawski” 1946–1947.
„Znak” 1946–1947, 1950–1952, 1956, 1965.
Bocheński A., Dzieje głupoty w Polsce. Pamflety dziejopisarskie, Warszawa 1947.
Dobraczyński J., Tylko w jednym życiu. Wspomnienia, Warszawa 1977.
Friszke A., Zawód: historyk, rozmawiają J. Olaszek i T. Siewierski, Warszawa 2022.
Kętrzyński W., Na przełomie 1944–1945, „Więź” 1967, 11–12.
Kisielewski S., Dzienniki, Warszawa 2001.
Kisielewski S., Wspomnienia polityczne, w: Homo homini res sacra. Dokumentacja historyczna spotkań w Centrum Dialogu w Paryżu (1973–1989), t. 1, Grudzień 1973–kwiecień 1975, red. R. Gryz, M. Wójcik, Kielce 2019.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 1, Polska szkoła myślenia patriotycznego na przełomie epok, red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 2, Droga krystalizacji potrójnego zaangażowania ruchu społecznie postępowego (1945–1948 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 3, W walce o porozumienie między Kościołem a państwem, red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 4, Postawa ruchu społecznie postępowego PAX w trudnych latach stalinizmu i pierwszych zapowiedzi odnowy socjalizmu (1951–1955 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 5, Czas wielkiej próby (1956–1957 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 6, PAX w nurcie patriotyczno-socjalistycznych sił rozwoju (1958–1967 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 7, PAX w nurcie dialogu i przemian soborowych (1958–1967 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 8, Linia programowa PAXu w latach kryzysu wewnętrznego w kraju (1968–luty 1971 r.), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
Milewski J., Pierwsze kroki, Warszawa 1966.
Milewski J., Wielka szansa, Warszawa 1965.
Piasecki B., Kierunki 1945–1960, Warszawa 1981.
Piasecki B., Myśli, Warszawa 1983.
Piasecki B., Na przełomie epok, Warszawa 1964.
Piasecki B., Patriotyzm polski, Warszawa 1958.
Piasecki B., Siły rozwoju, Warszawa 1971.
Piasecki B., Zagadnienia istotne. Artykuły z lat 1945–1954, Warszawa 1954.
Popiel K., Od Brześcia do „Polonii”, London 1967.
Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u (wspomnienia), Warszawa 1994.
Stomma S., Pisma wybrane, t. 1, 1931–1939, red. R. Ptaszyński, Kraków 2017.
Stomma S., Pisma wybrane, t. 2, 1946–1975, red. R. Ptaszyński, Kraków 2017.
Stomma S., Pisma wybrane, t. 3, 1976–2003, red. R. Ptaszyński, Kraków 2017.
Stomma S., Pościg za nadzieją, Paris 1991.
Stomma S., Trudne lekcje historii, Kraków 1998.
Turowicz J., Pisma wybrane, t. 1–3, red. A. Mateja, Kraków 2013.
Wójcik J., Ciągłość i rozwój, Warszawa 1972.
Wójcik J., Spór o postawę, Warszawa 1968.
Zabłocki J., Dzienniki, t. 1, 1956–1965, Warszawa 2008.
Zabłocki J., Dzienniki, t. 2, 1966–1975, Warszawa 2011.
Zabłocki J., Dzienniki, t. 3, cz. 1, 1976–1981, Warszawa 2013.
Zabłocki J., Dzienniki 1976–1986, t. 3, cz. 2: 1982–1986, Warszawa 2013.
Zawieyski J., Dzienniki, t. 1, Wybór z lat 1955–1959, red. A. Knyt, M. Czoch, B. Kaliski, A. Uścińska, Warszawa 2011.
Zawieyski J., Dzienniki, t. 2, Wybór z lat 1960–1969, red. A. Knyt, M. Czoch, B. Kaliski, A. Uścińska, Warszawa 2012.
Żakowski J., Trzy ćwiartki wieku. Rozmowy z Jerzym Turowiczem, Kraków 1990.
Bankowicz B., Neopozytywizm Znaku: próba legalizmu motywowana realizmem, w: B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.
Bankowicz B., W labiryncie wieloświatopoglądowości: Stowarzyszenie PAX między marzeniami a rzeczywistością, w: B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996
.
Błaszak T., Służba Bezpieczeństwa wobec Stowarzyszenia PAX i Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w województwie szczecińskim w latach 1952–1990, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Busse K., Utopia i rzeczywistość. Stowarzyszenie PAX w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym PRL i III RP na przykładzie województwa radomskiego (1975–1993), Lublin-Radom 2014.
Busse K., Wróg czy sojusznik? Stowarzyszenie PAX pod kontrolą aparatu bezpieczeństwa, w: Nie tylko partia. Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.
Cenckiewicz S., „Endekoesbecja”. Dezintegracja Polskiego Związku Katolicko-Społecznego w latach 1982–1986, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2007, 1.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
Dudek A., Program Stowarzyszenia PAX. Realizm, koniunkturalizm czy utopia?, „Politeja” 2013, 10, 3 (25).
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Dudek A., Stowarzyszenie PAX w systemie politycznym Polski Ludowej w świetle dokumentów, w: B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.
Engelgard J., Bolesław Piasecki 1939–1956, Warszawa 2015.
Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów stalinizmu w Polsce, Olsztyn 1995.
Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002.
Friszke A., Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa 2015.
Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997.
Gajewski R., Karol Popiel 1887–1977, Suwałki 2008.
Gontarczyk P., „Bliźni” – agent „Albinów”, „Gazeta Polska” 2006, 37.
Gontarczyk P., Druga twarz kapitana „Jacka”, „Gazeta Polska” 2006, 34.
Gontarczyk P., Zagadka agenta „Tatara”, „Gazeta Polska” 2006, 30.
Graczyk R., Początki „Tygodnika Powszechnego”. Piwowarczyk – Święcicki – Stomma – Turowicz, w: Stulecie urodzin Jerzego Turowicza, red. J. Sulikowska, A. Sulikowski, Szczecin 2015.
Gucewicz D., Dywersyjna rola Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w ruchu katolickim (na przykładzie Gdańska), w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Jaszczuk A., Ewolucja ideowa Bolesława Piaseckiego 1932–1956, Warszawa 2005.
Kaczorowski A.W., „Dziennik katolików dla katolików”. Początki „Słowa Powszechnego” (rok 1947), w: Nadzieje i rozczarowania. Środowiska katolików świeckich w Polsce (1944/1945–1956), red. M. Siedziako, T. Sikorski, Warszawa 2022.
Kamiński Ł., Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944–1948, Toruń 2000.
Kardela P., W służbie narodu i bezpieki. Wojciech Kętrzyński
(1918–1983), „Rocznik Mazurski” 2015, 9.
Kosicki P.H., Personalizm po polsku. Francuskie korzenie polskiej inteligencji katolickiej, Warszawa 2016.
Krasucki E., Międzynarodowy komunista. Jerzy Borejsza biografia polityczna, Warszawa 2009.
Kunicki M.S., Between the brown and the red. Nationalism, Catholicism, and communism in twentieth-century Poland. The politics of Bolesław Piasecki, Ohio 2012.
Kuta C., Rola i znaczenie prasy Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego, w: Oficjalna prasa w PRL, t. 1, red. S. Ligarski, R. Łatka, Szczecin–Warszawa 2020.
Kuta C., Służba Bezpieczeństwa wobec organizacji katolickich: PAX, ChSS, PZKS, w: „Satelici”. „Satelickie” partie polityczne i organizacje społeczno-polityczne w Polsce (1944/1945–1989), red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Warszawa 2021.
Lipski J.J., Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego. Zarys ideologii ONR „Falanga”, Warszawa 2015.
Lisicka H., Pluralizm światopoglądowy w koncepcjach politycznych PAX, ChSS i PZKS, Wrocław 1991.
Łętowski M., Ruch i koło poselskie Znak 1957–1976, Katowice 1998.
Mazur M., Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Lublin–Warszawa 2019.
Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać? PAX i ZNAK w Polsce 1945–1976, Kraków 1981.
Mozgol R., Ryzykowna gra. Jak Aleksander Bocheński przyczynił się do powstania „Dziś i Jutro”, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, 4 (75).
Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011.
Orzełek A., Antoni Gołubiew (1907–1979), w: Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 1, red. R. Łatka, Warszawa 2020.
Orzełek A., From „Catholic Red Banners” to the Christian Social Association. The Evolution of the Understanding of the Socio-Political Tasks of Catholicism in the Political Reflection of Jan Frankowski (1912–1976), „Res Historica” 2021, 51.
Orzełek A., Jan Józef Frankowski (1912–1976), w: Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 1, red. R. Łatka, Warszawa 2020.
Orzełek A., Jerzy Hagmajer (1913–1998), w: Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 2, red. R. Łatka, Warszawa 2021.
Orzełek A., Koncepcja socjalizmu wieloświatopoglądowego Stowarzyszenia „PAX” w ocenie centralnych organów bezpieczeństwa Polski Ludowej w okresie rządów Władysława Gomułki i Edwarda Gierka (1956–1980), „Dzieje Najnowsze” 2019, 51, 4.
Orzełek A., Konstanty Łubieński (1910–1977) (właśc. Konstanty Marian Ignacy hrabia Łubieński herbu Pomian), w: Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 1, red. R. Łatka, Warszawa 2020.
Orzełek A., Poszukiwanie modelu realizmu politycznego. Myśl i publicystyka Aleksandra Bocheńskiego, Lublin 2019.
Orzełek A., Spory o romantyzm i realizm historyczny na łamach prasy polskich katolików świeckich w latach 1945–1953, „Przegląd Nauk Historycznych” 2020, 19, 2.
Orzełek A., U genezy Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego. Powstanie i rozpad pierwszego zespołu redakcyjnego tygodnika „Za i Przeciw”, „Kwartalnik Historyczny” 2019, 126, 4.
Orzełek A., Aleksander Bocheński wobec grupy „Dziś i Jutro” oraz Stowarzyszenia PAX w latach 1945–1956, w: Nadzieje i rozczarowania. Środowiska katolików świeckich w Polsce (1944/1945–1956), red. M. Siedziako, T. Sikorski, Warszawa 2022.
Pietrow N., Stalinowski kat Polski Iwan Sierow, Warszawa 2013.
Pietrzak J., Pełnia Prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948, t. 2, Poznań 2009.
Piotrowski M., Służba idei czy serwilizm? Zygmunt Felczak i Feliks Widy-Wirski w najnowszych dziejach Polski, Lublin 1994.
Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.
Rabiński J., Konstanty Turowski 1907–1983. Życie–działalność–myśl społeczno-polityczna, Katowice 2008.
Rogala S., Program i filozofia polityczna środowiska Dziś i Jutro, „Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Ekonomia i nauki humanistyczne” 2001, 9.
Sikorski T., „Secesja – krnąbrne dziecko odwilży”. Geneza Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego (październik 1956 – październik 1957), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, 37, 1.
Sikorski T., Kulesza M., Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko „Tygodnika Warszawskiego” (1945–1948), Warszawa 2013.
Sikorski T., Węzeł gordyjski. Katolicy świeccy w PRL (1956–1989), Warszawa 2021.
Steczkowski P., Powstanie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2011, 14.
Strzelecka M., Materiały archiwalne do badań biograficznych liderów społecznego ruchu katolików świeckich Znak, „Archiwa – Kancelarie – Zbiory” 2021, 12 (14).
Strzelecka M., Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Toruń 2015.
Świda-Ziemba H., Urwany lot. Pokolenie inteligenckiej młodzieży powojennej w świetle listów i pamiętników z lat 1945–1948, Kraków 2003.
Tasak A., Katolicy w świecie polityki w Polsce w latach 80. Strategia Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, „Annales Universitatis Paedagogice Cracoviensis. Studia Politologica” 2013, 9.
Tasak A., Koncepcje utworzenia partii katolickiej w Polsce Ludowej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2004, 2.
Tasak A., Miejsce i rola Polskiego Związku Katolicko-Społecznego w rzeczywistości społeczno-politycznej lat osiemdziesiątych w Polsce – problem opozycyjności koncesjonowanej, „Polityka i Społeczeństwo” 2016, 1.
Wojnicki J., Miejsce grupy „Dziś i Jutro” oraz Stowarzyszenia „PAX” w systemie politycznym Polski-Ludowej (lata 1945–1979), „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku. Rozprawy humanistyczne” 2005, 4.
Zabłocki J., Chrześcijańska Demokracja w kraju i na emigracji 1947–1970, Lublin 1999.
Zabłocki J., Odwagę łączyć z rozwagą. Polski Związek Katolicko-Społeczny w latach 1980–1983. Z dziejów katolicyzmu społecznego w PRL, Lublin 2011.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.56.1395-1433
Data publikacji: 2023-12-21 13:05:33
Data złożenia artykułu: 2022-10-28 13:19:50
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 Ariel Orzełek
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.