Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Ku ustawie z 17 maja 1989 r. Ewolucja postaw władzy wobec Kościoła i idei wolności sumienia i wyznania w Polsce
Streszczenie w języku polskim
Wolności sumienia i wyznania należą do osobistych praw podstawowych człowieka. Pozostają przy tym pod wpływem poszczególnych generacji praw człowieka, prawa europejskiego i międzynarodowego, oraz wyroków sądów i trybunałów konstytucyjnych. Wolność sumienia jest tożsama z wolnością myśli i przekonań. Prawa te są gwarantowane przez państwa i są wyznacznikiem ich praworządności. 17 maja 1989 r. sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej uchwalił ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Celem pracy było przedstawienie procesu ewolucji stosunku władzy państwa socjalistycznego wobec Kościoła i idei wolności sumienia. Wytypowano również przesłanki, które przyczyniły się do opracowania owej ustawy: dokumenty prawa międzynarodowego i procesy polityczne, które wpływały na postawę władz. Zwrócono uwagę na trudne relacje państwo–Kościół w latach czterdziestych i pięćdziesiątych oraz wpływ rozwoju praw człowieka (podjętego przez organizacje międzynarodowe, zwłaszcza ONZ, UNESCO i format KBWE) na politykę gwarancji dla wolności sumienia i wyznania w Polsce. Ukazano relacje państwo–Kościół w schyłkowym okresie PRL. Zbadano proces prac nad ustawą z 17 maja 1989 r.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1 sierpnia 1975 r., https://docplayer.pl/176441-Akt-koncowy-konferencji-bezpieczenstwa-i-wspolpracy-w-europie-obwe.html [dostęp: 15.02.2023].
Biblia, Pismo święte starego i nowego testamentu, https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=1054 [dostęp: 12 I 2023].
Deklaracja Praw Wirginii, https://liberte.pl/deklaracja-praw-wirginii [dostęp: 25 II 2023].
Deklaracja w sprawie eliminacji wszelkich form nietolerancji opartych na religii i przekonaniach, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1981.html [dostęp: 14 I 2023].
Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19490450334/O/D19490334.pdf [dostęp: 12 II 2023].
Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19490450335 [dostęp: 21 II 2023].
Dekret z dnia 9 lutego o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19530100032 [dostęp: 15 II 2023].
Dekret z dnia 25 września 1945 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, „Dziennik Ustaw” 1945, nr 48, poz. 271.
Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, „Dziennik Ustaw” 1981, nr 29, poz. 154.
Dekret z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, „Dziennik Ustaw” 1957, nr 1, poz. 6.
Dekret z 13 czerwca 1946 r. O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa, „Dziennik Ustaw” 1946, nr 30, poz. 152, https://iura.uj.edu.pl/Content/538/PDF/mkk%20dekret%20z%2013%2006%201946%20o%20przestepstwach%20szczegolnie%20niebezpiecznych.pdf [dostęp: 20 II 2023].
Jaruzelski, W., O rozmowach z Janem Pawłem II, https://www.bing.com/videos/search?go=Wyszukaj&q=jan+pawe%c5%82+ii+jaruzelski+pdf&qs=ds&ru=%2fsearch%3fgo%3dWyszukaj%26q%3djan%2bpawe%25C5%2582%2bii%2bjaruzelski%2bpdf%26qs%3dds%26form%3dQBRE&view=detail&mmscn=vwrc&mid=F87F0C98767F0BC959D4F87F0C98767F0BC959D4&FORM=WRVORC [dostęp: 19 II 2023].
Karta Narodów Zjednoczonych, https://www.bb.po.gov.pl/images/Prawa/PNZ/KNZ.pdf [dostęp: 15 II 2023].
Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o niektórych aspektach „teologii wyzwolenia”, https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_19840806_theology-liberation_pl.html [dostęp: 12 II 2023].
Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty, https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_zwalczaniu_dyskryminacji_w__oswiacie.pdf [dostęp: 9 II 2023].
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r., „Dziennik Ustaw” 1952, nr 33, poz. 232.
Konwencja UNESCO o zwalczaniu dyskryminacji w dziedzinie oświaty, https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_zwalczaniu_dyskryminacji_w__oswiacie.pdf [dostęp: 26 II 2023].
Manifest PKWN, Wolność, R. 1, Nr 1, https://onebid.pl/pl/ksiazki-i-starodruki-wolnosc-r-1-nr-1-24-08-1944-manifest-pkwn/1322751#img-2 [dostęp: 11 I 2023].
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, https://amnesty.org.pl/wpcontent/uploads/2016/04/Miedzynarodowy_Pakt_Praw_Obywatelskich_i_Politycznych.pdf, https://liberte.pl/deklaracja-praw-wirginii/ [dostęp: 14 I 2023].
Octogesima Adveniens, List apostolski papieża Pawła VI https://www.vatican.va/content/paul-vi/en/apost_letters/documents/hf_p-vi_apl_19710514_octogesima-adveniens.html [dostęp: 12 II 2023].
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, https://amnesty.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf [dostęp: 14 I 2023].
Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 5 lipca 1949 r. o obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych przez duchownych, „Dziennik Ustaw” 1949, nr 40, poz. 292.
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 lutego 1972 r. zmieniające rozporządzenie w sprawnie prowadzenia ksiąg przez kościelne osoby prawne oraz zakony i kongregacje duchowne, „Dziennik Ustaw” 1972, nr 6, poz. 35.
Uchwała Rady Ministrów z 27 maja 1950 r. w sprawie tymczasowego statutu Urzędu do Spraw Wyznań, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19500780905/O/M19500905.pdf [dostęp: 15 II 2023].
Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej, „Dziennik Ustaw” 1947, nr 18, poz. 71.
Ustawa Konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r., http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1935.html [dostęp: 18 I 2023].
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, „Dziennik Ustaw” 1950, nr 9, poz. 87.
Ustawa z dnia 19 kwietnia 1950 r. o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i administracji publicznej, „Dziennik Ustaw” 1950, nr 19, poz. 156.
Ustawa z dnia 23 czerwca 1971 r. o przejściu na osoby prawne Kościoła rzymskokatolickiego oraz innych Kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na ziemiach zachodnich i północnych, „Dziennik Ustaw” 1971, nr 16, poz. 156.
Ustawa z dnia 31 lipca 1981 r. o kontroli prasy, publikacji i widowisk, „Dziennik Ustaw” 1981, nr 20, poz. 99.
Ustawa z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych, „Dziennik Ustaw” 1982, nr 32, poz. 216.
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, „Dziennik Ustaw” 1989, nr 29, poz. 154.
Ustawa z 17 marca 1921 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, „Dziennik Ustaw” 1921, nr 44, poz. 267, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19210440267 [dostęp: 15 I 2023].
Wyciąg z protokołu nr 451 posiedzenia Senatu Akademickiego KUL z dnia 29 lutego 1988 r. w sprawie nadania tytułu doktora honoris causa KUL Josephowi Kardynałowi Ratzingerowi, https://www.kul.pl/doktor-honoris-causa-kul-joseph-ratzinger,art_11699.html [dostęp: 27 II 2023].
Borecki P., Na drodze do konkordatu. Geneza projektu konwencji z 1988 r. między PRL a Watykanem, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,6628 [dostęp: 11 II 2023].
Chlewiński Z., Tożsamość a tolerancja, w: Tożsamość, odmienność, tolerancja a kultura pokoju, red. J. Kłoczowski, S. Łukasiewicz, Lublin 1998.
Chmielecki P., Sposoby walki z kościołem w PRL w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w., „Sympozjum” 2019, 23, 1 (36).
Dydycz A.P., „Non Possumus”. Represje wobec Kościoła katolickiego i Prymasa Stefana Wyszyńskiego w 1953 r. w świetle doniesień prasowych tego okresu, „Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie” 2020, 12.
Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRR 1939–1988, Lublin 2003.
Dzwonkowski R., Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998.
Dzwonkowski R., Religia i Kościół katolicki w ZSRS oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917–1991. Kronika, Lublin 2010.
Grajewski, A., Wolność jest na wyciągnięcie ręki. Trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w ocenie KGB, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2018, 7–8 (152–153).
Gwóźdź M., Współudział wiernych katolików i protestantów w czynnościach świętych w świetle prawodawstwa kościoła rzymskokatolickiego, „Theologos” 2017, 1.
Hanc W., Polska Rada Ekumeniczna, „Łódzkie Studia Teologiczne” 2016, 25, 4.
Jach A., Akt końcowy KBWE i jego wpływ na instytucjonalizację ruchu praw człowieka w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej 1975–1991, (wybrane aspekty), „Nowa Polityka Wschodnia” 2017, 2 (13).
Kącka K. Geneza i źródła wolności religii w europejskiej przestrzeni politycznej i prawnej, „Seminare” 2013, 34.
Kochan J., Fryderyk Engels, Karol Marks: religia jako opium ludu, „Nowa Krytyka” 2014, 32.
Krukowski J., Wkład Prymasa Polski Stefana kard. Wyszyńskiego i papieża Jana Pawła II w normalizację stosunków między państwem a Kościołem, http://www.stowarzyszeniekanonistow.pl/wp-content/uploads/2020/08/Krukowski_2020.pdf [dostęp: 12 II 2023].
Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Musiał F., Pieriestrojka- droga do demokracji czy plan „odwilży” bis”, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, 5–6.
Noszczak, B. Polityka państwa wobec kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, https://przystanekhistoria.pl/pa2/biblioteka-cyfrowa/publikacje/23842,Polityka-panstwa-wobec-Kosciola-rzymskokatolickiego-w-Polsce-w-okresie-internowa.html [dostęp: 11 I 2023].
Orzeszyna K. Klauzula sumienia jako gwarancja realizacji prawa do wolności sumienia, https://nil.org.pl/uploaded_files/1579514662_01b-orzeszyna.pdf [dostęp: 10 I 2023].
Prostak R., Ogród murem oddzielony od pustyni. Relacje Kościół-państwo, wolność sumienia i tolerancja religijna w myśli pierwszych baptystów, Warszawa 2020.
Rarot H., Kryzys wartości duchowych i jego społeczne następstwa, „Kultura i Wartości” 2018, 26.
Ratzinger i „hańba epoki”, https://www.salon24.pl/u/koniecsystemu/374265,ratzinger-i-hanba-epoki [dostęp: 15 II 2023].
Serzhanova V., Tuora-Schwierskott E., Wolność sumienia i wyznania w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, 40.
Stolarz A., Historia mówiona w warsztacie historyka mentalności, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, 11/2 (20).
Szczygieł, T., Kwestia „ochrony” wolności sumienia i wyznania w toku prac nad kodyfikacją prawa karnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1949–1969, „Miscelanea Historico-Juridica” 2020, 19, 2.
Śmieja P.S., Sumienie w świetle obowiązujących przepisów prawa, „Annales Uniwersitatis Marie Curie-Sklodowska, Lublin-Polonia. Sectio G” 2020, 67, 2.
Wrona J., Laicyzowanie szkolnictwa a stan religijnej świadomości nauczycieli w województwie lubelskim na początku lat sześćdziesiątych XX wieku, „Res Historica” 2022, 54.
Wróblewski J., Prof. Jan Żaryn przypomina: Ekskomunika na komunistów nadal obowiązuje, https://www.bibula.com/?p=58804 [dostęp: 23.02.2023].
Żaryn J., Nieznany list Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do Stolicy Apostolskiej w sprawie tzw. porozumienia z rządem z 14 kwietnia 1950 r., https://rcin.org.pl/Content/59558/WA303_79277_B155-Polska-T-2-1997_Zaryn.pdf [dostęp: 15 II 2023].
Ojciec św. Jan Paweł II w Polsce, I pielgrzymka i spotkanie z Edwardem Gierkiem, https://www.youtube.com/watch?v=Ff45EknQzCA&ab_channel=PatrykJarog [dostęp: 17.02.2023].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.56.1073-1100
Data publikacji: 2023-12-21 13:05:07
Data złożenia artykułu: 2023-03-15 14:48:22
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 Joanna Bugajska-Więcławska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.