Proces wykupu wójtostwa dziedzicznego w Sandomierzu w XVI wieku

Dominika Burdzy-Jeżewska

Streszczenie w języku polskim


W artykule przedstawiono wieloletnie starania władz miejskich Sandomierza celem uzyskania zgody na wykupienie wójtostwa dziedzicznego. Ostateczną decyzję króla Zygmunta Starego udało się uzyskać w 1510 r., jednak zdobycie środków fiansowych oraz faktyczne przejęcie majątku wójtowskiego przeciągnęło się w czasie o kilka kolejnych lat. Aby spłacić kilku jego właścicieli, gmina musiała zawierać kontrakty wyderkaufowe z instytucjami kościelnymi Sandomierza i Krakowa a także mieszczanami. Początkowo po przejęciu wójtostwa władze miejskie czerpały dochody z dzierżawy jego rozdrobnionego uposażenia ziemskiego oraz nieruchomości w mieście. W połowie XVI wieku scalono folwarki wójtowskie oraz trzy wsie, tworząc jeden folwark miejski. Gmina przejęła również zobowiązania finansowe wójtów oraz ich obowiązki wojskowe wobec władcy. Części składowe bogatego uposażenia wójtowskiego Sandomierza zostały omówione w oparciu o dokument lokacyjny miasta z 1286 r. oraz dokument z 1311 r. W artykule wykorzystano dotychczas nie publikowane źródła, które pozwoliły sprecyzować kwotę, jaką miasto musiało zapłacić kilku rodzinom wójtów dziedzicznych (tekst w aneksie). Dzięki materiałom źródłowym udało się szczegółowo omówić konflikty między tymi dwiema stronami, decyzje i wyroki wydawane przez królów z dynastii Jagiellonów lub wyznaczanych przez nich komisarzy. Zakończony sukcesem proces przejęcia uposażenia wójtów dziedzicznych umożliwił dalszy rozwój gospodarczy miasta, wpłynął na zwiększenie autonomii całej gminy oraz prestiżu władz miejskich.

Słowa kluczowe


historia miast; Sandomierz; wójtostwo dziedziczne; lokacja miasta; prawo magdeburskie; rada miejska; wsie miejskie; folwark miejski; kapituła kolegiacka

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1563, wyd. W. Ochmański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.

Materiały do kodeksu dyplomatycznego małopolski. Edycja elektroniczna, t. V, 1451–1506, oprac. W. Bukowski, F. Sikora, J. Wroniszewski, red. W. Bukowski, współpr. J. Szyszka, Kraków 2014, http://www.kodeks.pau.krakow.pl/dokumenty.html [dostęp: 1.09.2023].

Baranowski B., Polskie młynarstwo, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977.

Bastrzykowski A., Monografja historyczna parafji Góry Wysokie Sandomierskie, Sandomierz 1936.

Berdecka A., Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Wrocław 1982 [Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. 55].

Bieniek J., Marek (zm. ok. 1307), w: Polski słownik biograficzny, t. 19, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.

Bobrzyński M., O założeniu wyższego i najwyższego sądu prawa niemieckiego na zamku krakowskim, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” 1875, 4.

Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986.

Buliński M., Monografija miasta Sandomierza, Warszawa 1879.

Burdzy D., „Lauda seu plebiscita”. Wilkierze XVI-wiecznego Sandomierza, w: Miasta polskie w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. P. Gołdyn, Kraków 2008.

Burdzy D., Szesnastowieczny Sandomierz – Kościół i miasto, Kielce 2012.

Burdzy D., Urzędnicy miejscy Sandomierza w XVI–XVIII wieku. Spisy, Warszawa 2019.

Dąbkowski P., Prawo łaziebne. Studyum z historyi prawa polskiego, Kraków 1913.

Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.

Ehrenkreutz S., Sąd wyższy prawa niemieckiego grodu sandomierskiego, w: Pamiętnik trzydziestolecia pracy naukowej prof. dr. Przemysława Dąbkowskiego 1897–1927, Lwów 1927.

Grabarczyk T., Wójtowie i wójtostwo wieluńskie (XIII–XVI w.), „Rocznik Wieluński” 2006, 6.

Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 2, Od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.

Kamińska K., Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 roku, Toruń 1990.

Kiryk F., Rozwój urbanizacji Małopolski w XIII–XVI wieku. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków 1985.

Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII–XVI wiek, Kielce 1994.

Krasnowolski B., Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. 2, Katalog, Kraków 2004.

Krasnowolski B., Układ urbanistyczny lokacyjnego Sandomierza (1286) – analiza modularna, w: Atlas historyczny miast polskich, t. V, Małopolska, z. 2, Sandomierz, red. Z. Noga, Kraków 2014.

Lalik T., Lokacja Sandomierza w roku 1286, w: Dzieje Sandomierza, t. 1, Średniowiecze, red. S. Trawkowski, Warszawa 1993.

Lalik T., Sandomierz w świetle źródeł pisanych, w: Sandomierz: badania 1969–1973, red. S. Tabaczyński, t. 1, Warszawa 1993.

Lalik T., Wójt, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. 2, Warszawa 1981.

Mikuła M., Król, wójt, mieszczanie. Rywalizacja o władzę w małopolskich miastach królewskich w dobie jagiellońskiej, „Przegląd Historyczny” 2023, 114, z. 2

Morawski Z., Sandomierz od końca XIII do początków XV wieku, w: Dzieje Sandomierza, t. 1, Średniowiecze, red. S. Trawkowski, Warszawa 1993.

Muszyńska J., Spory miasta Sandomierza z chłopami ze wsi miejskich w XVII i XVIII wieku, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2004, 3.

Myśliński K., Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317–1504, Lublin 1962.

Niwiński M., Wójtostwo krakowskie w wiekach średnich, Kraków 1938.

Okniński P., Główne etapy formowania się miasta lokacyjnego w Sandomierzu w XIII–XIV wieku, „Roczniki Historyczne” 2016, 82.

Ptaśnik J., Studya nad patrycyatem krakowskim wieków średnich, „Rocznik Krakowski” 1913, 15.

Sikora F., Robert (Rupert), w: Polski słownik biograficzny, t. 31, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988–1989.

Sochaniewicz S., Wójtostwa i sołtystwa pod względem prawnym i ekonomicznym w ziemi lwowskiej, Lwów 1921.

Sowina U., Średniowieczna działka miejska w świetle źródeł pisanych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1995, 43, 3.

Szczygieł R., Ustrój i władze miejskie, w: Dzieje Sandomierza. XVI–XVIII, t. 2, cz. 1, W okresie świetności, red. F. Kiryk, Warszawa 1993.

Szymańska M., Wójtostwo poznańskie 1235–1386. Od lokacji miasta do wykupu wójtostwa przez miasto, „Przegląd Zachodni” 1953, 9, 6/8.

Zajączkowski S.M., Obowiązki wojskowe wójtów w państwie polskim w okresie monarchii stanowej, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1978, 21, 1.

Załęska M., Wójtostwa dziedziczne w miastach małopolskich w późnym średniowieczu (studium historyczno-prawne), Warszawa 2005.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.561-591
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:30
Data złożenia artykułu: 2023-09-08 16:05:18


Statystyki


Widoczność abstraktów - 54
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 17

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Dominika Burdzy-Jeżewska

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.