Roztoczańska wieś Jędrzejówka w dobie reform józefińskich w Galicji (1777–1789)

Henryk Aleksander Gmiterek

Streszczenie w języku polskim


Wieś Jędrzejówka osadzona została przed 1660 r. przez Jana Lipskiego na słabo zagospodarowanych terenach Roztocza Wschodniego, w sąsiedztwie lokowanego w 1613 r. miasteczka Lipska. Po I rozbiorze Jędrzejówka wraz z szeregiem innych roztoczańskich wsi znalazła się w granicach monarchii habsburskiej. Przeprowadzane w Galicji przez władze austriackie reformy stosunków wiejskich, relacji między dziedzicami a poddanymi, a zwłaszcza reformy podatkowo-urbarialne zmierzające do ustanowienia jednolitego podatku gruntowego wywołały obfitą dokumentację pozwalającą stwierdzić stan wsi, jej strukturę własnościową i społeczną, kulturę agrarną i uzyskiwane w jej rezultacie korzyści. Na podstawie tzw. Metryki józefińskiej, opisań urbarialnych i opisań domów z lat osiemdziesiątych XVIII w. udało się zrekonstruować potencjał wsi zamieszkałej przez 23 gospodarzy, ich uposażenie w ziemię, uprawiane przez nich kultury rolne i efekty gospodarowania. Wykazano także stan posiadania dominialnego oraz uposażenie przysługujące Kościołowi. W aneksach zamieszczone zostały wykazy mieszkańców wsi.

Słowa kluczowe


Galicja; Lipscy; Lipsko; Jędrzejówka; reformy józefińskie; metryka józefińska

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Continuatio edictorum et mandatorum universalium in Regnis Galiciae et Lodomeriae a die 1. Januarii ad ultimam Decembris anno 1783 emantorum, Lwów 1783.

Continuatio edictorum et mandatorum uniwersalium in Regnis Galiciae et Lodomeriae, Lwów 1785.

Edicta et mandata uniwersalia Regni Galiciae et Lodomeriae a die 11. septembris 1772 initae possessionis promulgata. Rozkazy i ustawy powszechne Królestwa Galicyi i Lodomeryi od dnia 11 września 1772 objęcia posesyi ogłoszone, Lwów 1773.

Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779–1783, t. 9, cz. A, B, wyd. A. Janeczek, Warszawa 2017.

Przywileje lokacyjne Florianowa (Narola) z lat 1592–1596, oprac. H. Gmiterek, Narol 2021.

Przywilej lokacyjny Lipska z 1613 roku, oprac. H. Gmiterek, Narol 2022.

Barwiński E., Pierwsze podziały administracyjne Galicji, „Ziemia Czerwieńska” 1935, 1, 1.

Gmiterek H., Lipsko w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej (1613–1772), „Przemyskie Zapiski Historyczne” 1991–1992, 8–9.

Gmiterek H., Lipscy na Rusi. Z dziejów karier szlachty wielkopolskiej na Rusi Czerwonej w XVI–XVIII wieku, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1995, 2(13).

Gmiterek H., Kubrak Z., Lipsko 1613–2013. Szkice z dziejów osady, [Lipsko] 2013.

Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Warszawa 1993.

Kubal G., W gminie Narol, Krosno 1999.

Niezgoda Z., Organizacja i kancelaria dominiów w Galicji i szczątki ich akt w Archiwum Państwowym w Krakowie, „Archeion” 1958, 28.

Nowak D.K., Austriackie katastry gruntowe na terenie Galicji. Metryka Józefińska (1785–1789), Metryka Franciszkańska (1819–1820) i Stały Kataster Galicyjski (1844–1854). Studium źródłoznawcze, Krosno 2021.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 3, Warszawa 1882.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13, Warszawa 1893.

Stankiewicz Z., Zamość pod okupacją austriacką w latach 1772–1809, „Archiwariusz Zamojski” 2020, 18.

Styś W., Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródło do historii gospodarczej Galicji, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1932/1933, 2.

Szczygieł R., Lokacja Florianowa na tle urbanizacji środkowego i wschodniego Roztocza w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, „Rocznik Lubaczowski” 1994, 5.

Szczygieł R., Początki osady i nieudana lokacja miejska, w: Bełżec przez dzieje, red. A. Urbański, Bełżec 2008.

Ślusarek K., Drobna szlachta w Galicji 1772–1848, Kraków 1994.

Ślusarek K., Materiały podatkowe jako źródło do dziejów miast galicyjskich w czasach józefińskich, w: Galicyjskie miasta i miasteczka w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku, red. T. Kargol, B. Petryszak, K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018.

Wojnarski D., Losy miast ziemi lubaczowskiej na trasie pochodu wojsk Bohdana Chmielnickiego w roku 1648, „Rocznik Lubaczowski” 1996, 6.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.1081-1101
Data publikacji: 2024-10-22 08:46:11
Data złożenia artykułu: 2024-01-07 19:29:59


Statystyki


Widoczność abstraktów - 144
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 12

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Henryk Aleksander Gmiterek

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.