Wyobrażenia religijne w listach i pamiętnikach chłopów Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX w. (1881–1914)

Łukasz Kożuchowski

Streszczenie w języku polskim


Artykuł przedstawia wyobrażenia religijne chłopów Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX w. Szczegółowymi zagadnieniami poruszonymi w tekście są: wizja Boga (Ojca, Jezusa, Ducha Świętego), Maryi, innych świętych, a także złych i dobrych duchów. Za bazę źródłową do dociekań posłużyły te zbiory listów i pamiętników chłopów, które zawierają informacje na temat życia religijnego. Od schyłkowych dekad XIX w. stanowią one na tyle duży korpus materiałów, że umożliwiają szerzej zakrojone badania na ich podstawie, choć należy zwrócić uwagę, że ich autorzy stanowili dość specyficzną grupę na tle ogółu włościan tego okresu. Artykuł ukazuje, w których debatach dotyczących XIX-wiecznej wsi egodokumenty mogą pomóc – m.in. tej poświęconej fatalizmowi w mentalności religijnej.

Słowa kluczowe


chłopi; pobożność; religijność ludowa; katolicyzm; Królestwo Polskie; egodokumenty

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r., oprac. J. Frankowski, Warszawa 2013.

Listy emigrantów z Brazylii i Stanów Zjednoczonych 1890–1891, oprac. W. Kula, N. Assodobraj-Kula oraz M. Kula, Warszawa 2012.

Pamiętniki Chłopów, [t. 1], Warszawa 1935.

Pamiętniki Chłopów. Serja druga, Warszawa 1936.

Wiejscy działacze społeczni. Życiorysy włościan, Warszawa 1937.

Baranowski B., Życie codzienne wsi między Wartą a Pilicą w XIX wieku, Warszawa 1969.

Baranowski W., Kult świętych nie uznawanych przez władze kościelne w tradycyjnym katolicyzmie ludowym, „Euhemer” 1971, 1 (79).

Baranowski W., Z badań nad katolicyzmem ludowym okresu pouwłaszczeniowego (Kult „świętych doktorów”), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, Seria I, 1969, 63.

Baranowski W., Ze źródeł pierwiastków hagiograficznych w życiu religijnym wsi w drugiej połowie XIX i w początkach XX w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, Seria I, 1971, 76.

Bończa-Tomaszewski N., Polskojęzyczni chłopi? Podstawowe problemy nowoczesnej historii chłopów polskich, „Kwartalnik Historyczny” 2005, 112, 2.

Borkowska U., Badania pojęć i postaw religijno-moralnych w oparciu o źródła historyczne. Propozycja kwestionariusza, „Roczniki Humanistyczne” 1974, 22, 2.

Brożek A., Listy emigrantów jako źródło w tradycji i współczesności polskich nauk społecznych, w: Dziedzictwo Witolda Kuli, red. M. Kula, Warszawa 1990.

Czarnowski S., Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, w: S. Czarnowski, Kultura, Warszawa 1958.

Francelle-Gervais C., Oto zasyłam opisanie całego mojego życia… (Listy przedpłatników „Gazety Świątecznej” do Promyka), „Regiony. Kwartalnik społeczno-kulturalny” 1978, 4.

Górecki A., Próby odnowy życia religijnego w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym. Wybrane aspekty, Toruń 2010.

Klawe-Mazurowa M., Listy chłopów do prasy dla wsi w latach 1875–1895 jako źródło historyczne, „Przegląd Polonijny” 1983, 9, 4.

Kożuchowski Ł., Egodokumenty (listy i pamiętniki) chłopów Królestwa Polskiego i chłopskich migrantów zeń jako źródła historyczne (1864–1914), „Kwartalnik Historyczny” 2023, 130, 4.

Kożuchowski Ł., Dotychczasowe badania nad religijnością polskich chłopów w okresie pouwłaszczeniowym (1864–1914), „Przegląd Historyczny” 2024, 105, 4.

Krisań M., Chłopi wobec zmian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku, Warszawa 2008.

Kwaśniewicz K., Zwyczaje i obrzędy rodzinne, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław 1981.

Mędrzecki W., Młodzież wiejska na ziemiach Polski centralnej 1864–1939. Procesy socjalizacji, Warszawa 2002.

Olszewski D., Archiwalia diecezjalne jako podstawa źródłowa do badań religijności społeczeństwa polskiego w XIX wieku, „Przegląd Tomistyczny” 1986, 2.

Olszewski D., Książka religijna na terenie Królestwa Polskiego w XIX wieku, „Rocznik Świętokrzyski” 1989, 16.

Olszewski D., Kultura i życie religijne społeczeństwa polskiego w XIX wieku, Lublin 2014.

Olszewski D., Motywy pasyjne w religijności polskiej XIX i XX wieku, w: Męka Chrystusa wczoraj i dziś, red. H.D. Wojtyska, J.J. Kopęć, Lublin 1981.

Olszewski D., Polska religijność xix wieku w badaniach Instytutu Tomistycznego, „Przegląd Tomistyczny” 1984, 1.

Sokolewicz Z., Matka Boska w polskiej kulturze ludowej XIX i XX w. (wybrane kwestie źródłowe i zarysowujące się pytania), „Etnografia Polska” 1988, 32, 1.

Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku oraz wybrane eseje, Łódź 2002.

Stopniak F., Kościół na Lubelszczyźnie i Podlasiu na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1975.

Thomas W., Znaniecki F., The Polish peasant in Europe and America. Monograph of an immigrant group, vol. 1–2, Primary group organization, Boston 1918.

Thomas W., Znaniecki F., The Polish peasant in Europe and America. Monograph of an immigrant group, vol. 3, Life record of an immigrant, Boston 1919.

Thomas W., Znaniecki F., The Polish peasant in Europe and America. Monograph of an immigrant group, vol. 4, Disorganization and reorganization in Poland, Boston 1920.

Tomiccy J. i R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975.

Tomicki R., Religijność ludowa, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław 1981.

Wiech S., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w oczach carskiej policji politycznej (1866–1896), Kielce 2010.

Zowczak M., Biblia ludowa. Interpretacja wątków biblijnych w kulturze ludowej, Toruń 2013.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.59.1239-1262
Data publikacji: 2025-10-31 08:38:04
Data złożenia artykułu: 2024-01-29 20:41:27


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Łukasz Kożuchowski

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.