W cieniu rusyfikacji, strajku szkolnego 1905 r. i I wojny światowej – edukacja na terenie Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX w. w świetle źródeł rękopiśmiennych ze zbiorów Biblioteki Narodowej (wybrane problemy)

Streszczenie w języku polskim

Celem artykułu jest ukazanie wpływu przemian społeczno-politycznych zachodzących na ziemiach Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX w. na przebieg procesów edukacyjnych dzieci i młodzieży szkolnej. Był to okres nasilonej rusyfikacji, intensyfikacji nauczania domowego, strajku szkolnego 1905 r. i związanego z nim rozwoju polskich szkół prywatnych, wreszcie destabilizującego edukację wielu uczniów wybuchu I wojny światowej.

Bazę źródłową artykułu stanowią niepublikowane pamiętniki ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie. Wybrano 29 rękopisów spełniających główne kryterium doboru – ich autorzy kształcili się w okresie od lat dziewięćdziesiątych XIX w. do momentu zakończenia I wojny światowej na terenach zaboru rosyjskiego. Autorzy ci reprezentują różne grupy społeczne, od rodzin chłopskich, robotniczych i rzemieślniczych po inteligencję i ziemiaństwo, co pozwala na szersze porównanie specyfiki preferowanych i praktykowanych przez nie modeli edukacji. Analiza materiału źródłowego obejmowała zarówno edukację domową, jak i instytucjonalną. Analizowane wspomnienia to dokumenty o charakterze prywatnym, osobistym, przedstawiające w sposób subiektywny przeżycia i doświadczenia ich autorów w kontekście przemian politycznych i społecznych przełomu XIX i XX w., w tym przejawów cechującej ten okres nowoczesności, często pozostającej w swoistej sprzeczności z nostalgią za tradycją przeszłości.