Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Od towarzysza jazdy do wojewody podolskiego. Przebieg służby wojskowej Nikodema Żaboklickiego w latach 1656–1706
Streszczenie w języku polskim
Nikodem Żaboklicki (zm. 1706) był jednym z najbardziej doświadczonych i jednym z najdłużej odbywających służbę wojskową oficerów koronnych w drugiej połowie XVII w. i na początku XVIII w. Syn chorążego bracławskiego Hieronima wstąpił do wojska ok. 1650 r. Na pewno od 1656 r. służył w królewskiej chorągwi kozackiej, zaś w latach 1663–1667 był towarzyszem roty husarskiej hetmana wielkiego koronnego Stanisława „Rewery” Potockiego. Równocześnie, w latach 1666–1667, był rotmistrzem chorągwi tatarskiej. Po krótkim epizodzie dowodzenia husarią hetmana polnego koronnego ks. Dymitra Wiśniowickiego w latach 1668–1683 był porucznikiem husarii Mikołaja Hieronima Sieniawskiego, a w latach 1684–1694 jego syna Adama Mikołaja. Następnie dowodził husarią hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jana Jabłonowskiego (1695–1702) oraz króla Augusta II (od 1702 r. chorągwią królewicza Fryderyka Augusta, a od ok. 1704 r. do śmierci – chorągwią samego monarchy). W trakcie dowodzenia husarią kolejnych możnych, z którymi Żaboklicki wchodził w układy klientalne, zwiększały się jego kompetencje dowódcze. W 1683 r. jako pułkownik JKM stał na czele hetmańskiego pułku Sieniawskiego. W latach osiemdziesiątych XVII w. coraz częściej wyznaczano go dowódcą większych zgrupowań taktycznych bądź grup operacyjnych, natomiast w latach dziewięćdziesiątych XVII w. i w pierwszych latach XVIII w. pełnił często samodzielne dowództwo nad wojskiem koronnym jako regimentarz generalny. Jako dowódca wojskowy był często wybierany na komisarza do hiberny czy komisarza do trybunałów skarbowych. Pełnił również funkcje posła wojskowego oraz posłów cywilnych z sejmików województwa ruskiego i podolskiego. Od 1676 r. był chorążym bracławskim, w 1693 r. wszedł w skład senatu w randze kasztelana kamienieckiego, a w 1704 r., jako zaufany stronnik króla Augusta II, otrzymał urząd wojewody podolskiego. W trakcie swej wieloletniej służby wojskowej odznaczył się wieloma osiągnięciami w kampaniach wojennych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Archiwalia i rękopisy
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
Akta Skarbowo-Wojskowe, dz. 85, sygn. 90, 93, 96, 100, 102, 110, 115; dz. 86, sygn. 52, 61, 67, 73.
Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 163a, t. 19.
Archiwum Skarbu Koronnego, dz. II, sygn. 61, 62, 67, 68; dz. III, sygn. 5; dz. V, sygn. 10; dz. VI, sygn. 15, 23, 24.
Archiwum Zamoyskich, sygn. 489, 1212, 3112.
Księgi Poselstw (Libri Legationum), sygn. 25.
Metryka Koronna, Sigillata, sygn. 13, 16.
Zbiór Czołowskiego, sygn. 17.
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Księgi Grodzkie Poznańskie, ks. 707.
Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. 3091.
Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, sygn. 837.
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, sygn. 368, 550, 1081.
Biblioteka XX. Czartoryskich w Krakowie, sygn. 169, 175, 184, 185, 426, 443, 2524, 2562, 2563, 2656, 2679, 2699, 2880, 5761, 5825, 5948, 5992.
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 233, 250/II, 305/II, 5809/III, 9533/II.
Центральний Державний Історичний Архів України, м. Львів, f. 9, op. 1, ks. 64, 168, 172, 427; f. 10, op. 1, ks. 87, 270.
Львівська національна наукова бібліотека України імені В. Стефаника, f. 5, op. 1, sygn. 139, 699, 1411, 6575.
Edycje źródłowe i stare druki
Akta do dziejów króla Jana III sprawy roku 1683, a osobliwie wyprawy wiedeńskiej, wyjaśniające, oprac. F. Kluczycki, Kraków 1883.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie:
– t. 10: Spis oblat zawartych w aktach grodu i ziemstwa lwowskiego, oprac. K. Liske, Lwów 1884.
– t. 21: Lauda wiszeńskie 1648–1673, oprac. A. Prochaska, Lwów 1911.
– t. 24: Lauda sejmikowe halickie 1575–1695, oprac. A. Prochaska, Lwów 1931.
Akta sejmiku podolskiego in hostico, 1672–1698, oprac. J. Stolicki, Kraków 2002.
[Anonim zwany Erazmem Otwinowskim], Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kraków 1849.
Awizy z obozu królewskiego pod Regowem (27 września – 1 października 1672 r.), oprac. L.A. Wierzbicki, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2012, 1.
Diariusz sejmu lubelskiego ekstraordynaryjnego dwuniedzielnego die 19 junij anno 1703 zaczętego, w: Teka Gabriela Junoszy Podoskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego, t. 1, oprac. K. Jarochowski, Poznań 1854.
Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1701–1702, oprac. P. Smolarek, Warszawa 1962.
Diariusz wyprawy wiedeńskiej króla Jana III w roku 1683 przez Marcina Kątskiego, kasztelana lwowskiego, generała artylerii koronnej spisany, oprac. B. Królikowski, Lublin 2003.
Epistolae historico-familiares, t. 3, ed. A.Ch. Załuski, Brunsberga 1711.
Hundert Z., Wykaz koronnych chorągwi i regimentów w okresie 1 V 1679 – 30 IV 1683. Przyczynek do organizacji wojska koronnego w dobie pokoju 1677–1683, w: „Studia Historyczno-Wojskowe”, t. 5, red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze–Tarnowskie Góry 2015.
[Jabłonowski J.S.], Diariusz prawdziwy wszystkich rzeczy i dziejów, które w Polsce się działy od Jana III króla polskiego, aż do obrania Augusta II, w: L. Rogalski, Dzieje Jana III Sobieskiego króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego, Warszawa 1847.
[Jabłonowski J.S.], Dziennik Jana Stanisława Jabłonowskiego, cz. 1: 1694–1695, oprac. W. Chomentowski, Warszawa 1865.
Jabłonowski J.S., Traktat o familiach i koligacjach, oprac. M. Górny, Wrocław 2015.
Kochowski W., Commentarius belli adversum Turcas ad Viennam, & in Hungaria, Anno CH: M.DC.LXXXIII. Gesti, ductu & auspicic serenissimi ac potentissimi Ioannis III, Regis Poloniarum, Mag: Duc: Lithuanie, Kraków 1684.
Listy Jana Sobieskiego do żony Marii Kazimiery, oprac. A.Z. Helcel, Kraków 1860.
Materiały do wyprawy Sobieskiego do Mołdawji w 1686 r., oprac. Cz. Chowaniec, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1931, 4, 2.
Niesiecki K., Herbarz polski, t. 10, oprac. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1845.
Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. 1, cz. 1–2, oprac. F. Kluczycki, Kraków 1880–1881.
Rakowski W., Pamiętnik wielkiej wojny północnej, oprac. M. Nagielski, M. Wagner, Warszawa 2002.
Rudomicz B., Efemeros czyli Diariusz prywatny pisany w Zamościu w latach 1656–1672, przeł. W. Froch, oprac. M.L. Klementowski, Lublin 2002.
Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego: Diariusze i relacje z lat 1691–1696, oprac. J. Woliński, Wrocław 1958.
Stanisława Jabłonowskiego [sic] diariusz napadu tatarskiego w r. 1692 [sic], oprac. L. Finkel, „Kwartalnik Historyczny” 1890, 4.
Volumina legum, t. 5–6, oprac. J. Ohryzko, Petersburg 1860.
W kręgu dworu Sieniawskich: Listy Jerzego Kazimierza Woynarowskiego do Adama Mikołaja Sieniawskiego z lat 1685–1699, oprac. A. Markiewicz, „Przegląd Historyczny” 2010, 101, 3.
Wagner M., Mikołaj Złotnicki i jego diariusz wojenny (1648—1696), „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1995, 45, 1/2.
Walki z najazdem Tatarów w 1692 r. [sic], w: Okres upadku polskiej sztuki wojennej (1683–1764), oprac. J. Wimmer, Warszawa 1953.
Werdum U., Dziennik podróży 1670–1672. Dziennik wyprawy polowej 1671, oprac. D. Milewski, Warszawa 2012.
Wimmer J., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji armii koronnej w latach 1660–1667, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1960, 6, 1.
Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1683–1689, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1962, 8.
Opracowania
Augusiewicz S., Gabriel Woyniłłowicz, oficer jazdy koronnej z poł. XVII w. Zarys biografii, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2012, 1.
Чухліб Т., Гетьмани i монархи. Українська держава в міжнародних відносинах 1648–1714 рр., Київ–Нью Йорк 2003.
Чухліб Т., Козаки і монархи. Міжнародні відносини ранньомодерної Української держави 1648–1721 рр., Київ 2009.
Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 r., Toruń 1991.
Groszkowski M., Garnizon białocerkiewski pod komendą Jana Stachurskiego w latach 1667–1668, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 2, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013.
Groszkowski M., Jan Stachurski: Komendant Białej Cerkwi w latach 1664–1668, Oświęcim 2014.
Groszkowski M., Służba wojskowa Jana Stachurskiego od września 1655 do maja 1657 roku, w: Spes in virtute, salus in victoria. Materiały z „IX Ogólnopolskiej Konferencji Studentów Historyków Wojskowości”, Lublin 8–10 grudnia 2011, red. D. Lipska, J. Gładysz, A. Gładysz, Lublin–Zabrze 2013.
Hundert Z., Aleksander Polanowski – porucznik husarski oraz pułkownik Jego Królewskiej Miłości, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2013, 2.
Hundert Z., Dyslokacja partii wojska koronnego w 1677 roku. Przyczynek do badań pogranicza polsko-tureckiego oraz organizacji armii w dobie pokoju 1677–1683, „Klio” 2016, 36, 1.
Hundert Z., Husaria koronna w wojnie polsko-tureckiej 1672–1676, Oświęcim 2012 (II wyd. 2014).
Hundert Z., Husaria pod Chocimiem w 1673 roku, w: Homo militans, t. 1: Człowiek i wojna. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. A. Niewiński, Oświęcim 2013.
Hundert Z., Jak Mikołaj Skrzetuski został rotmistrzem pancernym, czyli kilka uwag o ostatnich latach służby wojskowej pierwowzoru bohatera „Trylogii”, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 3, red. Z. Hundert, K. Żojdź, J.J. Sowa, Oświęcim 2014.
Hundert Z., „Kopijników, czyli husarzy chorągwie, owo czoło wojska, owa nieodparta w wojnie potęga, powinny być pomnożone” – Hetman Jan Sobieski a husaria koronna w latach 1667–1673, w: Marszałek i hetman koronny Jan Sobieski i jego czasy (1665–1674), red. D. Milewski, Warszawa 2014.
Hundert Z., Między buławą a tronem. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669–1673, Oświęcim 2014.
Hundert Z., Pozycja Jana III w wojsku koronnym w latach 1674–1683. Utrzymanie czy też utrata wpływów wypracowanych w czasie sprawowania godności hetmańskiej?, w: Król Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1674–1683, red. D. Milewski, Warszawa 2016.
Hundert Z., Władysław Wilczkowski, porucznik husarski i pułkownik królewski, w: Na z góry upatrzonych pozycjach, red. B. Międzybrodzki et al., Warszawa–Zabrze 2011
Hundert Z., Wojsko koronne a elekcja 1674 roku, [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, red. M, Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Katowice 2016.
Janas E., Konfederacja wojska koronnego w latach 1661–1663, Lublin 1998.
Janas E., Wasilewski L., Społeczne aspekty rozwoju husarii w latach 1648–1667 na przykładzie chorągwi hetmana wielkiego koronnego Stanisława Potockiego i wojewody sandomierskiego Władysława Myszkowskiego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1981, 23.
[Jarochowski K.], Dzieje panowania Augusta II: Od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, Poznań 1856.
Kaźmierczak A., Skarbek, Władysław Józef, PSB, t. 38, Warszawa–Kraków 1997–1998.
Kersten A., Stefan Czarniecki 1599–1665, Lublin 2006 (I wyd. Warszawa 1963).
Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
Kołodziejczyk D., Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet kamieniecki 1672–1699, Warszawa 1994.
Kondraciuk P., Szlacheckie fundacje sztuki sakralnej dla kościołów i kaplic w ordynacji zamojskiej w XVIII wieku, w: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie: Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 22–24 maja 2002, red. R. Maliszewska, Kozłówka 2002.
Крикун М., Стан заселеності Подільського воєводства наприкінці XVII століття, w: М. Крикун, Подільске воєводства у ХУ–ХУІІІ століттях: статті і матеріали, Львів 2011.
Kupisz, Mieszkańcy województwa lubelskiego a wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny i kryzysu państwa w latach 1702–1717, w: Społeczeństwo staropolskie, t. 4: Społeczeństwo a wojsko, red. I. Dacka–Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, Warszawa 2015.
Link-Lenczowski A.K., Sieniawski, Adam Mikołaj, Polski Słownik Biograficzny, t. 37, Warszawa–Kraków 1996–1997.
Majewski W., Podhajce – letnia i jesienna kampania 1667 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1960, 6, 1.
Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976.
Nagielski M., Druga wojna domowa w Polsce. Z dziejów polityczno-wojskowych u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy, Warszawa 2011.
Nagielski M., Inflantczyk generałem artylerii koronnej – Fromhold von Ludinghausen Wolff w służbie trzech polskich Wazów, w: Studia artyleryjskie, t. 4, red. M. Giętkowski, A. Smoliński, Toruń 2012.
Nagielski M., Marcin Kazimierz Kątski – generał artylerii koronnej w służbie króla i Rzeczypospolitej, w: Studia artyleryjskie, t. 4, red. M. Giętkowski, A. Smoliński, Toruń 2012.
Nagielski M., Krzysztof Grodzicki h. Łada – generał artylerii koronnej w latach 1652–1659, w: Studia artyleryjskie, t. 2, red. M. Giętkowski, A. Smoliński, Toruń 2011.
Nagielski M., Liczebność i organizacja gwardii przybocznej i komputowej za ostatniego Wazy (1648–1668), Warszawa 1989.
Nagielski M., Pierre de Bryon – pułkownik gwardii dragońskiej Jana Kazimierza Wazy. Przyczynek do karier Francuzów w służbie króla i Rzeczypospolitej, w: Primum vivere deinde philosophari. O ludziach czynu w dziejach Europy Środkowej i Wschodniej. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Janowi Rzońcy z okazji siedemdziesiątych urodzin, red. M. Białokur, A. Szczepaniak, Opole–Toruń 2009.
Nagielski M., Tadeusz Daniel Boubonombek Pers w służbie króla i Rzeczypospolitej, w: Afryka, Orient, Polska. Prace ofiarowane profesorowi Andrzejowi Dziubińskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. S. Kuczyński, M. Tymowski, Warszawa 2007.
Nagielski M., Zygmunt Przyjemski – generał artylerii koronnej w latach 1649– 1652, w: Studia artyleryjskie, t. 3, red. M. Giętkowski, A. Smoliński, Toruń 2012.
Piwarski K., Hieronim Lubomirski. Hetman wielki koronny, Oświęcim 2015 (reedycja wydania z 1929).
Poraziński J., Epiphania Poloniae: Orientacje i postawy polityczne szlachty polskiej w dobie wielkiej wojny północnej (1702–1710), Toruń 1999.
Poraziński J., Sejm lubelski w 1703 r. i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII wieku, Warszawa 1988.
Ronikier J., Hetman Adam Sieniawski i jego regimentarze: Studium z historii mentalności szlachty polskiej 1706–1725, Kraków 1992.
Sikora R., Husaria pod Wiedniem 1683, Warszawa 2012.
Skrzypietz A., Królewscy synowie – Jakub, Aleksander i Konstanty Sobiescy, Katowice 2011.
Smolarek P., Kampania mołdawska Jana III roku 1691, oprac. Z. Hundert, M. Wagner, Oświęcim 2015.
Sowa J.J., Jednostki komputowe Adama Mikołaja Sieniawskiego do 1702 roku, cz. 1: Udział w działaniach wojennych do 1696 roku, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 4, red. Z. Hundert, J.J. Sowa, K. Żojdź, Oświęcim 2015.
Sowa J.J., „Upewniam Waszmość Pana i Dobrodzieja, że mnie Waszmość Pan będziesz miał za jednego esklawa sobie”: Relacje patron – klient w Koronie końca XVII w. w świetle listów braci Wojakowskich do Adama Mikołaja Sieniawskiego, w: Epistolografia staropolska, t. 6, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2015.
Stolicki J., Wobec wolności i króla. Działalność polityczna szlachty ruskiej, ukrainnej i wołyńskiej w latach 1673–1683, Kraków 2007.
Urzędnicy podolscy XIV–XVIII wieku: Spisy, oprac. E. Janas et al., Kórnik 1998.
Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, oprac. K. Maleczyński, Lwów 1938.
Urzędnicy województwa sandomierskiego: Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, Kórnik 1993.
Wagner M., Bitwa pod Kliszowem 19 lipca 1702 roku, Oświęcim 2013.
Wagner M., Działania wojenne na ziemiach polskich w drugiej połowie 1703 roku, w: Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, red. J. Muszyńska, Kielce 2001.
Wagner M., Generałowie wojska polskiego w społeczeństwie Rzeczypospolitej czasów Jana III Sobieskiego (1668–1696), w: Społeczeństwo staropolskie, t. 4: Społeczeństwo a wojsko, red. I. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, Warszawa 2015.
Wagner M., Kadra oficerska armii koronnej w drugiej połowie XVII wieku, Toruń 1992 (II wyd. 1995).
Wagner M., Kampania mołdawska 1690 roku, w: Na wojnie i w szlacheckim dworku, red. K. Maksymiuk, D. Wereda, R. Roguski, Siedlce 2016.
Wagner M., Kliszów 1702, Warszawa 1994.
Wagner M., Korpus oficerski wojska polskiego w drugiej połowie XVII wieku, Oświęcim 2015
Wagner M., Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII wieku, t. 1–2, Oświęcim 2013–2014.
Wagner M., Stanisław Jabłonowski (1634–1702). Polityk i dowódca, t. 2, Siedlce 1997.
Wagner M., Towarzysze broni Jana Sobieskiego, w: Jan Sobieski – wódz i polityk (1629–1696) w trzechsetną rocznicę śmierci, red. J. Wojtasik, Siedlce 1997.
Wagner M., Walki polsko-kozackie na prawobrzeżnej Ukrainie w latach 1702–1704, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 2003, 40.
Wagner M., Wojna polsko-turecka 1672–1676, t. 1–2, Zabrze 2009.
Wagner M., Zapomniany bohater bitwy wiedeńskiej. Zygmunt Zbierzchowski (około 1635–1691) – porucznik husarski, w: Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii, t. 4, red. A. Smoliński, Toruń 2013.
Wasilewski W., Wyprawa bukowińska Stanisława Jabłonowskiego w 1685 roku, Warszawa 2002.
Wierzbicki L.A., Konfederaci szczebrzeszyńscy. Przywódcy związku wojska koronnego na przełomie 1672 i 1673 roku, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2012, 1.
Wimmer J., Wiedeń 1683. Dzieje kampanii i bitwy, Warszawa 1983.
Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1965.
Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej 1700–1717, Warszawa 1956.
Wiśniewski K., Działalność marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w bezkrólewiu po śmierci Jana III, „Rocznik Warszawski” 2001, 30.
Wiśniewski K., Urząd marszałkowski koronny w bezkrólewiach XVII–XVIII wieku (1632–1736), Warszawa 2015.
Wojtasik J., Podhajce, 1698, Warszawa 1990.
Wojtasik J., Ostatnia rozprawa zbrojna z Turkami i Tatarami w 1698 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1967, 13, 2.
Zdzitowiecka-Jasieńska H., Konfederacja Baranowskiego w dobie bezkrólewia po śmierci Jana III, „Ateneum Wileńskie” 1929, 6.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2016.42.127-181
Data publikacji: 2017-03-23 12:35:49
Data złożenia artykułu: 2016-01-27 15:53:18
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2017 Zbigniew Hundert
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.