Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Theatrum Cometicum Stanisława Lubienieckiego młodszego jako przykład zainteresowań astronomiczno-astrologicznych arian.
Streszczenie w języku polskim
Bracia Polscy nazwani „arianami”, „antytrynitarzami” bądź „socynianami” wyodrębnili się latach 1562–1565 jako tzw. zbór mniejszy z Kościoła ewangelicko-reformowanego (kalwińskiego). Ich największym centrum kulturalnym był Raków. To tutaj w 1602 r. założono słynną Akademię Rakowską, która funkcjonowała do 1638 r. Rakowscy studenci pobierali naukę z zakresu łaciny, etyki, retoryki, matematyki, polityki i nauk przyrodniczych (m.in. zgłębiali tajniki kosmologii). Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli Akademii Rakowskiej był Stanisław Lubieniecki młodszy. Napisał niezwykle ciekawą i wartościową poznawczo, acz przez lata niedocenianą pracę o kometach – Theatrum cometicum, części 1–3 (1666–1668), w której opisał aż 415 komet, jakie odnotowano, począwszy od biblijnej epoki potopu po rok 1665. Dzieło to odzwierciedla również poglądy Lubienieckiego na tzw. determinizm kometarny, który nierzadko mu przypisywano. To właśnie dzięki tej wyjątkowej „trylogii” Stanisław Lubieniecki młodszy zasłużył na miano „astronoma”, pomimo że wykształcenia astronomicznego nigdy nie uzyskał.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła
Berthold von Regensburg, Vollständige Ausgabe seiner Predigten, Bd. 1, ed. F. Pfeiffer, Wien 1862.
Bohomolec J., Prognostyk zły czy dobry komety z roku 1769 y 1770 albo natura y koniec komet z przydatkiem [...], drukarnia J. K. Mci y Rzeczypospolitey w Kollegium Soc. Jesu R.P., Warszawa 1770 (egz. BUW, sygn. St. Dr. 5.13.4.40, s. 249).
Brożek J., Wybór pism, t. 1–2, oprac. H. Barycz (t. 1), J. Dianni (t. 2), Warszawa 1956.
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 21: Stólecie XVI–XVIII, Kraków 1906; t. 29, Kraków 1933.
Fletcher J.E., A Study of the Life and Works of Athanasius Kircher, „Germanus Incredibilis”. With a Selection of His Unpublished Correspondence and an Annotated Translation of His Autobiography, Leiden 2011.
Franke J.N., Jan Brożek (J. Broscius) akademik krakowski 1585–1652. Jego życie i dzieła, ze szczególnem uwzględnieniem prac matematycznych. Ze źródeł rękopiśmiennych, Kraków 1884.
Gadbury J., De Cometis, or, A Discourse of the Natures and Effects of Comets as they are Philosophically, Historically, and Astrologically Considered, by L. Chapman, London 1665.
Hevelius J., Cometographia, totam naturam cometarum […] nec non motum eorum summae admirandum, Simon Reiniger, Gedani 1668 (egz. Biblioteka Śląska, Katowice, sygn. St. Dr. 22 5097 IV).
Julius Firmicus Maternus, De nativitatibus sive Matheseos Libri VIII etc., Francesco Negri, Venezia 1499 (egz. Biblioteki Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie, sygn. 54-III-B).
Kopernik M., Dzieła wszystkie, t. 2: O obrotach, tłum. M. Brożek, S. Oświęcimski, kom. A. Birkenmajer, J. Dobrzycki, red. J. Dobrzycki, Warszawa–Kraków 1976.
Krzykawski K., Krotka astrologiczna uwaga Komety. Na horyzoncie Krakowskim około ostatnich dni Grudnia powstającego w Roku Pańskim 1680. ginącego zaś około pierwszych dni Lutego w Roku niniejszym 1681. [...], Woyciech Gorecki J. K. M. Typ., Kraków 1681 (egz. Biblioteki UŁ, sygn. St. Dr. 1011093).
Księga wpisów Gimnazjum Gdańskiego (1580–1814), oprac. Z. Nowak, P. Szafran, Warszawa 1974.
Lubieniecki S., Historia Reformationis Polonicae, ed. H. Barycz, Varsoviae 1971.
Lubieniecki S., Theatrum cometicum, cz. 1–3, Typis Danielis Baccamude, apud Franciscum Cuperum, sumptibus authoris, Amstelodami 1666–1668 (egz. Biblioteki Muzealnej im. Przypkowskich w Jędrzejowie, sygn. S. 199).
Milton J., Raj utracony, tłum. M. Słomczyński, Warszawa 1974.
Myśl ariańska w Polsce XVII wieku. Antologia tekstów, wybór, oprac., wstęp i noty Z. Ogonowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
Ogonowski Z., Dwa listy Wiszowatego do S. Lubienieckiego, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1956, 4.
Słowakowic S., Postliminium Cometarum, Abo raczey Niebo z Dawna a niesłusznie, Kometom przez Filozofow odebrane, a teraz znowu Prawem y wymiarem geometrycznym, z okazyey świecącey w Roku 1680. y 1681. w Grudniu y Styczniu Komety, za Staraniem y nakładem Stanisława Słowakowica Mediciny Doktora y Professora Rayce Krakowkiego z Przydatkiem krotkiego na końcu Prognostyku Przywrocone, Drukarnia Akademicka, Kraków 1681 (egz. BK, sygn. 2 A-14, Mf 6675).
Trembecki J.T., Wirydarz Poetycki, t. 1, wyd. A. Brückner, Lwów 1910.
Żebrawski T., Bibliografija (sic!) piśmiennictwa polskiego z działu matematyki i fizyki oraz ich zastosowań, Kraków 1873.
Opracowania
Barański L., bp Hintz M., Sojka J., Reformatorzy, Bielsko-Biała 2013.
Barycz H., Barok, w: Historia nauki polskiej, t. 2, wstęp, red. B. Suchodolski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
Barycz H., Jan Brożek na tle walki elementów postępowych z tradycyjnymi na Uniwersytecie Krakowskim, Kraków 1954.
Barycz H., Stanisław Lubieniecki jako historyk reformacji, w: Wokół dziejów i tradycji arianizmu, red. L. Szczucki, Warszawa 1971.
Barycz H., Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wrocław 1969.
Bibliografia Literatury Polskiej. Nowy Korbut, red. K. Budzyk, Piśmiennictwo staropolskie, cz. 2, oprac. R. Pollak, Warszawa 1964.
Bieńkowska B., Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII w., Wrocław 1971 (Studia Copernicana, t. 3).
Brodnicki M., Program edukacji przyrodniczej w okresie pobytu Jana Heweliusza w Athenae Gedanenses, w: Jan Heweliusz i kultura heweliuszowska. Utilitas et delectatio, Gdańsk 2013.
Brückner A., Dzieje kultury polskiej, t. 2: Polska u szczytu potęgi, Kraków 1930.
Brückner A., Lubieniecki Stanisław, w: Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana, t. 43–44, Warszawa 1910.
Brzostkiewicz S.R., Komety – ciała tajemnicze, Warszawa 1985.
Burns W.E., An Age of Wonders. Prodigies, Politics and Providence in England 1657–1727, New York 2002.
Chmaj L., Bracia Polscy. Ludzie, idee, wpływy, Warszawa 1957.
Chmaj L., Jan Placentinus-Kołaczek, nieznany kartezjanin XVII wieku, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1957, 1.
Chmaj L., Kartezjanizm w Polsce w XVII i XVIII wieku, „Myśl Filozoficzna” 1956, 5.
Chmaj L., Samuel Przypkowski na tle prądów religijnych XVII w., Kraków 1927.
Cummins J., Milton and the Ends of Time, Cambridge 2003.
Cynarski S., Znajomość nauki Kopernika w Polsce XVII i XVIII wieku Kraków 1973.
Defoe D., Landa A., A Journal of the Plague Year, Oxford 1998.
Dobrzycki J., Markowski M., Przypkowski T., Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Dworzaczek W., Schlichtingowie w Polsce. Szkice genealogiczno-historyczne, Warszawa 1938.
Elson H. W., Comets. Their Origins, Nature and History, New York 1910.
Ernst M., O końcu świata i kometach, Warszawa ok. 1910.
Filozofia i myśl społeczna w latach 1700–1830, t. 1: Okres saski 1700–1763, red. i wstęp M. Skrzypek, Warszawa 2000.
Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, cz. 2, wybór, oprac. i wstęp Z. Ogonowski, Warszawa 1979.
Forbes G., History of Astronomy, London 1909.
Gadomski J., „Theatrum Cometicum” Stanisława Lubienieckiego, „Urania” 1954, 25, 6.
Gadomski J., Zarys historii astronomii polskiej, Kraków 1948.
Geneva A., Astrology and the Seventeenth Century Mind. Wiliam Lilly and the Language of the Stars, Manchester 1995.
Głombiowski K., W kręgu czytelniczym humanistów wrocławskich, Wrocław 1955.
Gołaszewski Z., Bracia Polscy, Toruń 2004.
Grycz-Śmiłowski K., Bracia Polscy. Arianie – unitarianie. Zarys dziejów i nauki, Kraków 1948.
Guillemin A., The World of Comets, trans., ed. by J. Glaisher, London 1877.
Hazard P., Kryzys świadomości europejskiej 1680–1715, tłum. J. Lalewicz, A. Siemek, wstęp M. Żurowski, Warszawa 1974.
Iłowiecki M., Dzieje nauki polskiej, Warszawa 1981.
Karczewski W., O kometach, Wilno 1826.
Koestler A., Lunatycy. Historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat, tłum. T. Bieroń, Poznań 2002.
Konarska S., Lubieniecki Stanisław młodszy, w: Świętokrzyski słownik biograficzny, t. 1: Do 1795 r., Kielce 2002.
Konarska S., Wiszowaty Andrzej, w: Świętokrzyski słownik biograficzny, t. 1: Do 1795 r., Kielce 2002.
Kot S., Oddziaływanie Braci Polskich zwanych socynianami w Anglii, w: S. Kot, Polska złotego wieku a Europa. Studia i szkice, wybór i wstęp H. Barycz, Warszawa 1987.
Kowalewska D., Magia i astrologia w literaturze polskiego oświecenia, Toruń 2009.
Kubik K., Mokrzecki L., Trzy wieki nauki gdańskiej. Szkice z dziejów od XVI do XVIII w., Wrocław–Gdańsk 1976.
Kurdybacha Ł., Z dziejów pedagogiki ariańskiej, Warszawa 1958.
Leśniak K., Poglądy naukowe Franciszka Bacona, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1961, 6, 3.
Ley W., W niebo wpatrzeni. Nieoficjalna historia astronomii od Babilonu do ery kosmicznej, tłum. E. Kolińska, B. Orłowski, Warszawa 1984.
Ławrynowicz K., Albertina. Szkice z dziejó Uniwersytetu Królewieckiego, wstęp Z. Pietrzyk, tłum. J. Leszczyńska, Kraków–Pułtusk 2010.
Marks A., Księżyc, Warszawa 1970.
Marks A., Pod znakiem komety, Katowice 1985.
Nadolski B., Walka o myśl Kopernika i losy jej w Polsce, w: Wkład Polaków do nauki. Nauki ścisłe. Wybór artykułów, wybór, oprac., przedm. J. Hurwic, Warszawa 1967.
North J., Historia astronomii i kosmologii, tłum. T. Dworak, Katowice 1997.
Nowicki A., Kościół przeciwko Kopernikowi, „Myśl Filozoficzna” 1953, 1.
Ogonowski Z., Racjonalizm w polskiej myśli ariańskiej i jego oddziaływanie na Zachodzie, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1956, 1.
Ogonowski Z., Socynianizm polski, Warszawa 1960.
Orchard T.N., Milton‘s Astronomy. The Astronomy of „Paradise Lost”, London 1913.
Pelc J., Rola i znaczenie pisarzy ariańskich w literaturze polskiej XVII wieku, w: Wokół dziejów i tradycji arianizmu, red. L. Szczucki, Warszawa 1971.
Przypkowski P.M., Zaczkowski R., Zbiory Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Jędrzejów 2012.
Przypkowski T., Dzieje myśli kopernikowskiej, Warszawa 1954.
Przypkowski T., Pierwsze poprawne widoki Jowisza i Saturna z r. 1664 ogłoszone przez Stanisława Lubienieckiego, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” 1951, 52, 6.
Przypkowski T., Zagadnienia astronomiczne w autografach Stanisława Pudłowskiego, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” Seria C. Historia nauk matematycznych, fizyko-chemicznych i geologiczno-geograficznych 1967, 12.
Przypkowski T., Zainteresowania matematyczno-astronomiczne Braci Polskich, w: Studia nad arianizmem, red. L. Chmaj, Warszawa 1959.
Przypkowski T., Z dziejów heliocentryzmu w Polsce, „Myśl Filozoficzna” 1953, 1.
Rybka E., Heweliusz Jan, w: PSB 1960–1961, 9.
Salmonowicz S., Nauczanie filozofii w toruńskim gimnazjum akademickim (1568–1793). Organizacja, wykładowcy, podręczniki, w: Nauczanie filozofii w Polsce w XV–XVIII wieku. Zbiór studiów, red. L. Szczucki, Wrocław 1978.
Sapalski J., O kometach i teoryi (sic!) biegu ciał, Warszawa 1843.
Schechner S.J., Comets, Popular Culture, and the Birth of Modern Cosmology, Princeton–New Jersey 1997.
Stephen L., Lee S., Dictionary of National Biography, t. 20, New York 1889.
Targosz K., Jan Heweliusz uczony – artysta, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986.
Tazbir J., Ideologia arian polskich, Warszawa 1956.
Tazbir J., Lubieniecki Stanisław młodszy, w: PSB 1972, 17.
Tazbir J., Recepcja polskiego przekładu „Relazioni Universali”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1990, 35, 2–3.
Tazbir J., Reformacja w Polsce. Szkice o ludziach i doktrynie, Warszawa 1993.
Tazbir J., Stando lubentius moriar. Biografia Stanisława Lubienieckiego, Warszawa 2003.
Tazbir J., Stanisław Lubieniecki, przywódca ariańskiej emigracji, Warszawa 1961.
The Reception of Copernicus' Heliocentric Theory. Proceedings of a Symposium Organized by the Nicolas Copernicus Committee of the International Union of the History and Philosophy of Science, Toruń, Poland 1973, ed. by J. Dobrzycki, Boston 1973 (Studia Copernicana 5).
Tync S., Dzieje gimnazjum toruńskiego, cz. 1–2, Toruń 1927–1949.
Tync S., Wyższa szkoła braci polskich w Rakowie. Zarys jej dziejów (1602–1638), w: Studia nad arianizmem, red. L. Chmaj, Warszawa 1959.
Tync S., Zarys dziejów wyższej szkoły braci polskich w Rakowie, w: Raków ognisko arianizmu, red. S. Cynarski, Kraków 1968.
Urban W., Losy Braci polskich od założenia Rakowa do wygnania z Polski, w: Et haec facienda, et illa non omittenda. Profesor Wacław Urban w swych dziełach wybranych, red. A. Kądziela, W. Kowalski, J. Muszyńska, Z. Pietrzyk, Warszawa 2012.
Wasiutyński J., Kopernik. Twórca nowego nieba, Toruń 2007.
Wąsik W., Kartezjusz w Polsce, „Przegląd Filozoficzny” 1937.
Włodarczyk J., Dodatek: Astronomia w Polsce, w: Historia astronomii, red. M. Hoskins, tłum. i wyd. J. Włodarczyk, Warszawa 2007.
Włodarczyk J., Księżyc w nauce i kulturze Zachodu, Poznań 2012.
Włodarczyk J., Księżyc w nauce XVII wieku. Libracja: od astronomii do astrofizyki, Warszawa 2005.
Wydrych-Gawrylak M., Gwiazdarze i horoskopy, słońca, gwiazdy, księżyce oraz akcesoria astronomiczne, czyli staropolskie fascynacje niebieskie, w: Poezja i astronomia, red. B. Burdziej, G. Halkiewicz-Sojak, Toruń 2006.
Yeomans D. K., Komety. Od starożytności do współczesności, w mitach, legendach i nauce, tłum. A.S. Pilski, Warszawa 1999.
Zins H., Mikołaj Kopernik w angielskiej kulturze umysłowej epoki Szekspira, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1972.
Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i 1 poł. XVII wieku, Poznań 1996.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2016.42.101-126
Data publikacji: 2017-03-23 12:35:48
Data złożenia artykułu: 2016-06-29 13:49:24
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2017 Sylwia Kamilla Konarska-Zimnicka
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.